ଚଉପଦୀ (ଲୌକିକ ଓ ସାମାଜିକ)

କବିସୂର୍ଯ୍ୟ ବଳଦେବ ରଥ

(୧)

ରାଗ-ତୋଡ଼ି

(୧) ଟୀକା- ଅନୁକମ୍ପା ହାତୀ (ସମ୍ବୋଧନ); ଶିରୂପାରେ- ମସ୍ତକରୁ ପାଦଯାଏ, ତ୍ରପା- ଲଜ୍ଜା, ଜଳଜପାରେ- ପାଣିରେ ରହି ମନ୍ତ୍ରାଦି ଜପିବାରେ, ଜଳଜ ପାରେ- ପଦ୍ମପାଦରେ, ଡାକିକଟି- କ୍ଷୀଣକଟି, ସ୍ମରଅକୂପାରେ- କାମସାଗରରେ, ଜଳପାରେ- କଥାରେ, କୁତୂହଳପାରେ- କୌତୁକ ଶେଷ ସୀମାରେ।

(୨)

ରାଗ-ପୁହବୀ-ଝୁଲା

(୩)

ଅବନୀଭୂଷା

(୩) ଘନା- ଗାଢ଼ କର, ସୋହାଗଜାଳ- ଆଦରସବୁ, ଧ’ନା- ଧର ନା, ଧୂତ-ଧୁନି-ରୁଷା- କଂପିତ ଅଗ୍ନିପରି ରୋଷ, ରାଟପଣ-ରାଜପଣ, ଅମ୍ବର- ଆକାଶ, ସୁସାରେ-ଭଲଭାବରେ, ବ୍ୟାଜେ- ବାହାନାରେ ।

(୪)

ରାଗ-ପିଲୁ-ଏକତାଳି

(୫)

ରାଗ-କାମୋଦୀ

ଆଜ କେ ଶିଖାଇଲା ରୁଷାକୁ ରେ,

ରାଜକୁରଙ୍ଗୀଶିଶୁଦୃଶାକୁ ରେ ;

ଲାଜ-ମିଳିତ ମନ୍ଦ ବିକାଶ ବାସକୁନ୍ଦରମ୍ୟହାସିନୀ

ବରଯୋଷାକୁ ରେ ।ଘୋଷା।

ଶୁଦ୍ଧାନ୍ତୁ ମୁଁ ବାହାର            ହେଲେ ଦୃଷ୍ଟି ଯାହାର

ଦଉଡ଼େ ମୋ ବିହାର ଆଶାକୁ ରେ,

ଉଭା ହେଲି ସମୀପେ       ନ ଚାହିଁଲା ଯେ କୋପେ

ବୋଲିବା ସିନା ଦୁଷ୍ଟଦଶାକୁ ରେ ।୧।

ବସି ତନାବୀ ପାଶେ,      ଅସିତକେଶା ତୋଷେ,

ହସି ଫୁଲାଇ ଚାରୁ ନାସାକୁ ରେ,

ଫୁଲକୁଥାଏ ପରା            ମୁଁ ଲପୁଥିଲେ ଧୀରା,

ଶୁଣି ମୋ ସାଧାରଣ ଭାଷାକୁ ରେ ।୨।

ଅଧରୁ ସୁଧାଝର,       ଦେଇ ଯେ ନାଶେ ମୋର

ବିଷମଶର-ଜ୍ୱର-ତୃଷାକୁ ରେ,

ଚିନ୍ତାକୃଶାନୁ ଝାସେ,            ସାରିଦେଲା କି ଦୋଷେ,

ପଚାରିବଟି କଟିକୃଶାକୁ ରେ ।୩।

ଯାହାକୁ ଅଧିକୃତି,             ଦେଇଥାଏ ସୁଦତୀ,

ଖୋସା ଉପର ଝରାଭୂଷାକୁ ରେ,

ଏହି ସିନା ବିଚିତ୍ର,             କେହି ସେ ହେଲା ପାତ୍ର,

ମୁହଁ ନ ଚାହାଁ ଭଳି ଘୋଷାକୁ ରେ ।୪।

ଏବେହେଁ ଚାହୁଁ ଭର୍ଗ       ମୋହନା ଅଷ୍ଟଦୁର୍ଗ

ଧରାକପଟସ୍ୱର୍ଗ ବୃଷାକୁ ରେ,

ନ ରଚୁଁ ନଖେ ଏଣୀ-      ଦୃଶାକୁ ପଦେ ବାଣୀ

ଖରଚୁ କହ ଧରାଭୂଷାକୁ ରେ ।୫।

(୫) ଟୀକା- ରାଜକୁରଙ୍ଗୀଶିଶୁଦୃଶା- ଜାତିଆ ହରିଣୀଛୁଆର ଆଖି ପରି ଆଖି ଯାହାର, ଲାଜମିଳିତ ମନ୍ଦବିକାଶ- ଲଜ୍ଜା ହେତୁରୁ ଅଳ୍ପ ପରିମାଣରେ ଯାହା ପ୍ରକାଶିତ ହୁଏ (ହାସର ବିଶେଷଣ); ବାସକୁନ୍ଦରମ୍ୟହାସିନୀ- ସୁବାସିତ କୁନ୍ଦଫୁଲ ପରି ମଧୁର ହାସ ଯାହାର, ଶୁଦ୍ଧାନ୍ତୁ- ଅନ୍ତଃପୁରରୁ, ଆଶା- ଦିଗ, ମୋ ବିହାରଆଶା- ମୁଁ ଯେଉଁ ଦିଗକୁ ବୁଲିବାକୁ ଯାଇଥାଏ, ତନାବୀ-(ଯାବନିକ) ଝରକା, ଲପିବା- କହିବା, ବିଷମଶର- ପଞ୍ଚବାଣଧାରୀ କନ୍ଦର୍ପ, ଚିନ୍ତାକୁଶାନୁ- ଚିନ୍ତାରୂପ ଅଗ୍ନି, ଝାସ- ଅଗ୍ନିତାପ, କଟିକୃଶା-କ୍ଷୀଣକଟି, ଅଧିକୃତ-ଅଧିକାର, ସୁଦତୀ-ଉତ୍ତମ ଦନ୍ତ ଯାହାର, ଘୋଷା-(ଯାବନିକ) କ୍ରୋଧ, ଭର୍ଗମୋହନା- ମହାଦେବଙ୍କୁ ଯେ ମୋହିତ କରିପାରେ, ବୃଷ- ଇନ୍ଦ୍ର; ଏଣୀଦୃଶାକୁ କହ, ସେ ନଖରେ ଧରାଭୂଷାକୁ ନ ରଚୁଁ, ପଦେ ବାଣୀ ଖରଚୁ ।

(୬)

ଆଜ ମୁଁ ଦେଖିଲି ଲାଜବତୀକି ଗୋ !

ଚମ୍ପା ଗୋରୀ ମନ୍ଦେ ହସି

କଂପାଇ ବଦନ ଶଶୀ

ଫମ୍ପା କରିଦେଲା ମୋ ଧୃତିକି ଗୋ ! ।୦।

ଛଟା ଧ୍ରୁତ-ଭ୍ରୂ-କମାଣ

କଟାକ୍ଷ ତୀକ୍ଷଣ ବାଣ

ଓଟାରି ବିନ୍ଧିଲା ମୋର ଛାତିକି ଗୋ ।୧।

ଅନଙ୍ଗ ରଙ୍ଗ ପ୍ରବୀଣା

ଅନର୍ଘ ଜ୍ୟୋତିରେ ଛଣା

ଅନାଘାତ ଘାତେ ଘାରେ ମତିକି ଗୋ ।୨।

ବାଲୁଙ୍କେଶ ନୃପ ଭାଷ

ତାଳୁରେ କୃପା କଲଶ

ଢାଳୁଚି ସେ ଯା ତା’ ଗତି ମୁକତିକି ଗୋ ।୩।

(୬) ଫମ୍ପା କରିଦେଲା- ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ନଷ୍ଟ କରଦେଲା, ଧୃତିକି- ଧୈର୍ଯ୍ୟକୁ, ଅନଙ୍ଗ ରଙ୍ଗ ପ୍ରବୀଣା- ରତିକ୍ରୀଡ଼ାରେ ନିପୂଣା, ଅନର୍ଘ୍ୟ- ଅମୂଲ୍ୟ, ଅନାଘାତ ଘାତେ- କ୍ଷତହୀନ ଚୋଟ ବା ପ୍ରହାର ।

(୭)

ରାଗ-ତୋଡ଼ି

(୭) ଟୀକା- ଲୁଳିପଡ଼ୁ- କ୍ଳାନ୍ତି ସହକାରେ ଲମ୍ବ ହୋଇଯାଉ, ଫତୁଆ- ହଟହଟା, ଅମଳ- ନିଶା, ଜନମୁ- ଜନ୍ମରୁ, ପରିରମ୍ଭ- ଆନିଙ୍ଗନ, ସବତ- ରାଣ, ପବୀର- ପୃଥୁଳ, ରଦବାସବିମ୍ବ- ଅଧରବିମ୍ବ, ନିଧୁବନ- କାମକ୍ରୀଡ଼ା ।

(୮)

ରାଗ-ଭାଟିଆରୀ, ଏକତାଳି

(୯)

ଆରେ ପ୍ରାଣସଙ୍ଗି

(୧୦)

ରାଗ-ତୋଡ଼ି ।-ଝୁଲା

(୧୧)

ରାଗ-ତୋଡ଼ି ପରଜ, ଏକତାଳି

(୧୨)

(ରାଗ-ସାବେରି)

ଟୀକା-(୧୨) ମୃଦୁ ଅଙ୍ଗୀ- କୋମଳଦେହା, ରତିରସରଙ୍ଗୀ- ରମାଣାଦି କାର୍ଯ୍ୟରେ ନିପୁଣା, ଗଭା- ପୁଷ୍ପଗୁଚ୍ଛ, କରୁଁ- ହାତରୁ, କୁରଙ୍ଗୀ- ମୃଗୀ, ଦନ୍ତୀରାଜଗତି- ଐରାବତ ହସ୍ତୀର ଗତି, ସ୍ମର- କନ୍ଦର୍ପ, ଶାରଦା- ସରସ୍ୱତୀ, ଶ୍ରୀପାଣି ବିପଞ୍ଚୀକି- ଶ୍ରୀହସ୍ତର ବୀଣାକୁ, ଛଇଳା ଶିରୋମଣି- ରମଣୀଶ୍ରେଷ୍ଠା ।

(୧୩)

ରାଗ-ବିହାଗ ।-ଝୁଲା

(୧୪)

ରାଗ-ପୁରବୀ-ଏକତାଳି

(କାମଦୁହା ବୃତ୍ତେ)

(୧୫)

ରାଗ-ଭାଟିଆରୀ, ତାଳ-ଝୁଲା

(୧୬)

(୧୭)

ରାଗ-ମୁଖାରୀ, ତାଳ-ଝୁଲା

(୧୮)

(୧୮) କୁରଙ୍ଗଦୃଶା- ମୃଗନୟନା, ଭେକ- ବେଙ୍ଗ, ଟେକ ଡାକ- ଉଚ୍ଚ ରବ, ଭରଭର କରେ- ଛାତିରେ ହାତ ଦେଇ, ନୀଳକଣ୍ଠ ନାଟ- ମୟୂରନାଚ, କାଳିକା- ମେଘମାଳା, କାଳ ଭୁଜଙ୍ଗୀ- କାଳସର୍ପିଣୀ, ବକାଳିବା- ବଗସମୂହ, ନିଉଡ଼ି- ଅଜାଡ଼ି, ଇକ୍ଷଣେ- ସୁଦୃଷ୍ଟିରେ ।

(୧୯)

ରାଗ-ସାବେରି

(୧୯) କମଳପୁଅ ପଦ-ପଦ୍ମରୁ ଜାତ ବ୍ରହ୍ମା-ପଦ, ଲହୁଲୀ (ନହୁଲି)-କୋମଳ, ଦନ୍ତବାସେ ଶାଢ଼ୀଶେଷ-ପଣତକାନି ଦାନ୍ତରେ ଧରି, ତଳପ-ଶେଯ, ନଖାଇ-ନଖରେ ଧରି, ପରିରମ୍ଭ-ଆଲିଙ୍ଗନ, ତାଟକା-ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ, ରତି-ତିଳେମାତ୍ର, ରତି-କନ୍ଦର୍ପଙ୍କ ସ୍ତ୍ରୀ ।

(୨୦)

ରାଗ-କାମୋଦୀ, ଆଠତାଳି

(୨୧)

ରାଗ-ପୂରବୀ-ଝୁଲା

(୨୨)

ରାଗ - ଶାବେରୀ, ଏକତାଳି

କାନ୍ଦ ନା ମୁଁ ନୋହିବି ବିଦେଶୀ ରେ, ମନ୍ଦହାସୀ ।ପଦ।

କା’ର ବୋଲେ ସହି, ଗାର କାଟୁ ମହୀ,

ହାର ପରି ନେତ୍ରଧାରକୁ ବୁହାଇ,

ବାରଣଗତିକି କାରଣଟି ଏହି ଛାରକଥାକୁ କି ରୁଷିରେ ।୧।

କୁନ୍ଦରଦନା ମୋ ପନ୍ଦରବୟସୀ

ମନ୍ଦର-ଉରଜା ଚନ୍ଦ୍ରଜିତ ହାସୀ

କନ୍ଦର୍ପ ଶରେ ମୁଁ ଦେଖୁଁ ଗଲି ଭାସି, ସୁନ୍ଦର ନିକି ଏ ଦିଶି ରେ ।୨।

ଦରପଣମୁଖୀ ପରସନ ହୁଅ,

ଉରଜରେ କରଗଣ୍ଡକୁ ନ ଦିଅ

ଦରହାସୀ ଦରହାସେ ଦୟା ବହ, ସରସ ବଚନ ଭାଷି ରେ ।୩।

ହରିଣୀ-ନୟନା ଧରି ତୋର କର,

ସରିଗଲିଣି ମୁଁ କହୁଛି ନିକର ।

କରିବି କି ବୁଦ୍ଧି ହରସୁତ-ଶର, ମରମେ ଯାଉଛି ପଶି ରେ ।୪।

ସେବିଥିବି ତୋର ପାଶେ ଅନୁବ୍ରତେ,

ଯିବି ନାହିଁ କାହିଁ ଥିବା ରେ ଜୀବିତେ

କବି ରବି ବୋଲେ ଏ ଗୀତରେ ଏତେ ପାଇଛି ଗଙ୍ଗାରେ ଝାସି ରେ ।୫।

(୨୩)

ରାଗଝଂ – ଝୋଟି - ରୂପକ

(୨୪)

ରାଗ-ସାବେରୀ - ଆଠତାଳି

(୨୫)

ରାଗ-ପଞ୍ଚମ ବରାଡ଼ି

କଳା ବଳାହକତୁଳାଦଳିତନୀଳକୁନ୍ତଳା

ଚଳାଚଳାଚାରୁନେତ୍ରାଞ୍ଚଳା ।

ବାଳାବଳୟଇଟଳାଗଭାସଦୃଶୀ ମଞ୍ଜୁଳା ଦଳା

ଗୋରୋଚନାଙ୍ଗୀ କୋମଳା ରେ, କଳାବତି,

କଳାନିଧି ଶ୍ରୀମୁଖମଣ୍ଡଳା, ଢଳା ନେତ୍ରେ

କର ମୋ ସଙ୍ଖଳା, ବାଳାହଳାହଳଗିଳାଚୂଳାଭରଣକୋମଳା

ଜଳାତି ନିର୍ମିଳାତିବତ୍ସଳା ରେ ।୧।

କି ମାନିବା ସୀମା ଦେଖି ପ୍ରମାଦ ମାର୍ଗ

ଉପେକ୍ଷି ରମା ସମାଜମାନଙ୍କୁ ହରି ।

ସମାନ ବିମ୍ୱ ଚନ୍ଦ୍ରମାମୁହୀଁ ତୋ କୁନ୍ତଳେ

ଜମା ହେଲା ତମାଳମାଳ ମାଧୁରୀ ରେ, କ୍ଷମାନିଧି,

ଗୁମାନ ମାତ୍ର ନ ଧର ମୋରେ,

ଜମାଅ ମାଗୁଛି ପୟୋଧରେ,

ରମା ଉମା ତୁରଙ୍ଗମା ସମାନସାଧ୍ୟ ମଧ୍ୟମା

ଗମାର ମାର ମାରୁ ନା ଶରେ ରେ ।୨।

ତୁଷାରସାମ୍ୟସୁପ୍ରହସାନନା ତୁ ମୋ

ଶୁଭ-ଦଶାର ସାର ସାମଗ୍ରୀବର ।

ତୁ ସାରସାକ୍ଷୀକି ହେଜି ପ୍ରାସାଦ ସାମ୍ରାଜ୍ୟ

ତେଜି ରୁଷା-ରୁଷାରୁ ସାମର୍ଥ୍ୟ ମୋର ରେ, ରସାଳସା,

ମୁଁ ସାରସ ଚରଣରେ ପଶି,

ଅସାର ସଙ୍ଗରେ ନାହିଁ ବସି,

ତୁ ସାରାସାରବିବେକି ଭୂଷା ତୁ ସାକ୍ଷୀ

ତହିଁକି ରସାଅ ସାର୍ଥରେ ଥରେ ହସି ରେ ।୩।

ହରାପରାଧୀ ଦୁର୍ଜର ନାରାଜରାଜିରେ

ମୋର ପରାଭବ ଏକା କଲେ ଫନ୍ଦା ।

ଧରାଧରାଧିପସ୍ତନା ଚରାଚରାନ୍ତେ ତୋ ବିନା

ପରାଭବ କାହିଁ ହେବ ନିନ୍ଦା ରେ, ଧରାଝରା,

ଅରାତି ନୁହଇ ମୁଁ ସୁକେଶା,

ଖରାପ ନ କର ଏଡ଼େ ଆଶା,

ସ୍ମରାତୁର ଜଳନ୍ତରଧରାମରାବତୀସୁର

ପରାଣ ପାଇଲେଟି ପ୍ରଂଶସା ରେ ।୪।

(୨୫) ଟୀକା- କଳାବଳାହକ-କଳାମେଘ, ଜଳାତି-(ଜଳାତ୍ୟୟ ଶବ୍ଦଜ)-ଶରତ୍‍କାଳ, ଧରାଧରାଧିପ-ପର୍ବତରାଜ ।

(୨୬)

ରାଗ-କାମୋଦୀ, ଆଦିତାଳ

(୨୬) ଟୀକା- ବିପଞ୍ଚୀ-ବୀଣା, ପଞ୍ଚବିଶିଖ-କନ୍ଦର୍ପ, ଜାତପୁଲକରମା-ରୋମାଞ୍ଚଶୋଭା ଜାତ ହେଲା-।

(୨୭)

ରାଗ - କାମୋଦୀ, ଏକତାଳି

(୨୮)

ରାଗ - ତୋଡ଼ି

କାଞ୍ଚନ ବରନା ଚଞ୍ଚଳେ ଅନା ରେ ବଞ୍ଚନା କର ନା ।।ପଦ।।

ମାରଦର ପରିଚାର ଜନର ନିବାର

ଯୁବ ମଦବାରଣେନ୍ଦ୍ର-ଗତି ସାର

ସାରସ ସୌରଭ ଭାର ବାସିନୀ ।।୧।।

କନ୍ଦର୍ପ ସାଳସୀ ସୁନ୍ଦରହାସୀ ପନ୍ଦର ବରଷୀ

ମନ୍ଦ ବିଦଳିତ କୁନ୍ଦ ବିଚକିକତୁନ୍ଦ ଗଳିତ

ମରନ୍ଦ ରସଝର ବିନ୍ଦୁ ସନିଭ ମୋହନ--

ସ୍ମିତ କାନ୍ତି ତୁନ୍ଦିଳ ଗଣ୍ଡ ମଣ୍ଡଳୀ ।।୨।।

ନିର୍ଧୁତକଦନା ଚନ୍ଦ୍ରବଦନା ରେ ମୋ ଶ୍ରମସଦନା

ଦୋଷ ନ ସମଝି ରୋଷ ନ କର ଏ ଘୋଷ ତରୁଣୀ ରେ

ତୋ ସମାନ ତ ନାହିଁ ଚାହିଁଲି କାହିଁରେ

ଅବଗାହିବା ମନା ନ ଥାଇ ରେ ଧନ ।।୩।।

ମାନସମୋହନା ମାନ ତୁ ସହନା ବିରସେ ରହନା

ଖଣ୍ଡ ରସନିଧି ଖଣ୍ଡ-ପରଶୁ ପରଚଣ୍ଡ ଶର ଦର ଦଣ୍ଡଭୂପର-

ପୃଷ୍ଟ ଭାଷିନୀ ଅନ୍ତ ତୋ ବଶ

ଅଷ୍ଟଦୁର୍ଗ ପୁରନ୍ଦର ରେ ।।୪।।

(୨୯)

କାହିଁକି ଆଜ--

ଦ୍ୱିଜରାଜ ବଦନେ, ଲାଜ--

ଭରି କିଶୋରୀ ନ ଚୁମ୍ୱୁ ଗୋ ।୦।

ଅରସବତୀ ଘନ-            କୁନ୍ତଳା ବୋଲି ଜନ

ନ ବୋଲନ୍ତୁ, ତୋ ଊଣା ଯାଉ ଗୋ,

ରସାଇବାକୁ ତୋତେ            ମିଳିବ ନାହିଁ ରତେ

ମୋ ପରି ପରିଜନ ଆଉ ଗୋ ।୧।

ତୋ ବଧୁଲି ଅଧର            ସ୍ୱର୍ଗ ସୁଧା ମଧୁର

ମୋର ରସନାକୁ ସମଜାଉ ଗୋ,

ଜାଣୁ ତ ପ୍ରାଣମିତ            ମାରମାର୍ଗଣ ଜାତ

ସମୟ ଏ କେମନ୍ତ ଦାଉ ଗୋ ।୨।

କୋଟିଏ ଅଭିଳାଷ            ବହି ଆସିଛି ପାଶ

ସମ୍ପ୍ରତି ଚରମକୁ ଥାଉ ଗୋ,

କୋଳେ ନିଶ୍ଚଳେ ବସ      କରି ସବ୍ରୀଡ଼ ହସ

କବି ମିହିର ଦୁଃଖ ଯାଉ ଗୋ ।୩।

(୨୯) ଟୀକା- ଦ୍ୱିଜରାଜ ବଦନେ-ଚନ୍ଦ୍ରମୁଖରେ, ରତେ-ରତିକ୍ରୀଡ଼ାରେ, ରସନାକୁ ସମଜାଉ-ସ୍ୱାଦ ଉପଲବ୍ଧି କରୁ, ମାରମାର୍ଗଣ-କନ୍ଦର୍ପଶର, ସବ୍ରୀଡ଼-ସଲ୍ଲଜ ।

(୩୦)

ରାଗ—ଭୈରବୀ—ଆଡ଼ତାଳି

(୩୧)

ରାଗ – ବଙ୍ଗଳାଶ୍ରୀ - ଝୁଲା

(୩୨)

ରାଗ—ତୋଡ଼ି—ଏକତାଳି

କି କଲି ମଲ୍ଲୀହାସୀକି,

କି ଦୁଃଖେ ଦେଲି ଗୁଣରାଶିକି ।୦।

ଆହା ମୋ ଲୀଳା-ବିଳାସୀ

ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଶରଦଶଶୀ-

ବଦନ, କରେ ନିବେଶି, ଥିବ ବସି ।

(ପଡ଼ି)

ମୋ ଛାର ପାଇଁ ଜୀବନ ମୀନଗରବଗଞ୍ଜନ—

ନୟନୁ ସରୁଅଞ୍ଜନ ଧୋଇଲା

ସେ ମୋର ମହିଳା କାହାର ମଣି ସେ ନ ଚାହିଁଲା

ଧିକ ଧିକ ମୋ ଜୀବନ ବେନି ସପତ ଭୁବନ

ଖୋଜିଲେ ସୁକୃତହୀନ ନ ଥିବ ମୋପରି ଆନ ।୧।

କଲେହେଁ ବହୁତ ଦୋଷ, କରି ନାହିଁ ଦିନେ ରୋଷ,

ସେ ଦୟାଳୁ ଅବତଂଶ,-ନାଗରୀ ଈଷ

(ପଡ଼ି)

ଶ୍ୱେତ ନଳୀନ ମୁଖୀକି ଆହା ଆଜନ୍ମ ସୁଖୀକି

ମନନୟନ ପ୍ରୀତିକି—ଦେଇ ଛାତିକି ମାଇଲୁ କାତିକି ।୨।

ଏକେ ଅତି ସୁକୁମାରୀ, ସେ ତ ନବୀନା

କିଶୋରୀ—ମୋ ମନୋହାରୀ

(ପଡ଼ି)

ଅହର୍ନିଶ ବସୁଧାରେ, କୋଟିବାର ଲୋଟିବାରେ

ଘୋଟିଲା ମଳିନ ଯୋଷା କେତକୀ ।୩।

ମୃଣାଳ-ବାହୁ ବଲ୍ଲରୀ, କରେ

ତତି କେତେ ପରି, ସେ ନାଗରୀ

(ପଡ଼ି)

ସେ ତ ଭାବମାନ ଦୂର-କରି କରେ ଏ ମନ୍ତର

ଅଷ୍ଟଦୁର୍ଗ ମହୀପତି ଭାଷିଲା,-ମୋର ସୁଶୀଳା

ଅତେଜ ଅଙ୍ଗନା ମିଶିଲା ।୪।

(୩୩)

କିପାଁ କରୁଛୁ ନିରାଶ, ମୁଁ ପରା ତୋ’ ନିଜ ଦାସ ।୦।

ସେବି ତତେ ଦିବା- ରଜନୀ ! ସଜନୀ

କେତେ ନାହାନ୍ତି ତୋ’ ପାଶ ।

ତହିଁ ମୁହିଁ ଜଣେ ହୋଇ ତୋ’ ଚରଣେ

ଦେବି ସିନା ଲାକ୍ଷାରସ ।୧।

ଆରେ ଘନକେଶି ! ସ୍ୱଜନ ବିନାଶି

ଲଭିବୁ ତୁ କେଉଁ ଯଶ ?

ତନୁଅଙ୍ଗି ! ଅଙ୍ଗୀକାର କର, ଦର—

ହାସ କର ପରକାଶ ।୨।

ନାହିଁ ଚିତ୍ର-ଅଳି ଦିଶେ ମୋ’ ସଙ୍ଖାଳି !

ଅଲଗା ତୋ’ ରଦବାସ,

ହୁଅ ପଛେ ଚଳି, କୁଚେ ପତ୍ରାବଳୀ,

ଲେଖିବାକୁ ଫରମାସ ।୩।

ଆରେ ଜୀବ ଧନ ! ଯିବାକୁ ଜୀବନ

ଲାଗୁ ନାହିଁ ମୋତେ ପ୍ରାସ,

ମୋ’ ପରି କେ ମନ ଜାଣି ନିଧୁବନ-

କୁଶଳା ! କରିବ ବେଶ ? ।୪।

ହୋଇ ତୁ ହରଷ ସରସ ହୃଦୟା !

ଅଧରୁ ସୁଧା ପରଷ;

ହରିଚନ୍ଦନ ଚାତକେ ଘନ ପରି

କରୁଣା ରସ ବରଷ ।୫।

(୩୩) ଲାକ୍ଷାରସ-ଅଳତା, ତନୁ ଅଙ୍ଗୀ-ତନୁପାତଳୀ, ଚିତ୍ରଅଳି-ମୁଖମଣ୍ଡଳରେ ଅଙ୍କିତ ଚିତ୍ର ସମୂହ, ରଦବାସ-ଓଠ ଓ ଅଧର, ଚଳି-ବିରକ୍ତ, ପ୍ରାସ-ବ୍ୟଥା, ନିଧୁବନକୁଶଳା-ରତିକ୍ରୀଡ଼ାରେ ନିପୁଣା, ଘନ ପରି-ମେଘ ସଦୃଶ ।

(୩୪)

(୩୪) ଶୋଭାଦେବୀ-ଲକ୍ଷ୍ମୀ, କରଲୀଳା-ସରସିଜ- ହସ୍ତର କ୍ରୀଡ଼ନକ ପଦ୍ମଫୁଲ, ତାରୁଣ୍ୟସୁନାରି-ଯୌବନ ରୂପକ ବଣିଆ, ସଂପୁଟ-ଫରୁଆ, ଫୁଲନାରାଚକୁ-କନ୍ଦର୍ପକୁ, କଳାବଲ୍ଲରୀ-କଳାପୂର୍ଣ୍ଣ ଲତିକା, ରୁଚକୁ-ରୁଚିକୁ, ବିଧିଚକ୍ରୀ-ବିଧାତାରୂପୀ କୁମ୍ଭକାର, ଚକୁ-କୁମ୍ଭାରଚକରୁ, ବିପୁଳ-ବିଶାଳତା, ଶମ୍ଭୁ-ଶିବଲିଙ୍ଗ ।

(୩୫)

ତୋଡ଼ି ଜଙ୍ଗଲା—ଏକତାଳି

କି ଭାବର ବାଣୀ ସବୁ ଜାଣି ଜାଣିରେ ଆଜ ଏ କି ଠାଣି ରେ ।୦।

ଖଳି କି ବିନ୍ଧାଣୀପଣେ ଅନ୍ତର୍ବାଣୀ—

ହୋଇ ଦେଲା ଏ ଗୁମାନୀ ମୂରତି ନିର୍ମାଣି ରେ ।୧।

ମୋ ଧଇର୍ଯ୍ୟ ଛାଣି ନେବାକୁ ଟାଣି

ଗଣ୍ଡକୁ ମଣ୍ଡିଛୁ ନବ କିଶଳୟ ପାଣିରେ ।୨।

କେଡ଼େ ମୂଢ଼ ପ୍ରାଣୀ ହେଲେ ଯେ ପଛାଣି

ବରଜି କି ସୁଧାରସ ଲୋଡ଼େ ତର ବାଣୀ ରେ ।୩।

ଫୁଲଚାପ-ପାଣି ତୋ ମହୀ ଚାହାଣୀ

ଦେଖି, ରଖିଲାଣିଟି ମାର୍ଗଣଗଣ ଶାଣି ରେ ।୪।

ଅଦୋଷରେ ଆଣି ଦୃମନଦେ ହାଣି

ଅନା ଜଗଦେବଙ୍କୁ ସୁନ୍ଦରୀ ସାମନ୍ତାଣୀରେ ।୫।

(୩୬)

ରାଗ—କାମୋଦୀ—ଝୁଲା

କି ରସିକ ସେ, ବିରସ ଯାହାର ମୁଖୁ ବିକଶେ

ପୁରୁଷ ହୋଇ ଯେ ନାରୀମନସୁନା ପ୍ରୀତି କଷଟିରେ ଯେବେ ନ କଷେ ।୦।

କଳନା ନ ଯାଏ ଲଳନାର ମୁଖ କମଳ

ପରାୟେ ସଦା ବିକଶେ

ଅଳି ହୋଇ ଯେବେ ଚୁମ୍ୱି ନ ପାରଇ,

ଅଳି କରିବାର ତାର ଧିକ ସେ ।୧।

ଚତୁରୀ ଚାତୁରୀ ବଚନ ଉଚ୍ଚାରି

ମରମେ ନୟନ ଶରକୁ ପେଷେ

ତହିଁକି ଯେ ପ୍ରତିଉତ୍ତର ନ ଦେଲା

ଯୁବାବୃନ୍ଦ ମଧ୍ୟେ ଅବିବେକ ସେ ।୨।

ଭିତରେ ସଦୟ ବାହାରେ ସଭୟ

ଦେଖାଇ କହନ୍ତି ମାତରକ ସେ

ଘେଳାଇ କରି ଯେ ଛଳାଇ ନ ଦେଲା

ନ ଜାଣଇ କିଛି ବିତରକ ସେ ।୩।

ପଙ୍କଜାକ୍ଷୀ ବାଳା ଯା’ଅଙ୍କେ ନ ବସେ

କେଉଁମନ୍ତେ ଭାଗ୍ୟବନ୍ତ ଅଟେ ସେ

କହେ କବିରବି ମୋହନୀ ମନ୍ତର

ଜାଣି ମୁଁ ତାହାର ମନକୁ କଷେ ।୪।

(୩୭)

ରାଗ—କାମୋଦୀ। ତାଳ ସରିମାନ୍‌

କେଉଁ କାରଣୁ ମୁଁ ତୋ ସେବାକୁ ଗୋ,

ମୋଠାରେ ଅବଧାନ ହେବାକୁ ଗୋ ।ପଦ।

ତୋ ଚାରୁମୁଖ ମାଠି, ଘେନି ତିଳକ କାଠି, ଭାଳଇ ଭାଲେ ନିବେଶିବାକୁ ଗୋ;

ଲାଗଇ ମନେ ଦୁଃଖ, କୋଟିସୁଧାମୟୁଖ ଦଳିବା ଝଳି ଛପି ଯିବାକୁ ଗୋ ।୧।

ମନୋହର କବରୀ, ସାଜି ପାରଇ ଗୋରି ଜାଣି ତୋ ଚିତ୍ତ ରସାଇବାକୁ ଗୋ,

ଭରସା ନୋହେ ମୋର ଛାର ନୀଳଚାମର ଚଉଁରି କେଶେ ମିଶାଇବାକୁ ଗୋ ।୨।

ତୋ ପୟୋଧର ହେମ ଦାମ ଛଡ଼ା କୁସୁମ ପରି ମୋ ଚିତ୍ତେ ଆଭାସିବାକୁ ଗୋ;

ମରଣୁଁ ଲାଜ ବଳେ ଚାହୁଁ ଚାହୁଁ ତ କଳେବରକୁ ଅଳଙ୍କାର ଦେବାକୁ ଗୋ ।୩।

ସାରି ସକଳ ବେଶ ଦେଖାନ୍ତି ଆଦରଶ ହେବା ନୋହିବା ପଚାରିବାକୁ ଗୋ;

କବିମିହିର କହେ, ସତେ ଦିଶେ ତୋ ଦେହେ କେବଳ ଅନୁଗ୍ରହ ଥିବାକୁ ଗୋ ।୪।

(୩୮)

ରାଗ—ତୋଡ଼ି, ଝୁଲା

(୩୮) ଟୀକା- ମିତସ୍ମିତ- ଈଷଦ୍ଧାସ୍ୟ, ସରସଗିରଦମ୍ଭେ- ସରସ ବାକ୍ୟ ଛଳନାରେ, ଦରକଣ୍ଠି- କମ୍ବୁକଣ୍ଠି, ଜଣାମଣା- ପ୍ରାର୍ଥନା, ଭାରତୀ- ସରସ୍ୱତୀ, ଠଣା- ଆଘାତ ।

(୩୯)

କେହି ବଞ୍ଚିବି ରେ

ସହି ଜୀବନ ଦରଦ

ଏ କାଳରେ ଯାହା            ତେଜିଲି ରେ ଆହା

ସହୀ ଜୀବନ ଦରଦ ।୦।

ଘେନି ଯାଉଥିବ            ସ୍ମର ଶରେ ତାର

ଜୀବ ମୋ ଆଗମନରୁ

ସତେକି ଭେଟିବି            ବିନୟେ, ସେ ଦର

ଯିବ ମୋ ଆଗ ମନରୁ ।୧।

କୋଳେ ବସି ମୋର       ନାଗରୀ ମଦନ

ଅବଧୀର ନିରନ୍ତରେ

ଏବେ ବସି ଗଣୁ             ଥିବ ଦିନ ମୋର

ଅବଧିର ନିରନ୍ତରେ ।୨।

ଭୁଜଙ୍ଗୀ ଏ ବୋଲି            ଭ୍ରମ ହେବନି ମୋ

ସଜନୀର ହାର ବରେ

ତା ମୁଖ କମଳେ            ସିଂଚୁଥିବେ ସଖୀ

ସଜନୀର ‘ହା’ ରବରେ ।୩।

କି କଲି ଯା ତେଜି            ଅଇଲି ମୋର ସେ

ବନ୍ଧୁଜୀବ ସମାଧରୀ

କଣ୍ଠ ତଟେ ପ୍ରାଣ            ରଖିଥିବ ଆହା

ବନ୍ଧୁ ଜୀବ ସମା ଧରି ।୪।

ଅତି ଆର୍ତ୍ତ ହୋଇ            ବିନୟରେ ରାମା

ସେ ବି ପଦ ଶର ଦରେ

ଜଣାଉଥିବ ଯେ             ମଦନରୁ ଲଭି

ସେ ବିପଦ ଶରଦରେ ।୫।

କମ୍ପି ଯାଏ ନାମ             ବୋଲନ୍ତେ ଏ ନବ—

ଘନ’ ତାରକେଶମୁହୀଁ

ଏବେ ଦେଖି ରଖି            ପାରିବ କି ଅପ-

ଘନ ତାର କେଶ ମୁହିଁ ।୬।

ମତେ ଚିନ୍ତି ମନେ            ଅବୟବ ନବ—

ନୀତ ତନୁ କରୀଗତି

ନ ଦେଖି କାହାକୁ            ମୋ ବିନା ସେ ନବ—

ନୀତ ତନୁ କରି ଗତି ।୭।

କିଶଳୟ ଶୟ—            ନର ହୋଇଥିବ

ମୋହର ଘନସ୍ତନୀ ତ

ହେଉଥିବ ତାର            ନିରତ କାରଣ

ମୋହର ଘନ ସ୍ତନିତ ।୮।

ବିରହାଗ୍ନି ତାପେ            ଥିବ ସେ ସ୍ୱକୀୟ

ରୁଚିର ବରନ ବିନା

ମେରୁ ଗୁରୁ ମଣି            ବିନା ପିନ୍ଧା ବାସ

ରୁଚିର ବର ନବୀନା ।୯।

କି ବିଚାରୁ ଥିବ            ଧରଣୀ ଶୟନେ

ମାନସେ ଆହା ରମଣୀ

ଉଭା ହେବା ବଳ            ନ ଥିବ ଗରଳ

ମାନସେ ଆହାର ମଣି ।୧୦।

ଏ ଘନ କାଳରେ             ଜୀବ ସେ ତେଜିବ

ପରା ମାର ଶରଦରେ

ଲଭିବି କି ଆଉ            ଗଲେ ମୁହି ସମୀ—

ପରାମାର ଶରଦରେ ।୧୧।

ଜୀବ ଥିବ ସତେ            ମୋ ପ୍ରିୟାକୁ ମତେ

ଦେବ ଶ୍ରୀ ହରିଚନ୍ଦନ

ଚିତ୍ର ଦେବି ସ୍ତନେ            ତାର ଭାଷେ ଜଗ-

ଦ୍ଦେବ ଶ୍ରୀ ହରିଚନ୍ଦନ ।୧୨।

(୩୯) କେହି-କିପରି, ଜୀବନଦ ରବ-ମେଘର ଡାକ, ଦର ଭୟ, ଅବଧୀର-ଅସ୍ଥିର, ଅବଧିର-ଅବଶିଷ୍ଟ, ଭୁଜଙ୍ଗୀ-ସର୍ବଣୀ, ହାରବର-ଶ୍ରେଷ୍ଠ ହାର, ବନ୍ଧୁଜୀବ ସମଧାରୀ-ବଧୁଲୀ ଫୁଲ ପରି ଅଧର ଯାହାର, ବନ୍ଧୁ ଜୀବ ସମା ଧରି ମୋ ବନ୍ଧୁ ପ୍ରାଣ ପରି ଜୀବ ଧରିଥିବ, ଶରଦରେ-ଶରତ୍ କାଳରେ, ଶର ଦରେ-କାମବାଣ ଭୟରେ, ତାରକେଶ ମୁହିଁ-ଚନ୍ଦ୍ରମୁଖୀ, ମୋହର-ବଶ୍ୟତାର, ସ୍ତନିତ-ମେଘ ଗର୍ଜନ, ସମୀପ ରାମାର-ପ୍ରେମିକା ପାଖକୁ ।

(୪୦)

ରାଗ - ମୁଖାରୀ, ଆଠତାଳ

କୁନ୍ଦରଦନା ରସବତୀ, ରସବତୀ ରାମା ରସବତୀ ।ପଦ।

ଗଲା ନିଶି ତାହା ସଙ୍ଗତେ ମାତି,

ଯେତେ ବନ୍ଧେ ହେଲା ସୁରତି,

ରତିରେ ମାତି ନ ହେଜିଲି ରାତି,

ଢାଳୁଥିଲା ତାର ନେତ୍ର ସମ୍ପତ୍ତି, ଭିଡ଼ିଲା ଦେଇ ଛାତିକି ଛାତି ।୧।

ନାଟ କରୁଥିଲା ନାସିକାମଣି,

ଫିଟି ଚରମେ ଲୋଟୁଥିଲା ବେଣୀ,

ବାଜୁଥିଲା ତାର କଟି କିଙ୍କିଣୀ,

ନେଉଥିଲା ମୋର ଚିତ୍ତକୁ କିଣି, ଭାଷିଲା ହୁଁ ହୁଁ ଶବଦବାଣୀ ।୨।

ଉରଜେ କରଜ ଚାଳନ୍ତେ ନେଇ,

ଚମକି ଇଷି ବୋଲିଣ ଭାଷଇ,

କହୁଥାଇ କେତେ ବିନୟ ହୋଇ,

ଏଥକୁ ଆଉ ମୁହିଁ ନ ପାରଇ, ବୋଲଇ ଆଜି ପଡ଼ିଲି କାହିଁ ।୩।

କେତେବେଳ ଅନ୍ତେ ଜୀବଜୀବନ,

ଆରମ୍ଭିଲା ବିପରୀତ ବହନ,

ତେତେବେଳେ ଯାହା ହେଲା ମୋ ମନ,

ତହିଁକି କେବଳ ସାକ୍ଷୀ ମଦନ, ଗଣି ଦେଉଥିଲା ଚୁମ୍ୱନ ଦାନ ।୪।

ଅଷ୍ଟଦୁର୍ଗପତି ବୋଲେ ଏ ରସ,

ଏହି ଆଜ୍ଞା ମୋତେ ହେବ ଗିରୀଶ,

ଖଟିଥିବି ଅନବରତ ପାଶ,

ବସି ଚାହିଁଥିବି ମୁଖସାରସ, ଘେନି ବଞ୍ଚୁଥିବି ରାତ୍ରିଦିବସ ।୫।

(୪୧)

(ଶ୍ରୀ ରାଗ କାମୋଦୀ)

କୁନ୍ଦ ସୁନ୍ଦରହାସୀ ଇନ୍ଦୁବଦନା । (ପଦ)

ଶମ୍ୱ ବିଶିଖମଣି କେଶୀ ରେ ସହି

ବିମ୍ବ ସଦୃଶ ରଦନାମ୍ୱର ଚାହିଁ

ଚୁମ୍ୱନ ବିନୁ ଧୃତି ସମ୍ଭବୁ ନାହିଁ ନ କର ମନା ।୧।

କୁଞ୍ଜରବର ଗତିରେ କୁଟିଳାକ୍ଷା

ପଡ଼ିଛି ନିକଟ ଅନାଉଣି ଦୀକ୍ଷା

କଞ୍ଜ ସୁରଭି ତନୁ ମୋର ତୁ ରକ୍ଷା ମୋ ମନ୍ତ୍ର ତୋ ନା ।୨।

ଆଜ ରଜନୀ ଧନ ତୋର ଫରମାସେ

ହାଜର ହେବି ଫୁଲବଲ୍ଲୀ ନିବାସେ

ଲାଜ ରହିତ ନୟନାନ୍ତ ସବିଳାସେ ଅଳପ ଅନା ।୩।

ଅଙ୍କେ ବିହର ପିକ ନିସ୍ୱନ ଗାନେ

ଶଙ୍କର ରିପୁ ରଣରଙ୍କ ବିଧାନେ

ରଙ୍କେ ନୃପତି ରାମା ତୁ ନିଦାନେ ଘେନ ବେଦନା ।୪।

ଭାସଇ ନୃପ ଜଗଦ୍ଦେବ ୟେ ଭାଷା

ରଣକୁଶଳା ରସିକାବର ଯୋଷା

ହ୍ରାସ ସଫଳ କଲା ସକଳ ଆଶା ଶମଦମନା ।୫।

(୪୨)

ରାଗ - କେଦାର, ତାଳ - ସରିମାନ

(୪୨) ଟୀକା- ଆଦର୍ଶ-ଦର୍ପଣ, ଦନ୍ତବାସ-ଅଧର, ପରିଚାରିତା-ଭୃତ୍ୟତ୍ୱ, ଚିନ୍ତାମଣି-ଅଭୀଷ୍ଟପ୍ରଦ ମଣି, ଦେହପଣିକି-ଶରୀରପଣି (ଟିକସ୍) ପାଇଁ, ଆନ ରାଣ, ରିପୁବ୍ୟୂହ-ଶତ୍ରୁସମୂହ ।

(୪୩)

ରାଗ - ବିଳାହୋରି, ତାଳ - ଏକତାଳି

ଖଞ୍ଜରୀଟନୟନା ଅଳପ ଚାହାଁ ରେ ।ପଦ।

ଅଞ୍ଜନରୁଚି ମଦଗଞ୍ଜନକେଶା,

କଞ୍ଜସୁନ୍ଦର ମୁଖ ରଞ୍ଜନବେଶା,

ସଞ୍ଜ କୁମୁଦସମହାସବିଳାସା, ତୁ ସିନା ସାହା ରେ ।୧।

ଦନ୍ତ ବସନ ରୁଚି ସନ୍ତତ ଚାଖି,

ସନ୍ତତ ତବ ତନୁ କାନ୍ତିରେ ଲାଖି,

କାହିଁ ଭରସି ରସି ନାହିଁ ମୋ ଆଖି, ତୋହର ବାହାରେ ।୨।

ବାରଣବରଗମନା ରସକାରା,

ପରିଚିତ ରଣରଣ ଧରଣୀବିହାରା,

ରଚ ବଚନାମୃତ ନିର୍ଗତ ଧାରା ମିଶ ହୃଦ ହାରେ ।୩।

ଚଣ୍ଡ ମଦନ କର ଦାରୁଣ ବାଣେ,

ଦଣ୍ଡକୁ ସମୁଚିତ ନୁହଇ ମୁଁ ଟାଣେ,

ମଣ୍ଡ ଗଳକୁ କହେଁ ଅଗଣିତ ରାଣେ, ମୃଦୁଳବାହା ରେ ।୪।

ମଗ୍ନ ମୁଁ ତୋର ରସନିର୍ଝରକୂପେ,

ତନୁ ରୁଚି ନିର୍ଧୂତ ହାଟକରୂପେ,

ସକରୁଣ ହୁଅ ହରିଚନ୍ଦନ ଭୂପେ, ମୋ ସୁଖ ରାହା ରେ ।୫।

(୪୩) ଟୀକା- ଖଞ୍ଜରୀଟ- କଜଳପାତି, ଦନ୍ତବସନରୁଚି-ଅଧର ମାଧୁରୀ, ରଣରଣ-କନ୍ଦର୍ପ; ହାଟକ-ସୁନା, ସଞ୍ଜକୁମୁଦ- ସନ୍ଧ୍ୟା ସମୟରେ ଫୁଟିଥିବା କଇଁଫୁଲ, କଞ୍ଜସୁନ୍ଦର-ପଦ୍ମପରି ମନୋହର ।

(୪୪)

ରାଗ - ତୋଡ଼ି ଜଙ୍ଗଲା - ଆଦିତାଳ

ଖୁଣ ନ ଥିବା ଗୁଣ—            ଗଉରୀକି ମୋ ଋଣ—

ଲାଗି ତନୁ ସୁଝିବୁ ଆଉ ରେ ।ପଦ।

କେଣେ ସ୍ତନେ ମୋ ପାଣି             ନ ବହୁ ବୀଣାବାଣୀ

ବହେଁ ମୁଁ ତୋ’ ଲାଗି କଠାଉ ରେ ।୧।

ଥିଲେ ତୋର ମାନସ            ତୋତେ ନ ଘଟେ କିସ

କାହିଁକି ସୁଝି ନ ପକାଉ ରେ ।୨।

ନ ଦେଉ କିପାଁ ଧନ,            ମୋତେ ପ୍ରତି ଚୁମ୍ୱନ

ମୋର ଆଗ୍ରହୁଁ ତ ଚୁମ୍ୱାଉ ରେ ।୩।

ଟିପେ ମୁଁ ତ ସ୍ତନରେ            ଥରେ ତୁ ମୋ ତନୁରେ

କାହିଁକି ନଖ ନ ଖେଳାଉ ରେ ।୪।

ଉରେ ଜମାଇ ତୋର            ଉରଜ ମହୀଧର

ଭିଡ଼େ ତୁ ନଭିଡ଼ି ବଞ୍ଚାଉ ରେ ।୫।

ମୁଁ ଯେ ଲିଭାଏଁ ତୋର            କସ୍ତୁରୀ ଚିତ୍ରାଙ୍କୁର

ତୁ କାମାନଳ ନ ଲିଭାଉ ରେ ।୬।

ଶ୍ରୀ ଜଗଦେବ ବୋଲେ            ବିଶୋଧନ ନୋହିଲେ

କି କରି ନ ପାରେଟି ସାହୁ ରେ ।୭।

(୪୫)

ରାଗ - ତୋଡ଼ି ଜଙ୍ଗଲା - ଆଡ଼ତାଳି

ଗାନ-ପଣ୍ଡିତା ତୋତେ      ଆନ ନାରୀଙ୍କ ପରି

ମାନ ମାନଇ ନାହିଁ ଲେଶେ ଗୋ ।ପଦ।

ଦନ୍ତ ବାସ ପଲ୍ଲବ            ବିନା ଅରୁଣ ଭାବ

ନ ରହେ ମୁଖ ପରବେଶେ ।୧।

ପୋତିବାକୁ ଲପନ            କଲେ ହେଲେ ଯତନ

ତଳୁ ସ୍ତନ କଳଶ ଠେସେ ।୨।

ବିଶାଳ ବସୁମତୀ            ମୋ ଛାତି ବୋଲି ଚିନ୍ତି

ଭୂଭୂଷା ଭୂଷୁ ନଖଶେଷେ ।୩।

କଞ୍ଜର କିଶଳୟ            ପରି ଦିଶଇ ଶୟ—

ପଲ୍ଲବ ଦେଲେ ଗଣ୍ଡଦେଶେ ।୪।

ନ ଥାଏ କେଉଁ ଶୋଭା      ତୁ ମହୀମଥା-ଗଭା

ଚିତ୍ତ ନ ଦେଲେ ହେଲେ ବେଶେ ।୫।

ବସିବା ବେଳେ ଋଷି            କି ରମ୍ଭା କି ଉର୍ବଶୀ

ଦିଶିବ ତୋ’ ପରି ସେ କେ ସେ ।୬।

ଦିଶନ୍ତା ରୁଷାପରି             ନ ଥିଲେ କୃପା ପୂରି

ଶ୍ରୀ ଜଗଦ୍ଦେବ ଅବନୀଶେ ।୭।

(୪୬)

ବୃତ୍ତ - ସିନ୍ଧୁକାମୋଦୀ

(୪୬) ଟୀକା- ହରିଣାଙ୍କବିମ୍ବ- ଚନ୍ଦ୍ରମଣ୍ଡଳ, ସଲାଞ୍ଛନ- କଳଙ୍କଯୁକ୍ତ, ପୀୟୂଷମୃଦୁଳ- ଅମୃତ ଥିବା ହେତୁରୁ ଅତି କୋମଳ, ଚନ୍ଦ୍ରାଲୋକ କରି- ଚନ୍ଦ୍ରଦର୍ଶନ କରି ।

(୪୭)

ରାଗ – କଲ୍ୟାଣ - ଏକତାଳି

(୪୮)

ଘନଜଘନା—

(୪୮) ବିଲୋଳ- ଅତି ଚଞ୍ଚଳ, ଧନାଧିକ- ସଂପତ୍ତିରୁ ଅଧିକ, ଘେନାଘେନି- ସମାଦର, ଚିନାଏ- ଟିକିଏ, ଅନାରତରେ- ସୁଖରେ, ବିହଙ୍ଗମସ୍ତନା- ଚକ୍ରବାକସ୍ତନା, ଧୋନା- ଧନ୍ୟା ।

(୪୯)

ରାଗ—ସାବେରୀ—ଆଡ଼ତାଳି

ଘନ ନିଶାରେ, ରମଣୀମଣି ଦେଲା

ବାସବ ଭୂତି ମୋରେ ।ପଦ।

ଜାତୀ ଉପବନ ଜଗତୀକି,

ପ୍ରୀତି ସଙ୍କେତ ଗଜଗତିକି

ମତି-ମୋହନା ତେଜି ଭୀତିକି

ବିଜେ କଲା ଝର ଝର ନୀର ବରଷା ରେ ।୧।

ଜିଣିବାକୁ ରାମା ପଞ୍ଚବାଣ,

ମଣିଭୂଷଣେ ହୋଇ ଭୂଷଣ

କିଣି ଘେନିଗଲା ମୋର ପ୍ରାଣ,

ଛାତି ସୁପାତିରେ ମାତି ସେ ନେବ ନିଶାରେ ।୨।

ତରତର ଝଲକା ଝଲକ,

ବାରବାର ଲୁଟିଲା ପଲକ

ମୋର ହରିଲା ଧୀର ବିବେକ,

ନଚାଇଲା ଯୋଡ଼ି ମୋତିବସଣୀ ନାସାରେ ।୩।

ଧରି ବରାରୁହା କୁଚ କୁମ୍ଭ,

ବାରିରୁହ ମୁଖେ ଦେଇ ଚୁମ୍ୱ

କରି ବାଳା ମୋତେ ପରିରମ୍ଭ

ମନ ମୋହିନେଲା କହିକହି ବିନୟ ଭାଷାରେ ।୪।

କେଳିରସେ ନିମଜ୍ଜିତ ରଙ୍ଗେ,

ଢାଳି ନୟନ ଚାହେଁ କି ଭଙ୍ଗେ

ଢଳି ଝୁଲିଯାଏ ମୋର ଅଙ୍ଗେ

ପୂର୍ଣ୍ଣକଲା ଛୋଟରାୟ ଦେଉ ଲିପିସା ରେ ।୫।

(୫୦)

(୫୦) ଭାରତୀ- ବଚନ, ମନ୍ଥରଗତି- ମନ୍ଦଗାମିନୀ, କଟିରସନା- ଅଣ୍ଟାସୂତାରେ ଘଣ୍ଟି, ଶମ୍ଭରାରି- ଶମ୍ଭରାସୁର ଶତ୍ରୁ କନ୍ଦର୍ପ, ପରିଣତ- ପକ୍ୱ, ପରିପନ୍ଥୀ- ଶତ୍ରୁ ।

(୫୧)

ରାଗ - ଆଶାବରୀ

ଚନ୍ଦ୍ରନିଶାରେ, ଦେଲା ସୁନ୍ଦରୀମଣି

ମହେନ୍ଦ୍ରଭୂତି ମୋରେ ।ପଦ।

ଫୁଲବନେ କେଳିସରକୂଳେ, ନବ ସଙ୍କେତ

କଙ୍କେଳିମୂଳେ, ଶେଯ ସାଜି ନାନା ପୁଷ୍ପଦଳେ,

ବସିଥିଲି ସେ ରମ୍ଭୋରୁ ସମ୍ଭୋଗ ଆଶାରେ ।୧।

ଏ ସମୟେ ମୋ ଜୀବନଧନ, ଘେନି ଘନ

ସର୍ବାଙ୍ଗଚନ୍ଦନ, ତେଜି ବାଜିବା ମଣ୍ଡନମାନ,

ବିଜେ କଲା ମଲ୍ଲୀଗଭା ଭୂଷିତ ଖୋସାରେ ।୨।

ଶଙ୍ଖକଣ୍ଠୀକି ମୁଁ ଦେଖି କରି, ରଙ୍କ

ରତନ ଲଭିଲା ପରି, ଅଙ୍କପର୍ଯ୍ୟଙ୍କେ

ବସନ୍ତେ ଧରି, ଗଲା ଅଙ୍ଗ

ଅନଙ୍ଗ ମର୍ଦ୍ଦିବା ଦୁର୍ଦ୍ଦଶାରେ ।୩।

ଉରେ ଜମାଇ ଉରୋଜ କୁମ୍ଭ,

କରୁ କରୁ ଗାଢ଼େ ପରିରମ୍ଭ,

କଲି ସହସ୍ର ଚୁମ୍ୱ ଆରମ୍ଭ,

ମନ ବଳିଲା ନାହିଁ ପୀୟୂଷ ପ୍ରଶଂସାରେ ।୪।

ଫେଡ଼ୁ ଫେଡ଼ୁ ବାଳାବର ନୀବି,

ଯେତେ ଭାବ ତା କି ବରନିବି,

ନିବସନ କାଳେ ଯେଉଁ ଛବି,ଆଖି

ଦେଖିଲା କେଉଁ ଭାଗ୍ୟରୁ ଏ ରସାରେ ।୫।

ଝୁମି ଝୁମି କାମମଦଭୋଳେ,

ଝୁଲୁ ଝଲୁ ନାସାଭୂଷା ଲୋଳେ,

ଝଲ ଝଲ ଝଟକିଲା ବେଳେ,

ଝିଙ୍କି ନେଲା ସ୍ୱର୍ଗସୁଖ ମାର୍ଗକୁ ସୁସାରେ ।୬।

କହେ ଅଷ୍ଟଦୁର୍ଗ ହରିହୟ,

ପରସ୍ପର ପ୍ରେମ ରସମୟ,

ଜାତ ହେଲା ଯାହା ସେ ସମୟ,

ଝର ଝର ଅପୂରବ ରସ ବରଷାରେ ।୭।

(୫୧) ଟୀକା- ମହେନ୍ଦ୍ରଭୂତି-ଇନ୍ଦ୍ରସମ୍ପତ୍ତି, କଙ୍କେଳି-ଅଶୋକବୃକ୍ଷ, ମଣ୍ଡନ-ଅଳଙ୍କାର,ପୀୟୂଷ-ଅମୃତ, ନୀବି-କଟିର ବସ୍ତ୍ରବନ୍ଧ, ହରିହୟ-ଇନ୍ଦ୍ର ।

(୫୨)

ରାଗ – ଶାବେରୀ - ଝୁଲା

ଚନ୍ଦ୍ରବଦନା ରେ ଲେଉଟି ପଛକୁ ଅନାଁ ।ପଦ।

ଅଣ୍ଟା ତାର ସରୁ, କୁଚ ମହା ମେରୁ,

ତାହା ସହିଛି ଅବଳା ।

ସେ ସରୁ କଟିରେ ନୀରକୁମ୍ଭ ଧରି

ଆସୁଥାଏ କରି ହେଳା ।୧।

ସେ ଯେଉଁ ଚାହାଣୀ ହୃଦ ହୁଏ

ହାଣି ତେଣେ କିପାଁ ଆଖିଠାର

ପାଷାଣ ହୋଇଲେ ତରଳି

ପଡ଼ିବ ପୁରୁଷ କେତେ ମାତର ।୨।

ମତ୍ତଗଜ ଗତି ହୋଇଣ

ସୁମତି କରୁଥାଏ ସେ ସୁମନା,

ବସନ୍ତ ଋତୁରେ ଝାଳ

ଟିପିଟିପି ଖରାବେଳେ ପାଣିଅଣା ।୩।

ଦେଖି ତୋର ଭଙ୍ଗୀ ଯୋଗୀ

ଯୋଗ ଭାଙ୍ଗିଯିବ ପଙ୍କଜ-ଆନନା,

ବୋଲେ କବିରବି ତୋହର ଯେ

ଛବି ଚାହିଁଲେ ବଢ଼େ ବେଦନା ।୪।

(୫୩)

ରାଗ – ପୂରବୀ - ଆଠତାଳି

(୫୪)

ରାଗ - କେଦାର

ବୃନ୍ଦ ବୃନ୍ଦ କନ୍ଦର୍ପ ଶରମୟ ସର୍ପ

ନ ଦିଏ ମୋ ଦର୍ପ ରଖି ରେ ।ପଦ।

ରସାଇ ସାରସଦୃଶା ଲସା ମୋ ଦୁର୍ଦ୍ଦଶାରେ,

ଦଶାରେ ତୋ ଲାଭ ମୋ ଭରସା ରସାଳସା ରେ ।

ନିଶାରମଣକର, ବିଶାଳମଦହର,

ହସା ବିଭବଭର, ମିଶା ମଧୁରତର,

ପ୍ରସାଦ ପରିହର, ରୁଷାରୁତ ନ କର,

ତୃଷା ମୋହର ହର, କୃଶାନୁବର ରେ ।୧।

ବଳାହକ ବିଜୟି କୁନ୍ତଳା ଲୀଳାବତୀ ରେ ।

ଝଳାଅ କୁଞ୍ଜର କୁମ୍ଭସ୍ଥଳାକୃତି ଛାତି ରେ ।

ଗଳା ନବରତନ, କଳାପ ଅନୁଦିନ,

ଚଳାଚଳ ନୟନ,ଢଳା ରସକୁ ମନ,

ବଳାଅ ରେ ମଦନ, କଳାନିଧି ବହନ,

ବଳାପହକଦନ, ପଳାଉ ଧନ ରେ ।୨।

ଚରାଚର ବିଭୂଷଣା ଧରାଧରସ୍ତନା ରେ,

ପରାଣ ଅଛି ତୁ ଦେବା କରାରରୁ ସିନା ରେ,

ଧରା ତଳେ ମୋ ଗତି, ପରା ତୁ ଗଜଗତି,

ହରାରିଶରେ ନିତି, ମରାଇ ଅକୀରତି,

ପରାଗରେ ଜଗତି, କରାଉଛୁ ଭରତି,

ଅରାଳ ଭୂରୁତତି, ଝରା ସୁଦତି ରେ ।୩।

କହେ ଅଷ୍ଟଦୁର୍ଗ ନାଥ ସ୍ନେହେ ତୁ ଅଧୀନା ରେ,

ଅହେତୁକ ରୋଷ ଛାଡ଼ ମହେଶମୋହନା ରେ,

ବହେ ଅନବରତ, ଦହେ ମୃଦୁ ମରୁତ,

ସହେମ ମରକତ, ଗୃହେ ହୋଇ ମିଳିତ,

ତୁ ହେବୁ ରସ ରତ, ଦୁହେଁ ହେବା ସଙ୍ଗତ,

ମୁଁ ହେବି ମହୀଗତ, ମହେନ୍ଦ୍ରବତ ରେ ।୪।

(୫୪) ଟୀକା- ହେ ସାର ସଦୃଶା, ତୋ ଲାଭ ଦଶାରେ ମୋ ଦୁର୍ଦ୍ଦଶାକୁ ଲସା; ଅର୍ଥାତ୍ ଦୂର କର । ବଳାହକବିଜୟିକୁନ୍ତଳା- ମେଘ ଅପେକ୍ଷା ନୀଳତର କୁନ୍ତଳ ଯାହାର, କଳାନିଧିବହନବଳାପହକଦନ- ଶିବ ଶତ୍ରୁ ଅର୍ଥାତ୍ ମଦନର କଷ୍ଟ, କରାର- କଷ୍ଟ, ଅରାଳଭ୍ରୂତତି- ବାଙ୍କ ଚାହାଣି ।

(୫୫)

ଚାହାଁ ରେ, ନିଧୂବନ କେଳିକୁଶଳାକୁ । ଘୋଷା ।

କୋମଳପାଦ ସରୋରୁହ ଯାବକ ଚିତ୍ରଶଳାକାଧରାକୁ,

ତା ମଧୁରାଧର ଲାଲ-ଜବା-ମକରନ୍ଦଝୁରା ଭ୍ରମରାକୁ ।୧।

ନିର୍ଜିତଶୋଣସରୋଜକରେ କରୁ ଯା ସଜଡ଼ା ବିଡ଼ିଆକୁ,

ହୀରକ-କୈରବ-କାଶ-ସୁଧାକର-ହାସ ବିଳାସିନି ତାକୁ ।୨।

ଚାରୁ ସୁନୀଳ ଚଳାଚଳ ଲୋଚନ କୋଣ ନିଦେଶକରାକୁ,

ଚାମର ବାତଭରେ ରତି-କୌତୁକ-ସମ୍ଭବ-ଖେଦହରାକୁ ।୩।

ଶୈଳସହୋଦର ପୀନପୟୋଧର ଚନ୍ଦନ ଭୋଗଦିଆକୁ,

ମଞ୍ଜୁଳିମାଚଳ କକ୍ଷତଳେ ନଖକେଳିକଳା ହଟିଆକୁ ।୪।

ବାନ୍ଧବି ! ଯଦ୍ୟପି ମାନସରେ ଅଛି ଲେଶ କୃପା କରିବାକୁ,

ରାଜ କଦମ୍ୱ କିରୀଟ ଜଳନ୍ତରନାଥ ମହୀମଘବାକୁ ।୫।

(୫୫) ଟୀକା- ନିର୍ଜିତ ଶୋଣ ସରୋଜକର- ରକ୍ତପଦ୍ମଠାରୁ ଅଧିକ ମନୋହର ହସ୍ତ, କୈରବ- କଇଁ, କୁମୁଦ; ମଞ୍ଜୁଳିମାଚଳ- ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟପୂର୍ଣ୍ଣ ପର୍ବତସ୍ୱରୂପ, କଦମ୍ବ- ସମୂହ, କିରୀଟ- ମୁକୁଟ ।

(୫୬)

ରାଗ—ତୋଡ଼ି—ଆଡ଼ତାଳି

ଚାହିଁ ଯା ନୟନାନ୍ତେ ଅଳପ ରେ ।ପଦ।

ଟାଳିଦେବି ମୁଁ ଦୁଃଖ-ପାଳି, ଫେରାଇ ମୁଖ

ଗାଳିରେ ହେଲେ ପଦେ ଜଳପ ରେ ।୧।

ଖଣ୍ଡ-ମଧୁର ବାଣୀ-ମଣ୍ଡ ସ୍ତନେ ମୋ ପାଣି

ଦଣ୍ଡ ହେଲାଟି କୋଟି କଳପ ରେ ।୨।

ରେ ବିମ୍ୱାଧରାବର-ସେବି ନିଶାବାସର

ହେବି ମୁଁ ତୋ କିଙ୍କର କଳପ ରେ ।୩।

ଗଜଗତିକି ସ୍ନେହେ-ଶ୍ରୀ ଜଗଦେବ କହେ

ପଣ୍ଡିତା ମଣ୍ଡ କେଳି ତଳପରେ ।୪।

(୫୭)

ରାଗ—ମୋହନା—ନିଃସାରୀତାଳ

ଛାଡ଼ିଲାଣି ଶିଶୁଭାବ ମୋ ଧନ

ଛୁଇଁଲାଣି ଯଉବନ ଗୁମାନ ।ପଦ।

ସରି-ବୟସୀ ସଖୀ ପରିହାସେ

ଅଧର ମଣ୍ଡିଲାଣି ଦରହାସେ ।୧।

ଧ୍ୱଂସଲାଣି ଧୃତି, କଟାକ୍ଷେ ଚାହିଁ

ପଢ଼ାଇବାକୁ ବାକି କିଛି ନାହିଁ ।୨।

ପୁରୁଷ ବାସନା ବାଜିଲାକ୍ଷଣି

ଚଞ୍ଚଳ ହୋଇଲାଣି ସୁଲକ୍ଷଣୀ ।୩।

କବିରବି ଏହି ଗୀତରେ କହେ

ନାଗରମାନଙ୍କ ଚିତ୍ତକୁ ମୋହେ ।୪।

(୫୮)

ରାଗ—ସୁରଠ—ଏକତାଳି

ଛି ଛି ପର ପୀରତି କିଛି ନ

ରଖଇ ମତି ମା ।ପଦ।

ଦାଉ ଘେନିଣ ତା ଗୁରୁଜନଙ୍କର

ଯାଉ ପଛେ ଜାତିରୀତି ମା

ସ୍ନେହରେ ଶ୍ରୀମୁଖ ଦେଖିଦେଲା ଯାଏ

ଦେହରେ କି ଥାଏ ଗତି ମା ।୧।

ଭାଜି ହୋଇ ଯାଏ ତା ବିନୁ

ତନୁଟି ବାଜି ବିରହାଗ୍ନି ତାତି ମା

ରାଜି ନ ଥାଏ କି ତା ସଙ୍ଗ ସୁଖରେ

ଲାଜ ମିତ, ହୁଏ କ୍ଷତି ମା ।୨।

କହଇ ଅବଶ୍ୟ ଆସିବି ବୋଲି

ମୁଁ ରହଇ ଇତରେ ମାତି ମା

ଦାସୀ ପରି ଅନୁସରି ବସୁ

ଆସି ପାହିଯାଏ ସିନା ରାତି ମା ।୩।

ମନୁ ତେଜି ଦିନୁ ବଳିବାର

ଆନ ନାହିଁଟି ସୁମତି ମା

ଆଖରକୁ ଫଳ ମଦନ ଶରକୁ

ଲାଖ କରିବାର ଛାତି ମା ।୪।

ବସଇ ବସୁଧା ତଳ ତେଜି

ଗଜଦନ୍ତ ପଲଙ୍କ ସୁପାତି ମା

ଦଶା ହୋଇଯାଏ ଅତି ବିପରୀତ

ମଶା ହୋଇଯାଏ ହାତୀ ମା ।୫।

ଏ କାହାକୁ ଜଣା ଟେକାଏ

ମାରଣା ମଣ୍ଡଳେ ହୋଇବ ଖ୍ୟାତି ମା

ସହି ତୁ ଅଇଲୁ ପଦେ ନ କହିଲୁ

ବୋଲେ ବସୁଦୁର୍ଗପତି ମା ।୬।

(୫୯)

ରାଗ—କାମୋଦୀ, ତାଳ ଆଦି

ଜଣା ତ ଅଛି ମାତ୍ର ଏତିକି ରେ ।

ଗଣା ନ ଯିବା ଗୁଣବତୀକି ରେ ।ପଦ।

ଉତ୍ତମ ଅଙ୍କଚ୍ଛେଦ, ଅନୁରାଗ ବିଚ୍ଛେଦ,

ଦୁହିଁକି ନେଲି ଯେ ନିକିତିକି ରେ,

ଟେକିଗଲା ପ୍ରଥମ, ଯହିଁ ତୁଟିବା ପ୍ରେମ,

ଦ୍ୱିତୀୟ ଚୁମ୍ୱଦେଲା କ୍ଷିତିକି ରେ ।୧।

ବଳ ପାଉଛି ମୋର, ସହି ପାରିବି ଘୋର,

କଳପାନ୍ତର ଖରା ତାତିକି ରେ,

ମଧୁରାଧରା ପ୍ରୀତି, ଅଧୁରା ହେବା କାତି,

ସୁହାଇ ଜାଣି ନାହିଁ ଛାତିକି ରେ ।୨।

ଅବଳାମଣି ଅବଧାନିଆ ପଣେ

ଯୁବ-ଚକ୍ରେ ଟେକାଇଥିବ ଛତିକି ରେ ;

ଖଚ ବଚନ ଶୁଣି, ଧନବଦନ ମ୍ଳାନି,

ସମୟେ ଥାଇ ଆଉ ଗତି କି ରେ ।୩।

ସୂଚକ ଆଗେ ସଡ଼ି, କହିବାର ଲେସଡ଼ି,

ରୁଚଇ ନାହିଁ ମୋର ମତିକି ରେ ;

ରୁଚକପୟୋଧରା, ତୁ ଚତୁରୀଙ୍କ ଧୀରା,

ବିଚାରି ପାଳିବୁ ମୋ ପ୍ରୀତିକି ରେ ।୪।

ସେବାରେ ତ ଫାବତ, ହେବାର ଯେବେ ସତ,

ବାଣୀ କେ ଶୁଣାଇବ ଶ୍ରୁତିକି ରେ ;

କବିମିହିର ଗୀତେ, ବୋଲେ ପରଖି ମୋତେ,

ସମର୍ପି ଦେବୁ ରତିପତିକି ରେ ।୫।

(୫୯) ଟୀକା- ସୂଚକ- ଖଳ ଲୋକ,ରୁଚକ- କଣ୍ଟାଭରଣ ।

(୬୦)

ଜବାଧରା, ଜାମ୍ବୁନଦ ଧରାଧର ପୟୋଧରାରେ ।୦।

ମାନ ସରସାରେ ତୋର ରତେ

ମାନସ ତ ଥାଏ ଅନାରତେ

ଆନ ସବତ ମୁଁ ବନାଇଲେ ହେଲେ

ତା ନ ସମଂଜୁ କାହିଁକି ସତେ ।୧।

ଭୂରୁ ତରଣୀ ଯା ଭଙ୍ଗ ସଖୀ,

କରୁ ତହିଁ ଅଙ୍ଗୀକାର ଯୋଖି

ଉରୁ କମନୀୟ ରମ୍ଭା ତ କଂପାଉ

ଦୂରୁ ତରୁଣୀନ୍ଦ୍ର ମୋତେ ଦେଖି ।୨।

ପାଜି ପାପୀ ଦୁଷ୍ଟ ଦଶା ମୋତେ

ଆଜି କି ରଖିବ ରେ ଜୀବିତେ

ସାଜି ନତନୁ ଲଢ଼ାଇ ମୁଁ ଲୋଡ଼ିଲି

ରାଜି ନ ଜାଣିଲି କଦାଚିତେ ।୩।

ରହସ୍ୟ ତୁ ତ ମୋ ସୁଖ ସଙ୍ଗୀ

କହ ଶିରୀଷ ମୃଦୁଳ ଅଙ୍ଗୀ

ଲହସି ଗଲାଣି ମୋ ଚାଟୁ ଚାତୁରୀ

ନ ହସିଲୁ ଯାହା ଏ କି ଭଙ୍ଗୀ ।୪।

ଆରେ ବଚନୀ ବିଜିତ ବୀଣା

ନିଧୁବନ ବିଧି ବିଚକ୍ଷଣା

ପାନ ବା କରନ୍ତି ଅଧରର ସୁଧା

ମାନ, କି ଲାଜ ନୋହିଲା ଜଣା ।୫।

ଆଜ ନାହିଁ ରୋଷ ହେତୁ ଦୋଷ

ଲାଜ ଭଳି ନୋହେ ନିଜ ଦାସ

ପଙ୍କଜ ଲୋଚନା କରି ବିବେଚନା

ଅଙ୍କ ଜଗତିକି ଆସ ଆସ ।୬।

ମନ୍ଦେ ହସି ଦିଅ ନେତ୍ରୋତ୍ସବ

ସନ୍ଦେହ ମୋ ମନୁ ଦୂର ହେବ

ବନ୍ଦେ ହରି ପଦକମଳେ ସନ୍ଦେହ

ସନ୍ଦେହ ବିନା ଶ୍ରୀ ଜଗଦ୍ଦେବ ।୭।

(୬୦) ଜାମ୍ବୁନଦ- ସୁନା, ଧରାଧର- ପର୍ବତ, ସବତ- ସବୁତ, ସାକ୍ଷ୍ୟପ୍ରମାଣ, ତରଣୀ- ନଦୀ, ନତନୁ- କନ୍ଦର୍ପ, ନିଧୁବନ ବିଧି- ରତିକ୍ରୀଡ଼ାର ରୀତି, ଜଗତି- ବେଦୀ, ସନ୍ଦୋହ- ସମୂହ ।

(୬୧)

ପୂରବୀ—ଏକତାଳି

ଜାଣିଲି ପଛିଆଣି ଚାହାଣିରୁ ଧନକୁ । ଘୋଷା ।

ପରବସୁଧା-ମୟୂଖ             ଗରବ ଦଳଇ ମୁଖ

ତାର ତନୁ ବଳଇ ହଜାର ପୁଟ କନକୁଁ ।୧।

ଭଲା ମନୋହାରୀ ଧରା---      ଲଲାମମଣ୍ଡନା ପରା

ସଲାମ କରିବ ସାନୁମଣି ତାର ସ୍ତନକୁ ।୨।

ମୁନିମନ-ମୋହନାର            ସୁନୀଳ କବରୀଭାର

ମୁଁ ନିରେଖି ତୁଚ୍ଛ ମଣେ ଅଭିନବ ଘନକୁ ।୩।

ଅରସିକାଏ ତା’ଠାରେ      ଭରସି ନ କହିବାରେ

ସରୁମଧ୍ୟା ଭୀରୁ ତ ଆଚରୁ ନାହିଁ ମନକୁ ।୪।

କବିରବି ଗୀତେ ଭଣେ      ଅବିରତ ସଙ୍ଗୀ ଜଣେ

କରିପକାଇଥାନ୍ତା ମୋ ପରି ପରିଜନକୁ ।୫।

(୬୨)

ଜାନପୁର ବିତାନରୁ ଅଭିମାନ ଛେଦରେ

ଆନ ନ କର ସାନ ବଚନମାନ ଆଦରେ

ଜ୍ଞାନ ପଥରେ ଧ୍ୟାନ କର ତୁ ତାନରେ ମୁନି ମାନନୀୟ

ଜାନପଦ ବିଧାନ କର ସୁଗାନ ବାଦରେ ।୧।

କାଟ କଳୁଷ ଥାଟ ଭୟକବାଟ ସାଳରେ ହାଟଟି ଏହୁ ବାଟ

ନ ତୁ ଉଚ୍ଚାଟ ହେଜରେ-

ପାନ ନ କର ଭାଟ ପଣର

ହାଟକ ନଟ-ନାଟରେ ତୁ ବାଟରେ ହେବ ଘାଟ

ଏହି ପାଟ ଶେଯରେ ।୨।

ବାରକ ମୋ ନିବାରଣ ମଣ ସାର

ନିତିରେ ତାର ତନୁକୁ କାରଣ

ପରଦାର ଭୀତିରେ

ମାର ଭୟରୁ ବାର ରମଣୀ-ହାର ଉରଜଭାରକୁ ତୁ

ହାର କରି ବିହାର ନ କର, ଜାର ଭୀତିରେ ।୩।

ଯେବର ମଣୁ ସେ ବପୁକି ତୁ ଦେବ ସାତରେ

ସେବକ ତୁଲେ ନେବ କି କରି ଏ ବନାତରେ

ଭେବଳ ହେଲେ କେବଳ ତୋର

ହେବ ଏ ଘେନି ଦେବ ଦେବ

କେବଳ ଜଗଦ୍ଦେବ ବଚନେ ସେବ ତାତରେ ।୪।

(୬୩)

ରାଗ-କୋଳାହଳ

ଜୀବବାନ୍ଧବୀ ରେ, ପ୍ରାଣବାନ୍ଧବୀ ରେ

ତୋ ବିନା ମୋତେ ନ ଦିଶେ ଆନ । ଘୋଷା ।

ଜଗତେ ନାଗରୀମାନଙ୍କୁ ମାଧୁରୀ

କରୁଥାଏ ମୁଁ ଯେ ଅନୁମାନ,

ଗୋଟିଏ ଗୁଣରେ ତୋ ନଖ କୋଣରେ

ତୁଳିବାକୁ ନ ବଳଇ ମନ ।୧।

ପୂର୍ବ ତପବଳେ କରିବ ଯେ ବଳେ ତୋ

ମଧୁର ରଦଚ୍ଛଦ ପାନ,

ସୁଧା ନିର୍ଝରୀକି ମଧୁର କରି କି ଲେଖିବ

ନ ଧରି ଅଭିମାନ ।୨।

ତରୁଣୀ ତୋ ବାଣୀ ମୃଦୁ ମୃଦୁ

ଠାଣି ଶୁଣିଥିବ ପୁଣି ଯାହା କାନ,

ସେ କି ଗଉରବଯୋଗ୍ୟ ବିଚାରିବ

ଶୁକ ପିକ ବେଣୁ ବୀଣା ଗାନ ।୩।

ଥରେ ଯାହା ଉର କରିଥିବ

ତୋର ଘନ ପୀନସ୍ତନ ଆଲିଙ୍ଗନ,

କୁମ୍ଭି-କୁମ୍ଭସ୍ଥଳ ଯୁଗଳକୁ ସ୍ଥୂଳ

ମଣିବ କି ନ ବିଚାରି ନ୍ୟୁନ ।୪।

ମଧ୍ୟ ଥିଲେ ସିନା ତୋର ସୁଦର୍ଶନା

ଘଟନା କରନ୍ତି ଉପମାନ,

ହରିକଟି ଡାକି ଦେବୀ ମଧ୍ୟରେ କି

କୃତାର୍ଥ କରନ୍ତେ ରୂପମାନ ।୫।

ହେଳେ ଯେ ମନ୍ଦରସ୍ତନା ତୋ

ସୁନ୍ଦର ଚାଲିରେ କରିବ ଦୃଷ୍ଟିଦାନ,

ଯେବେ ଥିବ ଲାଜ ରୁଚିବ କି

ରାଜହଂସ ଗଜରାଜ ଲୀଳାଯାନ ।୬।

ଜଣାଇବି କିସ ଶେଷ ମୁଖେ ଶେଷ

ହେବାର ଆୟାସ ଯେ ବିଧାନ,

କହେ ଜଳନ୍ତର ମହୀପୂରନ୍ଦର

ଥିବ ମାତ୍ର କିଛି ଅବଧାନ ।୭।

(୬୩) ଟୀକା- ରଦଚ୍ଛଦ- ଅଧର, କୁମ୍ଭୀ- ହସ୍ତୀ, ହରିକଟି- ସିଂହକଟି, ଡାକି ଡମରୁ ଶେଷ- ଅନ୍ତମୁଖଧାରୀ ଶେଷନାଗ

(୬୪)

(ବେହାଗଡ଼ା-ଆଦିତାଳ)

ଝଳିବରନା ରେ ! କଳିବୁଟି ମନେ ମନେ

“ଲଳିତ ଚନ୍ଦ୍ରମୁଖୀ ରେ !” ବୋଲି କିମ୍ପା ଡାକନ୍ତି

ତୋ ସଖୀମାନେ ।ପଦ।

‘ଶଶ’ ପ୍ରାଣ ଖାଇ ଶଶାଙ୍କ ବୋଲାଇ

ଆକାଶେ ବିହରି ମରେ

ସଲିଳ ମଣ୍ଡୁକ ପରାୟେ ମାତ୍ରକ

କିରଣଗୁଡ଼ାଏ ଧରେ ।୧।

ଯାହା କହୁଛନ୍ତି ଜନେ ତ ଶୁଣୁଛ

କାହାଠାରୁ କିସ ଆଣି

ଲାଗୁଆ କରିଲା ବଡ଼ ହୋଇବାରୁ

ଆଗୁଳା ହୋଇଛି ପୁଣି ।୨।

ନାନା କପଟରେ ଗେଲାଇ ଭୁଲାଇ

ଗୁରୁପ୍ରିୟାକୁ ହରିଲା

କଳାଗଣ୍ଡେ ମଣ୍ଡି ଆଖଣ୍ଡଳଦେବ

କୁଳ ବିଟାଳିଆ କଲା ।୩।

କେଉଁ ଗୁଣ ତାର ଭଲ ଦେଖି

ଅବା ତୋତେ ତାକୁ ସମ କରି

ଗେଲାଇ ହୋଇ ଯା ଡାକି

ମରୁଥାନ୍ତି ଚନ୍ଦ୍ରମୁଖୀ ନାମ ଧରି ।୪।

କେଉଁ ସଜନୀଟା ଆଜହୁଁ ସେ

ନାମ ତୁଣ୍ଡେ ଆସି ବସାଇବ

ଜଳନ୍ତର ସ୍ୱର୍ଗବଳବିପକ୍ଷଙ୍କ

ସୁଧରମା ମନା ହେବ ।୫।

(୬୪) ସଲୀଳ ମଣ୍ଡୁକ- ପାଣିର ବେଙ୍ଗ, ନୀରଧର- ମେଘ, ସିନ୍ଧୁଆ ପଣ- ଚୋରପଣ, ଆଖଣ୍ଡଳ ଦେବ- ଇନ୍ଦ୍ର, କୁଳବିଟାଳିଆ- ଅଜାତିଆ, ଲାବାଡ଼- ଧାରୁଆ, ଆଗୁଳା- ଆକଟ,ବଳବିପକ୍ଷ- ଇନ୍ଦ୍ର, ସୁଧରମା- ଦେବସଭା ।

(୬୫)

ରାଗ-ପୂରବୀ

ଝଳବରନା ରେ ! କଳିବୁଟି ମନେ ମନେ;

‘‘ଲଳିତ ଚନ୍ଦ୍ରମୁଖୀ ରେ !’’ ବୋଲି କିପାଁ

ଡାକନ୍ତି ତୋ ସଖୀମାନେ ? ।୦।

‘ଶଶ’ ପ୍ରାଣ ଖାଇ ‘ଶଶାଙ୍କ’ ବୋଲାଇ

ଆକାଶେ ବିହରି ମରେ,

ସଲିଳ ମଣ୍ଡୁକ ପରାଏ ମାତ୍ରକ

କିରଣ ଗୁଡ଼ାଏ ଧରେ ।୧।

ନୀରଧର ‘ପଙ୍କ’ ପରି ଯା’

ଦିଶଇ ନାହିଁ କି ରେ ଗଳାହରା ?

ସିନ୍ଧୁଆ ପଣ କା’ ମନ୍ଦିରେ କଲାରୁ

ଦାଗ ସେ ବିହିଲା ପରା ? ।୨।

ନୋହିଲେ ମୋ’ ମନେ ବିଚାରୁଚି

ଯେଣୁ ଗୁରୁ ପତ୍ନୀକି ହରିଲା,

‘କଳା’ ଗଣ୍ଡେ ମଣ୍ଡି ଆଖଣ୍ଡଳ

ଦେବ କୁଳବିଟାଳିଆ କଲା ।୩।

ଯାହା କହୁଚନ୍ତି ଜନେ ତ ଶୁଣୁଚୁ,

କାହାଠାରୁ କିସ ଆଣି

ଲାଗୁଆ କରି ଲାବାଡ଼ ହୋଇବାରୁ

ଆଗୁଳା ହୋଇଚି ପୁଣି ।୪।

କେଉଁ ଗୁଣ ତାର ଭଲ ଦେଖି

ଅବା ? ତୋତେ ତାକୁ ସାମ୍ୟ କରି

ଗେଲାଇ ହୋଇ ଯା’ ଡାକି

ମରୁଥା’ନ୍ତି ‘ଚନ୍ଦ୍ରମୁଖୀ’ ନାମ ଧରି ।୫।

ଯେଉଁ ସଜନୀଟା ଆଜହୁଁ ସେ

‘ନାମ’ ତୁଣ୍ଡେ ଆଣି ବସାଇବ,

ଜଳନ୍ତର-ସ୍ୱର୍ଗ ‘ବଳ ବିପକ୍ଷ’ଙ୍କ

ସୁଧରମା ମନା ହେବ ।୬।

(୬୬)

ରାଗ-ବଙ୍ଗଳାଶ୍ରୀ

ଟମକ ବାଜଇ ଜଗତୀଯାକେ

ତୁ ନ ଜାଣୁ ବୋଲି କପଟ;

ଟଭା ପୀନସ୍ତନା ସେ ଗୁଣକୁ

ମନା କରି ଦେଲୁ କି ନିପଟ ।୧।

ଟଳିଗଲା ଅନୁରାଗ ଯେ ତୋ ମନୁ

କି ଦୋଷୁ କର ପ୍ରକଟ;

ଟପ ଟପ ନୀର ବରଷୁ

ଅଛି ଯେ ତୋ ନୟନ ଖଞ୍ଜରୀଟ ।୨।

ଟକ ଟକ କରି ତୋର ରୁଷା

ଅଜଗର ଗଳିଲା ସୁଖସମ୍ପୁଟ;

ଟାଣି ପଛେ ପଦେ ବୋଲନ୍ତୁ

କାହିଁକି ମନ କଲୁ ସ୍ନେହତୁଟ ।୩।

ଟସର ମିଶାଇ ଦେଲେ ନିକି

ଆଉ ପସନ୍ଦ ଦିଶଇ ପାଟ;

ଟଣକପଣକତୁରୀ ଦେଲୁ

କହେ ଅଷ୍ଟଦୁର୍ଗ ଧରାରାଟ ।୪।

(୬୬) ଟୀକା- ସୁଖସଂପୁଟ- ସୁଖରୂପ ଫରୁଆ, ଟକଣପଣ- ଟାଣପଣ

(୬୭)

(କାଫି—ଆଡ଼ତାଳି)

ତୁ ମୋ ପରାଣ ପୂର୍ଣ୍ଣଚନ୍ଦ୍ରମୁଖୀ ରେ । ଘୋଷା ।

କେତେ ତପ କରିଥିଲା ପୁରୁବେ ମୋ ଆଖି ରେ

ହେଲା ଧନ୍ୟ ଏ ଲାବଣ୍ୟ ଦେଖି ରେ ।୧।

କାହାର ରସନା ଯିବ ପୀୟୂଷକୁ ଚାଖି ରେ

ଥରେ ତୋ ଅଧରେ ଥିଲେ ଲାଖି ରେ ।୨।

କେ ରମ୍ଭାର ସମ୍ଭୋଗକୁ ନ ଦେବ ଉପେକ୍ଷି ରେ

ତୋ ରସକୁ ପାରିଲେ ପରଖି ରେ ।୩।

ମୁଁ ରାଣ ପକାନ୍ତେ ମୋ ପରି ରେ ମନେ ରଖି

ହସୀ ସଖି ବୋଲୁ ନଖି ନଖି ରେ ।୪।

ମିଛେ ବୋଲୁ ନାହିଁ ମା ଦେଖିବେ ମୋର ସଖି

ପୃଷ୍ଠେ ‘ହେଉ’ ବୋଲି ଦେଉ ଲେଖି ରେ ।୫।

ଅଷ୍ଟଦୁର୍ଗନାଥ କହେ କେତେ ଭଙ୍ଗୀ ଶିଖି ରେ

ସରୁମଧ୍ୟା କରୁ ମୋତେ ସୁଖୀ ରେ ।୬।

(୬୮)

ରାଗ—ପୂରବୀତାଳ—ଆଠତାଳି

ତୁହି ପରା, ମୋ ହୃଦୟ ମଣିମୟହାରା ରେ । ଘୋଷା ।

ସହି ତୁ ମୋହର ସକଳ ସମ୍ପଦ,

ମଦନ-ଫଣି ରଦନ-ବିଷଗଦ,

ଅଖିଳ ବିଭବ ଆଖଣ୍ଡଳ ପଦ,

ଆରୋହଣ ପରମ୍ପରା ରେ ।୧।

ରସିକରାଜି ମସ୍ତକ ଅଳଙ୍କାର,

ବିଦ୍ରୁମ ନବପଲ୍ଲବ ଗର୍ବହର,

ତୋ ପୟର ଲାକ୍ଷା-ରଞ୍ଜକ ଦାସ

ମୁଁ ବିରହ ଦୁଃଖ ପାସୋରା ରେ ।୨।

କହିଥିବେ ସହୀ ଜାଣି ବା ନ ଜାଣି,

ମଣିଲୁ କି ସତ ଶୁଣି ତାଙ୍କ ବାଣୀ,

ଧରିଛୁ ବିରସ ବିବେକିନୀଶ୍ରେଣୀ,

ମସ୍ତକ ମଣ୍ଡନଝରା ରେ ।୩।

ନ ମଣ୍ଡିବୁ ସିନା ମୋର ବକ୍ଷସ୍ଥଳ,

ହୃଦୟରୁ ଯିବୁ କରି କେଉଁ କଳ,

ମୋ ମନ-ଗଗନ ତଟ ସମୁଜ୍ଜ୍ୱଳ

ଉଦୟ ନିର୍ମଳ ତାରା ରେ ।୪।

ସଜନୀ ଗୋ ନବସୁରତୀ-ବିଭବ,

ପାସୋରି ଯିବ କି ମନୁ ଥିଲେ ଜୀବ,

ଦୀନ କବିରବି ଚାତକର ନବ

ଘନରସ ଜଳଧାରାରେ ।୫।

(୬୮) ଟୀକା- ଫଣି- ସର୍ପ, ଆଖଣ୍ଡଳପଦ- ଇନ୍ଦ୍ର, ଆରୋହଣପରମ୍ପରା- ପାହଚସବୁ, ବିଦ୍ରୁମ- ପୋହଳା ।

(୬୯)

ତୋ ଉପମା ତୁହି ରାମାମଣି ଏ ସଂସାରେ ।୦।

କର ତ ଏ ଅନୁମାନ ନାନା ବଶୁଁ ସାରେ;

ତୋ’ ସମାନେ ମନକୁ ନ ଆସଇ ସୁସାରେ ।୧।

ରସିଥାଏ ଯେ ରସନା ସୁମଧୁର ସାରେ

ଘେନ ତ ମୋ ଧନ ! ସେ କି ଖେଳଇ ‘କଷା’ ରେ ? ।୨।

ମୋହନା, ମୁଁ ତୋହ ଅନୁଗ୍ରହ-ଭରସା ରେ !

ପ୍ରମୋଦେ ଚାଲଇ ଦେଇ ପ୍ରପଦ ରସାରେ ।୩।

ମନାଇଁ ତୁ ରସନ୍ତେ ମୋ’ ଉତ୍ସଙ୍ଗ ବସାରେ,

ବାସବ ମୋ’ ସମ ନୁହେ ଅଖଣ୍ଡ ଦଶାରେ ।୪।

ଭୁଲାଉ ନୟନେ ଯେବେ ଲହସା ଖୋସାରେ

ଫୁଲଇ ମୋ’ ଛାତି ଭଲେ କୁଲାଏ ଓସାରେ ।୫।

‘ଉରୁବଶୀ’ ବେଶ ହେଲେ ତୋ ସାମ୍ୟ ଆଶାରେ

ମରିବ ସେ ଉଲୀ ସତେ କି ଲୋକହସାରେ ! ।୬।

ମଣ୍ଡୁଥାଉ ଓଷ୍ଠକୁ ଯେ ସୁମନ୍ଦ ହସାରେ

ଜର ଜର ହୁଏ ମୋ’ ନୟନ ଘନସାରେ ।୭।

ଜଳନ୍ତରାଧିରାଜର ସସ୍ନେହ ଭାଷାରେ

ତିନ୍ତିଲା ସୁଦନ୍ତୀ ଲଜ୍ଜାଭର ବରଷାରେ ।୮।

(୬୯) ନାନା ବଶୁଁ- ବିଭିନ୍ନ କାରଣରୁ, ସାରେ- ସାର ବୋଲି ଭାବେ, ସୁସାରେ- ସହଜରେ, ସୁମଧୁର ସାରେ- ଉତ୍ତମ ମିଷ୍ଟାନ୍ନରେ, କଷାରେ- କଷା ଖାଦ୍ୟରେ, ପ୍ରପଦ- ପାଦ, ରସାରେ- ମାଟିରେ, ଉତ୍ସଙ୍ଗ ବସାରେ- କୋଳରେ ବସାଇବାରେ, ବାସବ- ଇନ୍ଦ୍ର, ଅଖଣ୍ଡ ଦଶାରେ- ଉତ୍ତମ ଜୀବଦ୍ଦଶାରେ, ଲହସା- ହୁଗୁଳା, ଘନସାରେ- କର୍ପୂର ବା ଚନ୍ଦନପାଣିରେ, ଲଜ୍ଜାଭର ବରଷାରେ- ଲାଜ ରୂପକ ବର୍ଷା ଜଳରେ

(୭୦)

ତୋ ସରସ ପଣେ ଜଣେ

ନାହିଁ ନାହିଁ ଆଉ ରେ ।୦।

ଲଜ୍ଜାରେ ମୋର ପ୍ରସଙ୍ଗ

ବାକ୍ୟେ ନ ପକାଉ ରେ

ମଜ୍ଜାରେ ମୋ ଅନୁଧ୍ୟାନେ

ଅଙ୍ଗ ପୁଲକାଉ ରେ ।୧।

ମିତ ମୋ ନାମକୁ କଳ----

ପିତ ଗୀତ ଗାଉ ରେ

ଶଙ୍କି ପ୍ରିୟ ସଖୀ ନାମ

ଅଙ୍କିତ ଲଗାଉ ରେ ।୨।

ସୁଚାରୁ ଚାହାଣୀ ଛଟା

ମୋ ମୁଖେ ନଚାଉ ରେ

ମୁଁ ଚାହିଁଲେ କୁଚାଚଳେ

ଶ୍ରୀମୁଖ ଲୁଚାଉ ରେ ।୩।

ସ୍ମର ନରତନେ ଯେବେ

ମାନସ ମଜ୍ଜାଉ ରେ

କେତେ ରସେ ମୋତେ ପ୍ରାଣ----

ଧନ ସମଜାଉ ରେ ।୪।

ପଣ୍ଡିତ ପଦ ମଣ୍ଡନ

ଡିଣ୍ଡିମ ବଜାଉ ରେ

ଧୀରେ ମୋ ଅରାତି ଛାତି

କରତାଇ ଯାଉ ରେ ।୫।

ରଦ କ୍ଷତୁ ମୁଁ ତୋ ଓଷ୍ଠ

ବଂଚାଉ ବଂଚାଉ ରେ

ମଦ ଗଜଗତି ଶ୍ରୁତି

ଉତ୍କଳ ଉଞ୍ଚାଉ ରେ ।୬।

ନ ବାଧିବାକୁ ମନ୍ମଥ

କରବାଳ ଦାଉରେ

ମୋ ବଳ କେବଳ ତୋର

ନିତମ୍ୱ ବଦାଉ ରେ ।୭।

ଜଗଦ୍ଦେବ ଭାଷେ ତୋର

ସଙ୍ଗ ସୁଖ ପାଉ ରେ

ହୀରକ ଦଶନା ମୋର

ଚିରକାଳ ଯାଉ ରେ ।୮।

(୭୦) ବାକ୍ୟେ- କଥାବାର୍ତ୍ତାରେ, କଳପିତ- କଲ୍ପିତ, କଳ୍ପନା କରି, କୁଚାଚଳେ- ଉଚ୍ଚ ସ୍ତନକୁ, ଶ୍ରୁତି ଉତ୍ପଳ- କାନ ରୂପକ ପଦ୍ମ, ବଦାଉ- ଢାଲ, ହୀରକ ଦଶନା- ହୀରା ଭଳି ଦାନ୍ତ ଯାହାର ।

(୭୧)

ରାଗ—କାମୋଦୀ—ଏକତାଳି

ଦମ୍ଭେ ବା ସତେ ସହି କହିଲୁ ରେ,

ଦମ୍ଭୋଳିଗଢ଼ା ଛାତି ବହିଲୁ ରେ,

ମାନସରସ-ମହୁ ପାନ ସମଗ୍ର ନୋହୁ

ବିଚ୍ଛେଦ କେହି ସହୁ ସହିଲୁ ରେ ।ପଦ।

ଜାତିଘାତୀ ସେ ପ୍ରେମ କ୍ରମ ବଡ଼ ବିଷମ

ନୋହିଲେ ନୋହିଥିବ ପହିଲୁ ରେ,

ହୋଇ ନୋହିବା ପରି ହେଲେ ଧଇର୍ଯ୍ୟ ଧରି

କି ରୂପେ ରହୁ ଦେଖି ରହିଲୁ ରେ ।୧।

ତୁଟିଲେ ହେଲେ ସ୍ନେହ ଠଉରିବାକୁ ଦେହ—

ରକ୍ଷା ତୁ ତୋର ଅବା ବହିଲୁ ରେ,

ଏ ଯେବେ ନୋହେ ସତ ହୋଇ ମୋ ପ୍ରାଣମିତ

ମୋପରି କାହିଁକି ତୁ ନୋହିଲୁ ରେ ।୨।

ସୁଖସିନ୍ଧୁ ସରିକି ଯିବା ମନ-ତରୀକି

ପ୍ରତିକୂଳରେ ପୁଣି ବାହିଲୁ ରେ,

ଯୁଗ ନୋହିଲା କ୍ଷଣ ସଂସାର ବିଲକ୍ଷଣ

ରସେ ତୁ ଅବା ଅବଗାହିଲୁ ରେ ।୩।

ସମଝି ନାହିଁ ତ ମୁଁ କି ଯୋଗେ ତୁ ପ୍ରଥମୁ

କି ଭଙ୍ଗୀ ଅପାଙ୍ଗରେ ଚାହିଁଲୁ ରେ

ଗାଢ଼ ପ୍ରୀତି ବିନା ସେ ବଞ୍ଚୁ ଯା ଅନାୟାସେ

ପୂର୍ବେ ବା କେଉଁ ତପେ ଦାହିଲୁ ରେ ।୪।

ସରସ ପ୍ରାଣ ତୃଣ ବିଶେଷ ବଜ୍ରବାଣ

ପ୍ରୟୋଗ କରି କେହି ଦହିଲୁ ରେ,

ବଳକ୍ଷକୁ ସେ ସୟନେତ୍ରା ହୃଦେ ହୃଦୟ

ଟାଳି ନ ଜାଣି ତୁ କି ସହିଲୁ ରେ ।୫।

ମଣିମ ସେ ତୋ ଚାଲି ନୋହେ ତ ଧେନୁ ବୋଲି

ବଳୀବର୍ଦ୍ଦକୁ ନିକି ଦୁହିଁଲୁ ରେ,

ଭଣିଲେ ଅଷ୍ଟଦୁର୍ଗ ଧରାବଳୟ ସ୍ୱର୍ଗ

ଛଳେ କି ବଳେ ମୋତେ ମୋହିଲୁ ରେ ।୬।

(୭୨)

ରାଗ—ମୁଖାବରୀ—ଏକତାଳି

ଦୟାବତୀକି, କର ଧରି ମୁଁ ମାଗୁଛି ଏତିକି

ବେଗେ ନେଇ ତୋର ପାଖରେ ହାଜର-

କର ମୋତେ ଆଜି ରାତିକି । ଘୋଷା ।

ନ ଦେଖି ଦୁଃଖିତ ମୋ ନେତ୍ର-ଚକୋର

ତୋ ଶ୍ରୀମୁଖ-ନିଶାପତିକି

ପଞ୍ଚଦଶ ତିଥି ଏକାବେଳେ ଥିଲା

ହେବାକୁ କି ନିତିନିତିକି ।୧।

ବିଚାରେ ହେମବରନାର ରତନେ

ନିର୍ମିତ ଥାଇ ମୂରତିକି

କୃପଣ ହେବାକୁ ମୁଁ ମାର୍ଗଣ ନୁହେଁ

ଦେଖାକୁ ନ ରଖ ଭୀତିକି ।୨।

ମୋ ଛାର ନିନ୍ଦାକୁ ବିଚାର କି ତୋ

ଜାଣିଲେ ଜନେ ଏ ରୀତିକି

କି ବୋଇଲେ କହ ଦାନୀବର ବୋଲି

ଟେକାଇଅଛୁ ଯେ ଛତିକି ।୩।

ହରିକୁ ଚନ୍ଦ୍ରମା ଧରିଲା ପରାୟେ

ବ୍ୟାକୁଳ କରିଛି ମତିକି

ଏହି ଘେନି ସିନା ଜଣାକରୁଅଛି

ଅଷ୍ଟଦୁର୍ଗ ନରପତିକି ।୪।

(୭୩)

ରାଗ—ମୁଖାବରୀ—ଝୁଲା

ଦୂତୀ ଚଳ ରେ, ଭୂତଦାୟିନୀ ବିନା କେ ବଳ ରେ ।

ସୁତୀକ୍ଷ କଟାକ୍ଷ କକ୍ଷା କରି ରକ୍ଷା

କରିବାରେ ଭାଳ ରେ । ଘୋଷା ।

ଚରମାଚଳଚୂଳ ରବି ମଣ୍ଡିଲା

ଛଳ କରିବାକୁ ଗୋଳ ରେ

କିଂଶକରୁଚି ଅଂଶୁକ ପାଗ କାମ

ଥୋଇଲାଟି ଅନୁକୂଳ ରେ ।୧।

ସାକ୍ଷାତରେ ଦେଖା ହୋଇଛି

ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ବିଖ୍ୟାତ ଯା ମତ ଦଳ ରେ

ବକ୍ଷ ଲକ୍ଷକୁ ତୀକ୍ଷ ମୁଖ ଶ୍ରୀମୁଖ

କଳ୍ପିଛି ଯା ବାଣ ଫଳ ରେ ।୨।

ସାରିଦେଲାଣି ମଙ୍ଗଳ ଦେବାର୍ଚ୍ଚନ

ବିଜୟ ଆଳତି କାଳରେ

ପୂର୍ଣ୍ଣମୃଗାଙ୍କ ରଜତ ଥାଳି

ଅଙ୍କ ନିର୍ବାପନ ଧୂମଜାଳ ରେ ।୩।

କହିବୁ ସୁଦୟା ଥିଲେ ସହୃଦୟା

ଅଷ୍ଟଦୁର୍ଗ ମହୀପାଳ ରେ

ଭରଜ ଉଲଟ ଘଟ ବେଣୀ

ଫଣୀ ଦେଖାଇ ତା ଶୁଭେ ଟାଳ ରେ ।୪।

(୭୪)

ରାଗ—ଏମନ କଲ୍ୟାଣ, ଆଡ଼ତାଳ

ଦୋଷ ବିନା ମୋ ନବୀନା ରୋଷ

କିମ୍ପାଇ ବହିଲା ରେ ।ପଦ।

ଗେଲାଇ ନାଗରୀ ମେଳେ,

ଗଜରାଜଗତି ଗଲାବେଳେ,

ମୋ ଆଡ଼କୁ ଫେରି ଥରେ ହେଲେ

ମୋତେ ନ ଚାହିଁଲା ରେ ।୧।

ମନୋହର ବେଶ ପାଇଁ,

ସୁମନସ ଖୋଜି ଦେଲି ନେଇ,

ତା ନ ଘେନି ଜୀବଧନୀ

ମଥା ପୋତି ରହିଲା ରେ ।୨।

ଦିନେ ବସି ସଖୀ ସଙ୍ଗେ

ହରୁଥିଲା କାଳ ନାନା ରଙ୍ଗେ,

ସେ ସମୟେ ମୋତେ ଦେଖି ହସି

ଉଭା ତ ନୋହିଲା ରେ ।୩।

ତା ପ୍ରୀତି ଲଭିବା ଦିନୁ,

ଲବେ ନ ମାନଇ ଫୁଲଧନୁ,

ସେ କଷଣ ସହ ବୋଲି

ବିହି ଏହା କି ବିହିଲା ରେ ।୪।

ନ ସହି ମୋର ତ ଶିରୀ,

କି ବିଚାରି ସେ ତ କୋପ କରି,

ମୋତେ ପଞ୍ଚଶରେ ରଚି

ତାକୁ କି ଅବା କହିଲା ରେ ।୫।

ବୋଲେ ଅଷ୍ଟଦୁର୍ଗ ନାଥ,

କି କରିବି ନ ଦିଶଇ ପଥ,

ଚାହୁଁ ଚାହୁଁ ଦଶଦିଶ

କାମ ଅନ୍ଧାର ପିହିଲା ରେ ।୬।

(୭୫)

ରାଗ—ଆଶାବରୀ—ଆଡ଼ତାଳି

ଧନ, କେମନ୍ତେ ମୂର୍ଚ୍ଛିବି ରେ ମନରୁ ନ ଗଲୁ କ୍ଷଣେ ।

ଶୟନେ ସ୍ୱପନେ ଦିଶିଲୁ

ନୟନେ ଜଡ଼ିଲୁ ତୁ ଅନୁକ୍ଷଣେ । ଘୋଷା ।

ତୋ ରୂପ ପଟରେ ଲେଖି

ଉରପରେ ନ ରଖିଲେ ନିଦ୍ରା ନୋହେ

ଲଭିବାରୁ ଆନ ଆରେ ଜୀବଧନ,

ନ ଯାଇ ଏ ଦେହ ସହେ ।୧।

ଝାସଦେବି ଯାଇ ଗଙ୍ଗାସାଗରରେ

ଏ ଜନ୍ମେ ଭେଟ ନୋହିଲେ

ଦାସ ହୋଇଲେ ତ ବାସବ

ପଣକୁ ବାଞ୍ଚା ନାହିଁ ମୋର ତିଳେ ।୨।

ବସିଲେ ବସିବ ଅପବାଦ

ହାଟ ହସିଲେ ହସିବେ ଲୋକେ

ନାଶିଲେ ନାଶିବେ ସକଳ ସମ୍ପତ୍ତି

ଭାସିଲେ ଭାସିବି ଶୋକେ ।୩।

ହେବ ଶିରଚ୍ଛେଦ ନୋହିବ

ବିଚ୍ଛେଦ ଏହି ଚିନ୍ତା ଅନୁକ୍ଷଣ

କ୍ଷୋଭ ହେଉଥିଲେ ଲୋଭ

ବଢ଼ୁଥାଇ ଚାହୁଁ ଚାହୁଁ ଶତଗୁଣ ।୪।

ବାମ ହେଲେ ହେବ ଗୁରୁ

ଗୁରୁଜନ ମୂର୍ଚ୍ଛିବା ପଦାର୍ଥ ନୋହୁ

ବୋଲେ ଜଗଦ୍ଦେବ ଶ୍ରୀ ହରିଚନ୍ଦନ

କି ଦୁଃଖ ଦେବ ସେ ଦେଉ ।୫।

(୭୬)

ଧନକୁ କେ ମାନେ ବଳାଇଲେ ରେ ।

କେ ଦେଲା ଏ ଦଣ୍ଡ      ରୋଷ ଲୌହ ଦଣ୍ଡ

ତା ମନ କୁନ୍ଦରେ ଖୁନ୍ଦାଇଲେ ରେ ।୦।

ମୋ ସୁଖ ମୃଦୁଳ—

ମାଳତୀର ମାଳ

କା ପାଦ ପାଷାଣେ ବଳାଇଲା ରେ ।୧।

ମୋ ହୃଦ ଭିତରେ

ଅନଙ୍ଗ ଅହିରେ

କି ସମୟ ଜାଣି ଖେଳାଇଲା ରେ ।୨।

ବୋଲେ କବିସୂର୍ଯ୍ୟ

ଆହା ମୋ ଧଇର୍ଯ୍ୟ

ତୁଳା ପଟଳକୁ ଜଳାଇଲା ରେ ।୩।

(୭୬) ଖୁନ୍ଦାଇଲା- ଭର୍ତ୍ତି କଲା, ସୁଖ-ମୃଦୁଳ-ମାଳତୀ ମାଳ- ସୁଖ ରୂପକ କୋମଳ ମାଳତୀ ଫୁଲମାଳ, ଅନଙ୍ଗ ଅହିରେ- କନ୍ଦର୍ପ ରୁପକ ସର୍ପକୁ ।

(୭୭)

ରାଗ—କାମୋଦୀ

ଧନ ଘନ ରସ ବରଷିଲା ରେ,

ଚଞ୍ଚଳା ଜ୍ୟୋତି ପ୍ରକାଶି,

ତୁରିତେ ଉତ୍କଣ୍ଠ ସରିତ ବଢ଼ିଲା

ଦମ୍ଭ ଦ୍ରୁମ ଗଲା ଭାସି ।ପଦ।

ପୁଲକକଦମ୍ୱ ପ୍ରଫୁଲ୍ଲ ହୋଇଲା,

ନାଚିଲା ବେଣୀ ମୟୁରୀ,

ଛିଡ଼ି ମୋତିମାଳ ଦିଶେ କି ଚଞ୍ଚଳ

କି ସେ ବକପନ୍ତି ପରି ।୧।

ଖରଶ୍ୱାସ ଝଞ୍ଜା ପବନ ପ୍ରସରି

ଜନ୍ମାଏ ବଚନେ ମଲି,

ଅଙ୍ଗ ଆମୋଦ ମାଳତୀ

ବିକାଶଇ କି ପ୍ରସନ୍ନ ରସବଲ୍ଲୀ ।୨।

ନଖକ୍ଷତ ଉକ୍ତ ଇନ୍ଦ୍ରଗୋପ

ବ୍ୟକ୍ତ ଦିଶିଲା ଅତ୍ୟନ୍ତ ତ୍ୱରା,

ସ୍ୱେଦବିନ୍ଦୁ ଛଳେ କରକା ନିପାତ

ବୃଷ୍ଟିଜଳଧାରା ପରା ।୩।

କଟିଘଣ୍ଟି ଭେକ ପ୍ରକଟି ରଟିଲେ

ଚଳେ ପୀନପୟୋଧର,

ଭୂଷଣ ରତନକିରଣେ କି

ଜ୍ୟୋତିରିଙ୍ଗଣଗଣ ପ୍ରଚାର ।୪।

ହୀରକକରଙ୍କ ତାଟଙ୍କ ଅଟକ

ନ ରହି କର୍ଣ୍ଣରୁ ଗଳି,

ଅବନୀରେ ପଡ଼ି ଶିଳୀନ୍ଧ୍ରକୁସୁମ

ଫୁଟିଲା ପରାଏ ଝଳି ।୫।

ନୀଳ ପୀତ ରକ୍ତ ମିଶ୍ରିତ କୁସୁମ

ପ୍ରାୟ ନିଶ୍ଚେଁ ଇନ୍ଦ୍ରଧନୁ,

ବୋଲେ କବିସୂର୍ଯ୍ୟ ଅନଙ୍ଗ

ଅନଳ ଲିଭାଇଲା ହୃଦବନୁ ।୬।

(୭୭) ଟୀକା- ରସ- ଜଳ, ଚଞ୍ଚଳା- ବିଜୁଳି, ପୁଲକକଦମ୍ବ- ରୋମାଞ୍ଚରୂପ କଦମ୍ବଫୁଲ, ନଖକ୍ଷତରକ୍ତ ଇନ୍ଦ୍ରଗୋପ- ନଖକ୍ଷତରୂପ ସାଧବାଣୀ ପୋକ, ଜ୍ୟୋତିରିଙ୍ଗିଣ- ଜୁଳାଜୁଳା ପୋକ, ହୀରକକରଙ୍କ ତାଟକ- ଯେଉଁ କାନଫୁଲ ମୁଣ୍ଡରେ ହୀରା ଲାଗିଥାଏ, ଶିଳୀନ୍ଧ୍ରକୁସୁମ- ଛତୁ ।

(୭୮)

‘ଧନ’- ମନ ମୋ’ ରସେ ରସିଲା ରେ ! ।୦।

ପଞ୍ଚମ ଭାବ ବରଜି, ଚଟୁଳ ଚାଟୁ ସରଜି

ଫୁଲଚାପକୁ ତରଜି ମୋ’ କୋଳେ ବସିଲା ରେ ।୧।

ଭିଡ଼ିଗାଢ଼େ ପୟୋଧର, ‘‘ମଲିଟି ଇଷି’’ ଏ ଗିର

ଭାଷି ରଙ୍ଗେ କି ସୁନ୍ଦର-ଦଶନା ହସିଲା ରେ ।୨।

ଟେକି ଉରୁମୂଳ ଚେଳ ରଚିଲି କରଜ-ଖେଳ,

କମ୍ପି ପୁଲକି ମଞ୍ଜୁଳ ‘ଅତନୁ’ ଦିଶିଲା ରେ ! ।୩।

ଶିଥିଳାଇ ନୀବିବନ୍ଧ କଲି ସୁରତି ପ୍ରବନ୍ଧ,

ଘନେ ବିଜୁଳିକି ବଳି ମୋ’ ଅଙ୍ଗେ ମିଶିଲା ରେ ! ।୪।

ଜଳନ୍ତର ନାଥ ଭଣି ପ୍ରେମ—ହେମକୁ ତରୁଣୀ

ମାନସ-‘କକ୍ଷ’ ପାଷାଣେ ଆଜ କି କଷିଲା ରେ ? ।୫।

(୭୮) ପଞ୍ଚମ ଭାବ- ମୈଥୁନ, ଫୁଲଚାପକୁ ତରଜି- କନ୍ଦର୍ପକୁ ଭୟ ଦେଖାଇ, ସୁନ୍ଦର ଦଶନା- ସୁନ୍ଦର ଦାନ୍ତ ଥିବା, ଊରୁମୂଳ ଚେଳ-ଜଙ୍ଘପାଖର ଶାଢ଼ୀ, କରଜ ଖେଳ- ହାତ ନଖର ଚାଳନା, ଅତନୁ- ଜନନେନ୍ଦ୍ରିୟ ଅର୍ଥରେ ପ୍ରଯୁକ୍ତ, ଘନେ- ମେଘରେ, ପ୍ରେମ ହେମକୁ- ପ୍ରେମ ରୂପକ ସୁନାକୁ, ମାନସକଷ-ପାଷାଣ- ମନ ରୂପକ କଷଟିପଥର ।

(୭୯)

ରାଗ—ବରାଡ଼ୀ—ଏକତାଳି

ଧନ ରେ, ଅବଶ୍ୟଟି ମୁଁ ବନରେ କରିବି ସ୍ଥାନ

ମନରେ କି ଘେନି ପରିଜନରେ କରିଛୁ ମାନ । ଘୋଷା ।

ମୁହଁ ନ ଅନାଇଁ ମୋର

ନୁହ ଲତାଙ୍ଗୀ ବିଶେଷରେ

ଲୁହ ନ ବୁହାଇ ସରୋରୁହ ନୟନରୁ ହସ ରେ ।୧।

ବଦନ ପୋତି ଯା ଚାଲୁ

ନଖପଦ-ନଖକୁ ଧରାରେ

ରଦନେ ଚେଳ କାମୁଡ଼ି ମଦନ ମୋ ଉରେ ମରା ରେ ।୨।

ନ ଧର ରୋଷ ମୋ ଅଙ୍କକୁ

ଧର ତୁ କେଳିଶମ୍ପା ରେ

ବଧର ବିଚାରେ ମୋର ନ ଧର ବିମ୍ବ ନ କମ୍ପାରେ ।୩।

ହରଷ-ବିହୀନ କ୍ଷଣ

ବରଷ ହୁଏଟି ଜାଣ ରେ

ନରସ କ୍ରୋଧେ ପୂରାଅ ତରସ ମୋର ତୁ ପ୍ରାଣ ରେ ।୪।

ଛବି ରମଣୀମଣ୍ଡନା

ଅବିରତ ରତମନା ରେ

ଅବିରସ ନେତ୍ରେ ଅନା ଜଗଦ୍ଦେବଙ୍କୁ ନବୀନା ରେ ।୫।

(୮୦)

ରାଗ—କାମୋଦୀ—ଆଠତାଳି

ନ କରିବୁ ଊଣା ପ୍ରୀତି ଚାଲିରେ

ତୋତେ ସିନା ଜଣା ପ୍ରୀତିଚାଲି ରେ ।।ପଦ।।

ହିମବାଲୁକା ଥାଉ ଥାଉ, ଛୁଇଁ ନ ଯାଉ ଲୋଡ଼ୁ

ମୋର କଠାଉ ତଳ ଝଡ଼ା ବାଲି ରେ ।୧।

ହୁଡ଼ ରଖି ନିରତେ ଜଣାଇବାକୁ ମୋତେ

ପଟ ବାହୁ ସେ ଚିତ୍ତେ ଚଦରଙ୍ଗ ପାଲିରେ ।୨।

ଆରମ୍ଭ ପରିରମ୍ଭ, ସ୍ତନ କନକ କୁମ୍ଭ

ହାରାବଳୀ ନ ରଖି କରିଥାଉ ଖାଲି ରେ ।୩।

ନ ଦେଉ କେଉଁ ତୋଷ, ହୋଇ ସମନ୍ଦ ହାସ

ଚାହୁଁ ଯା ଅତଳସ ଯବନିକା ଜାଲି ରେ ।୪।

ଶ୍ରୀ ଜଗଦ୍ଦେବ ଭାଷେ ଆଜି ଯାଉ ଏ ରସେ

ଧନ ରେ ମୁଁ ତୋ ବଶେ ଆସିବିଟି କାଲି ରେ ।୫।

(୮୧)

ନବଛଇଳୀ, ଯାଉଛି ବିଦେଶ ମୁଁ କାଲି । ଘୋଷା ।

ତୋ ପାଶୁଁ ମୁଁ ଅନ୍ତର ହେବି,---

ବୋଲି ଚିତ୍ତରେ ନ ଥିଲା ପ୍ରାଣବାନ୍ଧବୀ ।

ବିଧାତା ବିଧାନ କଥା, କେ କରିପାରେ ଅନ୍ୟଥା

ଥିବି ମାତ୍ର ତୋର ଦିବ୍ୟଚିତ୍ତେ ଅନବରତେ ।୧।

ଯେତେ ଦୂରେ ଥିଲେ ମୁଁ ତୋର,

କିଣା ଚାକର ମନେ ତୁ ନ କରିବୁ ପର

କରକରଦନା କର ଧରି ମାଗୁଛି ନିକର

ହସି ତୁ ମୋତେ କହି ଗିର ମେଲାଣି କର ।୨।

ଏ ବଡ଼ ଚିନ୍ତା ହୁଏ ଏକା,

ମୋର ବିହୁନେ କିପରି ବଞ୍ଚିବୁ ରସିକା

ଥିବୁ ସର୍ବଶୁଭେ ତୁହି, ଲେଉଟି ଭେଟିବି ମୁହିଁ

ଈଶ୍ୱର କରିବେ କି ସତେ ନାହିଁ ପରତେ ।୩।

ନୃପକୁଳଶେଖର ଚନ୍ଦ୍ର, କିଶୋରଚନ୍ଦ୍ର

ଛୋଟରାୟ ବଚନେ ଚନ୍ଦ୍ର—

ବଦନ ବିରସ ଜାଣି ଧରି ପ୍ରିୟା ବେନିପାଣି

ବୋଲି କିରେ ପ୍ରାଣବାନ୍ଧବୀ ନିଶ୍ଚେ ଆସିବି ।୪।

(୮୨)

ରାଗ—କାମୋଦୀ—ତ୍ରିପୁଟା

ନବୀନା ସେ ଯାହା ନ ବିନାଶେ ।।

ନ କହି ମୋ ହୃଦୟ      କେଉଁ ଅସହୃଦୟ

ଜନ ଜଣାଏଁ ଚିନ୍ତି ମୋ ଲାଘବ,

ରଖି ତା’ ଠାରେ ଦୁଃଖ, ପଲ୍ଲବାଏ ମୋ ସୁଖ ।୧।

ଗାଢ଼େ ମୁଁ ଅପରାଧ,       କଲେ ହେଲେ ସକ୍ରୋଧ –

ହୃଦୟା ନୋହେ ସତେ ଦୟାଳୁ

ସେ ଦିନ କରେ ମୋହଠାରେ ଦ୍ୱିଗୁଣ ସ୍ନେହ ।୨।

ବ୍ରତ ନିୟମ ସାରା,      ଦିନରେ ଆସି ଧାରା—

ସମ ଆଚାରେ ହରୁଥାଏ କାଳ,

ନ ଦଣ୍ଡେ ମୋତେ ପ୍ରାଣେଶ୍ୱରୀ କୁସୁମ ବାଣେ ।୩।

ଅନବସର ଜାଣି,      ସେ ବୀଣାଜିଣାବାଣୀ

ପାଶକୁ ନ ଯାଏଁ ମୁଁ ଯେଉଁ ଦିନ

କେତେ ସରସ ଭାଷା       ଲେଖି ପୂରେ ମୋ ଆଶା ।୪।

ଶିଷ୍ଟ ପର୍ବ ଭୂଷାର,      ଶିଷ୍ଟ ମୁଁ ଗୁଣସାର,

ଅଷ୍ଟଦୁର୍ଗ ରସାର ନାଥ ଭାବେ

ମୋହି ମୋହର ମତି, ସେହି ଜାଣେ ସେ ପ୍ରୀତି ।୫।

(୮୩)

ରାଗ—କଳହଂସ କେଦାର—ଝୁଲା

ନାଗେନ୍ଦ୍ରଗତି ଆହା ଘନଜଘନା

ନାରିକେଳରୁ ଚାରୁ ପୃଥୁଳ ସ୍ତନା । ଘୋଷା ।

ନାଟ ମଞ୍ଜୁଳ ଖଞ୍ଜରୀଟ ନୟନା

ନାକ ନାରୀଙ୍କ ରୂପେ ଯାହାଙ୍କ ବାନା ।୧।

ନାସେ ମଣ୍ଡିତ ନାସାତିଳ ପ୍ରସୁନା

ନାରୀନିବହ ରୀତି ବିଶୁଦ୍ଧ ସୁନା ।୨।

ନାୟିକା ଶିରୋମଣି ବରବରନା

ନାହିଁ ତା ଅଙ୍ଗତୁଲ୍ୟ ମୃଦୁ ସୁମନା ।୩।

ନାଥ ନ ଥିଲେ ଯଥା ଦିଗଅଙ୍ଗନା

ନାଗରୀନ୍ଦ୍ର ମୋ ତଥା ହେଲା ବିଶନା ।୪।

ନାଲିକ ଦଳେ କରି ତଳ୍ପ କଳ୍ପନା

ନାନା ଉପାୟ ଆଳି କରିବେ ସିନା ।୫।

ନାଡ଼ି ଓହରି ହୋଇ ଜୀବନ କ୍ଷୀନ୍ନା

ନାଦ ପିକର ଯହିଁ ଜୀବନଘେନା ।୬।

ନାସ୍ତିକ ସ୍ୱର ମୋର ଆଶ୍ଳେଷ ବିନା

ନାଶ ନ ଯିବ ନିକି ସତେ ନବୀନା ।୭।

ନାରାଚ ମାରି ହରିବାରୁ ଚେତନା

ନାସାପୁଟକୁ ଚାହିଁଥିବେ ଲଳନା ।୮।

ନାହକ ଅନୁଭବ କଲା ନୂତନା

ନାଖରା ଦଶା ହେତୁ ଦୁଃଖ ବେଦନା ।୯।

ନାପୁସି ତୁଳେ ହୁଏ ବୋଲି ବଚିନା

ନାଦାର ହୁଏ ଜଗଦ୍ଦେବ ଚେତନା ।୧୦।

(୮୪)

‘‘ନାହିଁ’’ କରୁ କାହିଁକି ? ରେ ଗଳା-ମଣି ମାଳି ! ।୦।

ନ ଯିବି କେବେ ବିଦେଶ, ତୁ ଦେଉଥିବା ନିଦେଶ

ଶିରେ ବହିଥିବି ପରିପାଳି ।୧।

ପରଜନଠାରେ ପରି ପରିଜନରେ କିଶୋରୀ !

ବସିଛୁ ମାନସେ କିସ ଭାଳି ? ।୨।

ତୋ ଚରଣ-କଞ୍ଜତଳ ସ୍ଥଳେ ମୋ’ ନିଆଳୀ ଚୂଳ

କରୁଥିବି ନିତି ନିଉଁଛାଳି ।୩।

ମୋ’ କୋଳେ ରବି ବିହାର ଅରାତିମାନଙ୍କୁ ମୋ’ର

ମରାଇବାକୁ ମୋ’ କରେ ‘ତାଳି’ ।୪।

ଆରେ କାମ କଳାନିଧି ! ହେଲି ଯେବେ ଅପରାଧୀ,

ଦେଉଥିବୁ ପଛେ ପଦେ ‘ଗାଳି’ ।୫।

ଆରୋହି ଅଙ୍କ-ତଳପ ପୂରାଅ ମୋ’ ସଙ୍କଳପ

ଦେବାକୁ ‘ମଦନ’-ମୁଖେ ‘କାଳି’ ।୬।

ପୀଡ଼ିବି ନାହିଁ ଦନ୍ତରେ, ଲାଲ ଦନ୍ତବାସେ ଥରେ

ରସନାକୁ ସିନା ଦେବି ଚାଳି ।୭।

‘ଅଷ୍ଟଦୁର୍ଗ-ଭୂପ’ ଭଣେ ଉଚ୍ଚ ‘କୁଚ-କୁମ୍ଭ’ କ୍ଷଣେ

ଦେବାକୁ ମୋ ଉର ସ୍ଥଳେ ଝାଳି ।୮।

(୮୪) ନିଦେଶ- ଆଜ୍ଞା, ପରିଜନ- ଚାକର, ଚରଣକଞ୍ଜ- ପାଦପଦ୍ମ, ନିଆଳୀ ଚୂଳ- ନିଆଳୀ ଫୁଲ ସଜ୍ଜିତ ମସ୍ତକ, ନିଉଛାଳି- ବନ୍ଦାପନା, ଅଙ୍କତଳପ- କୋଳ ରୂପକ ଶେଯ, ସଙ୍କଳପ(ସଙ୍କଳ୍ପ)- ମନୋରଥ, ଦେବାକୁ ମଦନ ମୁଖେ କାଳି- କନ୍ଦର୍ପକୁ ପରାଭବ ଦେବାକୁ, ଦନ୍ତବାସେ- ଓଠରେ, ରସନାକୁ- ଜିହ୍ୱାକୁ, ଉରସ୍ଥଳେ-ଛାତିରେ, ଝାଳି- ଯୋଡ଼ି ।

(୮୫)

ରାଗ—ତୋଡ଼ି—ପହପଟ୍ଟ

‘ନାହିଁ’ କରୁ କାହିଁକି ମୋ ଗଳାମୋତିମାଳି ରେ । ଘୋଷା।

ପୀଡ଼ିବି ନାହି ଦନ୍ତରେ, ଲାଲ ଦନ୍ତବାସ ଧୀରେ

ରସନାକୁ ଦେବି ସିନା ଚାଳି ରେ ।୧।

ଆରୋହ ଅଙ୍କ ତଳପ, ପୂରୁ ମୋର ସଙ୍କଳପ

ଦେବାକୁ ମଦନ ମୁଖେ କାଳି ରେ ।୨।

ଡରୁ କରଜଲାଞ୍ଛନ, ହେବାରୁ କଠିନ ସ୍ତନ

ହେଲେ ହେବ ଦେବୁ ପଛେ ଗାଳି ରେ ।୩।

ଆରେ କାମ-କଳାନିଧି, ହେବି ଯେବେ ଅପରାଧୀ

ନୟନାନ୍ତେ ଧୃତି ଦେବୁ ଟାଳି ରେ ।୪।

ଶ୍ରୀ ମୁକୁନ୍ଦଦେବ କହେ, ହେବକୁମ୍ଭ ସ୍ତନ ସ୍ନେହେ

ଉର ସ୍ଥଳେ ଦିଅ ମୋର ଢାଳି ରେ ।୫।

(୮୬)

ରାଗ—ପୂରବୀ—ଝୁଲା

ନାହିଁ ରୁଷିଲା ଯେ କମ୍ପାଇ ଶ୍ରୀମୁଖ-ଶଶୀ

ନବ ବିଦ୍ରୁମ ବିଡ଼ମ୍ୱିତ ଅଟରେ

ଦରହାସ ଥିଲା ମିଶି । ଘୋଷା ।

ଚନ୍ଦ୍ର ଖଣ୍ଡ ଗଣ୍ଡେ ଚୁମ୍ୱ ଦେଇ

ଦିନେ ବୋଇଲି ରାମାମଣିକି

ନବସପତବୟସୀ ମୋ ଶପଥ

ନଚା ତୋ ନାସାମଣିକି ।୧।

ବିଜେ ରତିଅନ୍ତେ ବସାଇ

ପୂରତେ ରସାଇ ଚୁମ୍ୱନମିଶା

ଦନ୍ତକ୍ଷତ ଦତ୍ତ କରି ମୁଁ ଅଧରେ

ଦିଅ ବୋଲୁ ମୋତେ ରସା ।୨।

ଦିନେ ପୁଷ୍ପଭେଦେ ରତିରସମୋଦେ

ମାଗନ୍ତେ ମୁଁ ନିଧୁବନ

କେଶୁଁ କରବୀର କୁସୁମ

ପକାଇ କ୍ଷତିକି କଲା ଲପନ ।୩।

ଦ୍ୱିରଦ-ଦଶନ ପଲଙ୍କ ଉପରେ

କରି ଯେ ଥିଲା ଶୟନ

ଫିଟାନ୍ତେ ନୀବିକି ଚାହିଁ

ସ୍ୱାଭାବିକ ବୁଜି ନଳିନୀନୟନ ।୪।

ଅଷ୍ଟଦୁର୍ଗାଧିପ ବାଲୁକେଶ

ନୃପ ଜଗଦ୍ଦେବ ରସେ ଭଣି

ଧନ, ତୁ ମନରେ ମାନ ନ

କରିବୁ ବୋଲି ଧରନ୍ତି ତା’ ପାଣି ।୫।

(୮୭)

(ରାଗ—ସାବେରି)

ନାହିଁ ତୋହର ସମାନ ‘ମୋହ’ ‘ରସ’ –ସ୍ଥାନ

ବନ୍ଧୁ ମୋହର ସନ୍ତାନ ।୦।

ତୋ କେଶକୁ ଅତି ପରବଳ ‘ପର’ ମଣି,

ଜିଣି ନ ପାରବେ କେବେ ବଳପ ରମଣୀ ।୧।

ଚନ୍ଦ୍ରର ତୋ ମୁଖ ଦେଖି ସାର ସରିଗଲା

କଣ୍ଟକରେ ବିଦ୍ଧ ହେଲା ‘ସାରସ’ର ଗଳା ।୨।

ଜାଣିଥିବ ଯେ ବା ଅକପଟ ନୟ ନର,

‘‘ତୁଳା ନାହିଁ’’ ବୋଲିବ ନିପଟ ‘ନୟନ’ର ।୩।

ଧନ ! କି ଜିଣିଚୁ ଘନ ସାରକୁ ‘ହାସ’ ରେ ?

ଏ ସଂସାରୁ ‘କୁନ୍ଦ’ ପ୍ରଶଂସାର କୁହା ସରେ ।୪।

ଘେନୁଚି ମୁଁ ମନେ ଏହା ସୁଗଜଗତି ରେ !

ଝଷଧ୍ୱଜର ‘ଆଶୁଗ’ ତୁ କି ଜଗତୀରେ ? ।୫।

ତୋ’ ଗଣ୍ଡକୁ ଅନାଇଁଲେ ‘ଆଦରଶ’ ହିତେ

ଘେନାଯାଏ ନାହିଁ ‘ମଜ୍ଜା’ ଆଦର ସହିତେ ।୬।

‘ଜଗଦ୍ଦେବ’ ବୋଲେ ‘‘ଧନ୍ୟ ନବ ସରସା ରେ !

ମଣ୍ଡିଥା ମୋ’ ଅଙ୍କ, ଖସି ନ ବସ ‘ରସା’ ରେ’’ ।୭।

(୮୮)

ନିମଜ୍ଜା ମନକୁ ରସେ, ପରିଜନ-ମଜ୍ଜା ସମଜା ।୦।

ଫୁଲିଚି ଗୁରୁ ଗରବେ ନିରତେ ‘ମଦନ ରଜା’,

ନିଧୁବନ-ଆହାରରେ ନୂତନ ଛଇଲା ! ଭରଜା ।୧।

ଥାଏ ତ ତହିଁ ‘ମରଜି’ ତୋହରି; ଓହରି ନ ଯା;

ହଟି ନ ଯାଇ ବିଳାସ-ଡିଣ୍ଡିମ- ନିକୁରମ୍ବ ବଜା ।୨।

କରୁଣା ଜଳଧି, ମଥା ପୋତି ତୁ ‘ଧୃତି’ ନ ହଜା;

ପରମ ତପୋବଳେ ତ ତୋ’ର ବଶ କଲେ ଗିରିଜା ।୩।

କହୁଚି ତୋ’ ମନ-କଥା ତନୁରେ ‘ପୁଲକ-ଗଜା’

‘ଜଳନ୍ତର’-ଭୂମି ସୁରାଧୀଶୁଁ ଧନ ! ବରଜ ଲଜା ।୪।

(୮୮) ରସେ- ଶୃଙ୍ଗାରରେ, ପରିଜନ ମଜ୍ଜା ସମଜା- ପରିବାରର ଅଭିପ୍ରାୟ ବୁଝାଇ ଦେ, ନିଧୁବନ ଆହବରେ- ରତିକ୍ରୀଡ଼ା ରୂପକ ଯୁଦ୍ଧରେ, ଭରଜା- କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ପୂରଣ କର, ନିକୁରମ୍ବ- ସମୂହ,

ଗିରିଜା- ପାର୍ବତୀ, ଭୂମିସୁରାଧୀଶୁଁ- ରାଜାଙ୍କଠାରୁ ।

(୮୯)

ରାଗ—ଶ୍ୟାମ—କଲ୍ୟାଣ—ଆଡ଼ତାଳି

ନୂଆ ଛଇଳା, ଥରେ ରସେ ରସାଇବି ରେ

କଦନକୁ ମୋ ଧନ ଲସାଇବି ରେ ।୦।

ସକରୁଣ ସ୍ମିତେ ଅଙ୍ଗୀ-

କାର କର ଶିରିଷାଙ୍ଗୀ

ତଳୁ ତୋଳି କୋଳରେ ବସାଇବି ରେ ।୧।

ଚୁମ୍ୱି ଚୁମ୍ୱାଇ ଅଧର

କରେ ଦେଇ ପୟୋଧର

ଗଣ୍ଡେ ଗଣ୍ଡସ୍ଥଳକୁ ଘଷାଇବି ରେ ।୨।

ମୋ ଛାତି ଚନ୍ଦ୍ରପରାଗୁ

କିଛି ତୋ କୁଚାଗ୍ରେ ଲାଗୁ

ମଦନର ଭଗାରି ହସାଇବି ରେ ।୩।

ତୋ ଭୁଜେ ମଣ୍ଡି ମୋ ଗଳ

ଦୁହିଁଙ୍କ ମନଯୁଗଳ

ରସାନନ୍ଦ ପ୍ରବାହେ ଭସାଇବି ରେ ।୪।

କହେ ଅଷ୍ଟଦୁର୍ଗନାଥ

ପୂରି ଦୁଇ ମନୋରଥ

ପାପତାପଯାକକୁ ଖସାଇବି ରେ ।୫।

(୯୦)

ରାଗ—ପୁରବୀ

ନୂଆ ରସିକା ରେ ଗୁଆଁର ମୋ ସମ କାହିଁ ।

ତୁ ଆଚରୁଥାଇ ଗୁମାନ ବୋଲି ଯା

ମୁଁ ଆରମ୍ଭୁଥାଏ ତାହିଁ ।ପଦ।

ନବଲତା ଲୋଳ ଶାଖେ ନିଷେଧିଲେ

ଲଭି ସମୀରଣ ସଙ୍ଗ;

ମକରନ୍ଦ ପାନ ଉତ୍ସବରେ ମନ

ନ କରଇ ନିକି ଭୃଙ୍ଗ ।୧।

ରସବତି ଘେନ ତେଜିଲେ

ଜୀବନ ଝଷ ବରତିବ କେହି;

ମଣି କରକଶ ବୋଲି

ବରଜିବା ବଣିକର ଭାଗ୍ୟ କାହିଁ ।୨।

ଅଗତିକି ମୁହିଁ ବୋଲି ତ ଜାଣଇ

ଜଗତୀତଳେ ତୋ ବିନା;

ଚରଣକଞ୍ଜେ ତୁ ପେଲି ଦେଲେ

ହେଲେ ଶରଣ ବୋଲିବି ସିନା ।୩।

ଯାହା ପାଦେ ଲାକ୍ଷା ଲେଖୁଥିଲେ

ଶଚୀନାହାପଦ ତୁଚ୍ଛ କରି ;

ତାହା ପରା ରମ୍ୟ ପଦାର୍ଥକୁ

ଯାହା ପର ପରିଭବ ସରି ।୪।

ଅଷ୍ଟଦୁର୍ଗନାଥ ବୋଲେ ଜାଣୁ

ଜାଣୁ କଷ୍ଟଦ କାମ ଚରିତ;

ଜମ୍ବାଳ ଲାଗିଲା ବୋଲି

ଦରଜିଲି ବିମ୍ୱାଧରା ମରକତ ।୫।

(୯୧)

ରାଗ—କାମୋଦୀ—ଆଠତାଳି

ପଙ୍କଜ-ଲୋଚନା, ମୁଁ ତୋ ଦାସ ରେ

ଅଙ୍କ ଜଗତୀକି ଥରେ ଆସ ରେ । ଘୋଷା ।

ସହି ମଦନାଳସା, ମହୀ-ମହିଳାଭୂଷା

ବହି ମନରେ ରୁଷା ରହି କି ବିରସ ରେ ।୧।

ବାରଣ-ଗତି ମୋର, ସାର ବଜ୍ରପଞ୍ଜର ମାର

ଫୁଲ ପ୍ରହାର ଛାରକୁ ଏ ତ୍ରାସ ରେ ।୨।

ମାନବେଶ କିଞ୍ଚିତେ, ମାନୁ ନାହିଁଟି ତୋତେ

ଆନଟି ମୋର ଚିତ୍ତେ ମାନ ରସରାସ ରେ ।୩।

ପୂରି କାମନା ମୋର, ଚୂରି ଦେବା କର୍ପୂର---

ପରି ସ୍ମିତକଧର ଗୋରୀ ଦନ୍ତବାସ ରେ ।୪।

ହରିଚନ୍ଦନ ଭାଷେ, ହରି ଚାଟୁ ବିଳାସେ

ହରିଣନେତ୍ରା ତୋଷେ ବିରଚିଲେ ହାସ ରେ ।୫।

(୯୨)

ରାଗ—ତୋଡ଼ି; ତାଳ—ଝମ୍ପା

ପର-ପୀରତିରୁ ଲାଭ ଏତିକି ଗୋ

ଛାତି ପାତିବାର ହେତିକି ଗୋ ।

ବନବନ ବୁଲି ସ୍ନେହ ମୋହେ, ଥନଥନ କରି ନେତ୍ରକୁ ହେ

ଛନଛନ ହୋଇ ପାଇବାର ଭୀତିକି ଗୋ । ଘୋଷା ।

ଅଳପ ଲୋକରୁ ଲଭି ବଡ଼ ଭୟ,

ତଳପକୁ ନ ଅଣ୍ଟେ ପଲ୍ଲବଚୟ

ଜଳପି ବାତୁଳପରି, କଳପିବାର ପାସୋରି

ଜଳ ପିଆଇ ନୟନୁ କ୍ଷିତିକି ଗୋ ।୧।

କାହାର ଗିରରେ ନୁହଇ ବିଶ୍ୱାସ,

ଆହାର ବିହାର ହାର ହୁଏ ବିଷ

ଆହା ରାବ ତୁଲେ ଶ୍ୱାସ, ବାହାର ହୁଏ ବିଶେଷ

ପ୍ରହାରେ ପଞ୍ଚମ ଧ୍ୱନି ଶ୍ରୁତିକି ଗୋ ।୨।

ନିଶି ନିଦ ବୋଲି ନ ଜାଣଇ ଆଖି,

ବିସିନୀଦଳ ତଳପ ତହିଁ ସାକ୍ଷୀ

ମିଶି ନିରବଧି ଗିରେ ଇସି ନିରତ ଉଚ୍ଚାରେ

ଶଶୀନିନ୍ଦାରେ ପୁହାଇ ରାତିକି ଗୋ ।୩।

ମନ୍ତର କି ନ ଜାଣଇ ସେହି ଜନ,

ଅନ୍ତର ବାହାରେ ଦିଶେ ତା ବଦନ

ଦନ୍ତବାସ ରୁଦ୍ଧ ମନ୍ତ୍ର, ଉଚ୍ଚାରି ଅଙ୍ଗେ ସନ୍ତତ

ରୋମାଞ୍ଚିତ ହର୍ଷ ବେଳ ଗତିକି ଗୋ ।୪।

ସଳଖ ମାର୍ଗ ତ୍ୟାଗରୁ ପଡ଼େ ହୁରି,

ବଳଖଣ୍ଡନ ହୁଅଇ ଝୁରି ଝୁରି

ପଳ ଛ’ଚିନା ଗଞ୍ଜଣା, ଫଳରେ ଲଭି ଏ ଜଣା,

ଅଷ୍ଟଦୁର୍ଗବସୁମତୀପତିକି ଗୋ ।୫।

(୯୩)

ରାଗ-ଝୁଲା

ପର ପ୍ରେମ ପୋଡ଼ୁ ଗୋ, କାହିଁକି ତା ଲୋଡ଼ୁ ଗୋ

ମାଗୁଛି ଏତେ ତା ମୋ ଶ୍ରବଣେ ନ ପଡ଼ୁ ଗୋ ।୦।

ପ୍ରଳୟ ବହ୍ନିରୁ ବଳେ ମଳୟଜ ମରୁତ

ନିକର ବଇରୀ ଯୁବ ପିକରବ ବିରୁତ ।୧।

ବିଧୁର ହୁଅଇ ତନୁ ବିଧୁର କରତେଜେ

ନିମି ନିଦ ନ ଲାଗଇ ବିସିନୀଦଳ ଶେଯେ ।୨।

ଦଶନେ କରାଅ ତୃଣ ଅଶନେ ତ ଅରୁଚି

ରୂପକାନ୍ତି ହରେ ଏହି ଉପକାର କରୁଚି ।୩।

ଭ୍ରମର ଖର୍ଜନ ମିଶେ ଯମର ତର୍ଜନରେ

ରଜନୀ ଦୁଃଖି ତ ଥିବ ସଜନୀ ତୋ ମନରେ ।୪।

ସରି ଏକା କରିକୁମ୍ଭ ପରି ଧରିଥିବାର

କେ ସହିବ ଏ ସମୟେ ବେଶ ବାସି ହେବାର ।୫।

ଆଳି କହେ ହେବ ଏହି ପାଳିକ ତୁ ସହିଲେ

ଅଷ୍ଟଦୁର୍ଗ-ମଣ୍ଡଳାଖଣ୍ଡଳ ରସେ କହିଲେ ।୬।

(୯୪)

ରାଗ—ସାରଙ୍ଗ—ଝୁଲା

ପରବ ଚନ୍ଦ୍ରମାମୁହୀଁ, ପର-ବତ ମତେ ନ କର ତୁହି ରେ,

ପରବତ ରତେ ସହି, ମୋ ଧନ ରେ ।୧।

ନିଧୂବନ ବିଚକ୍ଷଣା, ବିଧୁର କିପାଇଁ ହେଉ ସୁମନା ରେ,

ମଧୁର ବଚନ ଶୁଣା, ମୋ ଧନ ରେ ।୨।

ବରସାରସ ଗମନେ, ନ ରସାଇ ରସେ ମନ କି ମନେ ରେ

ଭରସା ତୁ ତ ଭୁବନେ, ମୋ ଧନରେ ।୩।

ସନକ ମନମୋହନା, କନକ ତନୁକୁ ମ୍ଳାନ କରନା ରେ,

ଧନ କରୁଛି ଯାତନା, ମୋ ଧନ ରେ ।୪।

ମଦନ ଦର୍ପଣମୁଖୀ, ବଦନ ତୋହର ଶୁଖିଲା ଦେଖି ରେ,

କଦନ ଲଭଇ ଆଖି, ମୋ ଧନ ରେ ।୫।

ପରମ ଦୟାଳୁ ହୋଇ, ପର ମଣି ମୋତେ ନ ଚାହୁଁ ସହି ରେ,

ମରମକୁ ବାଧେ ଏହି, ମୋ ଧନ ରେ ।୬।

ହରଶତ୍ରୁ ବିନ୍ଧେ ଶର, ହରଷେ ଅପାଙ୍ଗେ ଅନାଇଁ ମୋର ରେ,

ହର ସବୁ ଦୁଃଖଭାର, ମୋ ଧନ ରେ ।୭।

ଶରମରେ ଲଭିଥିଲି, ନରମଅଙ୍ଗୀ ନ ଚାହିଁଲୁ ବୋଲି ରେ,

କରମକୁ ଆଦରିଲି, ମୋ ଧନ ରେ ।୮।

କୁରଙ୍ଗ ଚାରୁ ଲୋଚନା, ସୁରଙ୍ଗ ଅଧରେ ମାଧୁରୀଘେନା ରେ,

ତୁ ରଙ୍ଗରେ ବାରେ ଅନା, ମୋ ଧନ ରେ ।୯।

ହୀରକରଦନୀ ଧନ, ଧୀର କରି କର ତୁ ଆଲିଙ୍ଗନ ରେ,

ଗିର କରି ପଦେ ଦାନ, ମୋ ଧନ ରେ ।୧୦।

ଛଇଳୀ ଥିବ କି ମନେ, ଧଇଲି କର ନ ଘେନିଲୁ ଦିନେ ରେ,

ରହିଲି ମୁଁ ଅଭିମାନେ ମୋ ଧନ ରେ ।୧୧।

ରସିକା ସେଦିନ ନିଶି, ରସି କାମେ ମୋର ମନକୁ ତୋଷି ରେ,

ହସି ଏକା ଗଲୁ ମିଶି, ମୋ ଧନ ରେ ।୧୨।

ଗତ ରସକଥା ମାନ, ଗତରସ କିପାଁ କରୁଛୁ ଘେନ ରେ,

ସତରବୟସୀ ଧନ, ମୋ ଧନ ରେ ।୧୩।

ହରିଚନ୍ଦନ, ବୋଲନ୍ତି, ହରିଚନ୍ଦନୁ ତ ଶୀତଳ ଅତି ରେ,

କରିଛୁ କଠୋର ମତି, ମୋ ଧନ ରେ ।୧୪।

(୯୫)

ରାଗ—ତୋଡ଼ି ପରଜ; ତାଳ—ଏକତାଳି

ପରାଣ ଛାର କି ଲୋଡ଼ା ରେ ସଙ୍ଗାତ,

ପରାଣ ଛାର କି ଲୋଡ଼ା ? । ଘୋଷା ।

ପ୍ରିୟଜନ-ପ୍ରୀତି ପୀୟୂଷ-ପ୍ରବାହ ହୁଅଇ

ଯେବେ ଖଦଡ଼ା ରେ ।୦।

ପାସୋରେ ହୃଦୟ ଭିତରୁ ସଦୟପଣ ପରମ ମୁହାଁସ.

ପେଟଯାକ ପୂରିଥିବ ଯେବେ କୂଟ

ମୂଖେ ଥିବ ମନ୍ଦହାସ ରେ ।୧।

ଛଳପୂର୍ଣ୍ଣ କରି ମୃଦୁ ବାଣୀ ଝରୀ ବିରହୀ ହୃଦେ ଢାଳିବା,

ନିଦାଘେ ତାପିତ ବନଲତା ହିତ

ହାତଟେକା ଜଳ ଦେବା ରେ ।୨।

ପଣୟ ପରଖ କରି ଲକ୍ଷ ଲକ୍ଷ ସବୁ ବୁଝି ଅନୁଭବେ,

ପ୍ରୀତିଠାରୁ ବଡ଼ କେହି ନାହିଁ ବୋଲି

ବିବେଚନା ନାହିଁ ଯେବେ ରେ ।୩।

କବି-ଦିନକର ରାୟଗୁରୁ ବୋଲେ ଏବେ ସବୁ ଜଣାଗଲା,

ପକାଇ ପବିତ୍ର ସ୍ଥଳେ ସ୍ଥୂଳଗାତ୍ର

ପରମ ପଦକୁ ଚଲା ରେ ।୪।

(୯୫) ଟୀକା- ମୁହାଁସ- ଗର୍ବ, କୂଟ- କପଟ, ଝରି- ଜଳପାତ୍ରବିଶେଷ ।

(୯୬)

ରାଗ—ମୁଖାବରୀ—ଆଠତାଳି

ପାରିବୁ କି, ରସେ ହାରିବୁ ରେ । ଘୋଷା ।

ନବଖଣ୍ଡ ମେଦିନୀ-ମଣ୍ଡନା ଜୀବଧନୀ

ଋଷିମନମୋହିନୀ ଶ୍ରୀମୁଖେ ଚୁମ୍ୱ ଘେନି ।୧।

ତୁ ତ ନ ଜାଣୁ ରତି, ମତ୍ତ ବାରଣଗତି

କିପରି ଆଜ ରାତି ପତି ସଙ୍ଗତେ ମାତି ।୨।

ଗେଲାଇ ନାହିଁ ନାହିଁ, ଭାଷେ ଚନ୍ଦ୍ରମାମୁହିଁ

କେଳିତଳପେ ରହି କରଜ ଦାଉ ସହି ।୩।

ଭଲା ତା’ ନାସାମଣି, ମୋ ମନ ନେଲା କିଣି

ରତି-ସମରେ ଜିଣି, ତାହାକୁ କିଣିଆଣି ।୪।

ଚକ୍ର କରି ନୋଥକୁ, ମାରି ମନମଥକୁ

ପୂର୍ଣ୍ଣ ମନୋରଥକୁ ଜଳନ୍ତର ନାଥକୁ ।୫।

(୯୭)

ପାରିବୁ ରେ, ରସେ ଘାରିବୁ ରେ ! ।୦।

ନବ ଖଣ୍ଡ ମେଦିନୀ ନବ ମଣ୍ଡନା ଧନି,

ମୁନି ମନ ମୋହିନି, ଚିବୁକେ ଚୁମ୍ୱ ଘେନି ।୧।

ଗେଲାଇ ‘ନାହିଁ ନାହିଁ’ ଭାଷି ଚନ୍ଦ୍ରମା ମୁହିଁ !

କେଳି ତଳପେ ରହି କରଜ ଦାଢ଼ ସହି ।୨।

ଚାଟୁରେ ଭରଜାଇ ଡାକିବାରେ ନ ଯାଇ

ଆଲିଙ୍ଗନେ ମଜ୍ଜାଇ ଚେତନାକୁ ହଜାଇ ।୩।

ଇଙ୍ଗିତ ଭଙ୍ଗି-ମଝି ସଂସାର ଭାବ ବୁଝି

ପ୍ରିୟ ବିନୟେ ରିଝି ମଦନ ରଣେ ଯୁଝି ।୪।

ପ୍ରବନ୍ଧ ପଟ ଆଣି, ଚାହିଁ ସେ କ୍ଷଣି ଜାଣି

କିଙ୍କିଣୀ କିଣି କିଣି ରବେ ମାନସ କିଣି ।୫।

ଚକ୍ର କରି ନଥକୁ, ମାରି ମନମଥକୁ,

ପୂରା ମନୋରଥକୁ ଜଳନ୍ତର ନାଥକୁ ।୬।

(୯୭) ରସେ ଘାରିବୁ- ରତିକ୍ରୀଡ଼ରେ ମଜ୍ଜିଯିବୁ, କରଜ ଦାଢ଼- ହାତ ନଖର କ୍ଷତ, ଭରଜାଇ- ସମଜାଇ, ରିଝି- ମଣାଇ, ମଦନ ରଣେ- ରତିକ୍ରୀଡ଼ାରେ, ପ୍ରବନ୍ଧପଟ- ଭଲ ଚିତ୍ରପଟ, ମନମଥକୁ-ମନ୍ମଥକୁ, ମନୋରଥ- କାମନା ।

(୯୮)

ରାଗ-କେଦାର-ଆଦିତାଳ

ପ୍ରାଣନାଥ ବିଜେ ବେଳ ବଳିଲା ରେ । ଘୋଷା ।

ସଖୀ, ହେଲା କି ପାପ       ଦେଖା ଏ ଚନ୍ଦ୍ରାତପ—

ବନ୍ଧା କୁସୁମ ଥୋପ ଆସି ଲୁଳିଲା ରେ ।୧।

ତୁଟିଲାନି ମୋ ହୃଦ-            ପୁଟେ ଥିଲା ପ୍ରମୋଦ

ମଥାପରୁ କୁମୁଦବନ୍ଧୁ ଟଳିଲା ରେ ।୨।

ଦେଲା ଆହା କି ଫଳ            ଭଲ ତ ମୋ କପାଳ,

ଲଗାଇଲେ ରସାଳ ନିମ୍ୱ ଫଳିଲା ରେ ।୩।

ମଣ୍ଡାଇଲି ନିବାସ,            କିପାଁ ହେଲି ଏ ବେଶ,

ଆନେ ତେବେ ଜୀବେଶ ମନ ବଳିଲା ରେ ।୪।

ଛୋଟରାୟ ନୃପତି,            ବିଜେ କଲେ ଏ ରାତି,

ଜାଣ ସବୁ ସମ୍ପତ୍ତି ମୋତେ ମିଳିଲା ରେ ।୫।

(୯୯)

ରାଗ—ଆନନ୍ଦ ଭୈରବୀ—ତ୍ରିପଟା

ପ୍ରାଣବନ୍ଧୁଆ, ଆଜ ତୋ ଅନାଉଣି ନୂଆ ରେ । ଘୋଷା ।

ସ୍ମିତ କାନ୍ତି ପ୍ରସରୁ,            ସରୁମଧ୍ୟାରେ କରୁ,

ବସୁଧା ସୁଧାରେ ଗାଧୁଆ ରେ ।୧।

ହିୟାରେ ଢଳି ମୋର,      ସୁଆଦ ରଦାମ୍ୱର,

ପିଆଇ ଧନ ମୋତେ ଜିଆ ରେ ।୨।

ନିଶ ମରଦୁ ଅଛି,            କି ସମଜୁଛୁଛି ଛି,

ବିଷମ ବିଶିଖ-ମଦୁଆରେ ।୩।

ଅମଳ ମୃଦୁ ଦେହା,            ଶ୍ୟାମଳ ଉରେ ବୁହା,

ଯାମଳ ପୀୟୂଷ-ମାଠିଆ ରେ ।୪।

ଶ୍ରୀ ଜଗଦ୍ଦେବ ଭାଷେ,      ଦେବୀ ସବ୍ରୀଡ଼ ହାସେ,

ଅଣିମାଦି ସୁଖକୁ ଦିଆ ରେ ।୫।

(୧୦୦)

ରାଗ—ଝିଂଝୋଟି—ଏକତାଳି

ପ୍ରାଣବନ୍ଧୁଆ ରେ ତୋ ଶୋଭାକୁ ଚାହିଁ

ପୁରନ୍ଦର ସମ୍ପଦ ମୋ ନେତ୍ର ଲୋଡ଼ୁ ନାହିଁ । ଘୋଷା ।

ଫୁଲ୍ଲ ପଙ୍କଜ ଚନ୍ଦ୍ର ଦର୍ପଣ ସନ୍ଦରାନନୀ ମୋ ଧନୀ

ହେମ ଚମ୍ପକ କେତକୀ ତନୁ ଶମ୍ଭୁ-ଦମ୍ଭ ବିନାଶିନୀ

ତାର ହୀରକ କୁନ୍ଦ ମୌଳିକ କାଶହାସୀ ବିଳାସିନୀ

ଧରା ଧନ୍ୟ ହେଉଛି ତୋ ପାଦ ସଙ୍ଗ ଘେନି ।୧।

ନୀଳଉତ୍ପଳ ଖେଳ ଚଞ୍ଚଳ ମୀନ ଖଞ୍ଜନ ଲୋଚନୀ

ବୀର ମନ୍ମଥ ବାଣ ସମ୍ଭବଟି ଦୁଃଖ ବିମୋଚନୀ

ଲୋଳ ଲୋଚନ କଞ୍ଜରଞ୍ଜନ କୁଞ୍ଜରାଧିପ ଗାମିନୀ

ଅନଙ୍ଗ ମଙ୍ଗଳ ରମା ତୁ ମନ ମୋହନୀ ।୨।

ମଞ୍ଜୁଳାଞ୍ଜନ-ପୁଞ୍ଜଗଞ୍ଜନ ନୀଳକୁନ୍ତଳପାଶିନୀ

ଭକ୍ଷିତାନିଳ ଯୋଗୀମଣ୍ଡଳ ଯୋଗଖଣ୍ଡନ ବେଶିନୀ

ସାନ୍ଧ୍ର ଚନ୍ଦ୍ର ପରାଗ ସଙ୍ଗତ ଗନ୍ଧସାର ସୁବାସିନୀ

କୁତାର୍ଥ ହୋଇଲା ଯଉବନ ତୋହ ଘେନି ।୩।

ବକ୍ର କୋମଳ ବାଣୀ ବର୍ତ୍ତୂଳ ଚନ୍ଦ୍ରଚାରୁ ନିତମ୍ବନୀ

ଶକ୍ର ବାରଣ କୁମ୍ଭ ଭୂଧର ଚକ୍ରବାଜ ଘଟସ୍ତନୀ

ଲାଲ ପଲ୍ଲବ ବିଦ୍ରୁମ ଭ୍ରମ କରମାଧରି ଭାବିନୀ

ରାମଚନ୍ଦ୍ର ଦେବେ କେବେ ନୋହିବୁ ଗୁମାନୀ ।୪।

(୧୦୧)

ପ୍ରାଣବନ୍ଧୁ, କର ଗରବ କାହିଁକି ରେ;

ପରବ ଚନ୍ଦ୍ରମା ଚିତ୍ତେ, ବଳିଲାନି କି ତୋ ଝଳି

ଲାବଣ୍ୟାଦି ଗୁଣଗଣରୁ କିଞ୍ଚିତେ । ଘୋଷା ।

ଜଳଧର ପଙ୍କ, କି ଅବା କଳଙ୍କ

ଖଣ୍ଡେ ଶିରୀକରି ଫୁଲେ,

ନାହିଁ କି ନଜର, ରସାଳସା ତୋର

ନେତ୍ର ଇନ୍ଦୀବର ଫୁଲେ ।୧।

ମୋ ସୁଧାତୁଳରେ, ବସୁଧା ତଳରେ

କେ ଅଛି ବୋଲି ଯା ଭାବେ,

କର୍ଣ୍ଣେ ନାହିଁ ଶୁଣି, ତୋ ମୃଦୁଳ ବାଣୀ

ବିଳାସକୁ ପରା ଲବେ ।୨।

କରିଛି କି ମନେ, ଏ ତିନି ଭୁବନେ

ମୁଁ ଏକା ରଜନୀକର,

ଫୁଲ ଶେଯରତେ, ତୋ ଚରଣେ କେତେ

ଲାଗଇ ରଜ ନିକର ।୩।

ଜଗତୀରେ ଏକା, ମୋହରି ଚନ୍ଦ୍ରିକା

ରୁଚିର ବୋଲି ଯେ ବୋଲେ,

କୁନ୍ଦ ବିକାଶକୁ, ନିନ୍ଦିବା ହାସକୁ

ଖେଳାଇ ହେବୁଟି ଗେଲେ ।୪।

ଭାବୁଅଛି ଚିତ୍ତେ, ଭଜିଛନ୍ତି ମୋତେ,

ଅନେକ ନକ୍ଷତ୍ରମାନେ,

ଶ୍ରୀହସ୍ତ ଚରଣ-କଞ୍ଜ ନଖଗଣ

ଶୋଭା ଚାହିଁ ନାହିଁ ଦିନେ ।୫।

ଟେକିଦିଅ ମୁଖ, ଏ ସିତ ମୟୂଖ—

ଜିତ ହୋଇ ମରୁ ଚଳି

ନିତି ନିଧୁବନେ, ଅନେକ ବିଧାନେ

କେତେ ଚନ୍ଦ୍ର ଥାଇ ଚଳି ।୬।

ଚକୋର ଏହାର, ବଡ଼ ପରିଚାର

ତୁ ସେବା ଦେଇଛୁ ମୋତେ,

ଅଷ୍ଟଦୁର୍ଗ ଧରାମଣ୍ଡଳୀ ଅମରାବତୀ—

ପତି ବୋଲେ ଗୀତେ ।୭।

(୧୦୨)

ରାଗ—ଭୈରବୀ—ଆଠତାଳି

ପ୍ରିୟ ସହି, ଏତେବେଳକୁ ଥାଅ ମୋତେ କହି ରେ,

ତହିଁରେ ମୁଁ ନାହିଁ ଅବଗାହି ରେ । ଘୋଷା ।

ପ୍ରଥମ ପ୍ରବେଶ କାଳେ,       ଆଚ୍ଛାଦି ଅଙ୍ଗ ଦୁକୂଳେ,

ଉଭା ହେବି ସିନା ତଳେ,      କେଳି ତଳପକୁ ବଳେ

ଘେନିଯିବେ, ସେହି ସ୍ନେହ ବହି ରେ ।୧।

ମାର ମନେ ଖେଳୁଥିବ,       ପ୍ରଦୀପ ଯେ ଜଳୁଥିବ,

ବିବେକ ତ ଟଳୁଥିବ,            ଲାଜ ତ ପ୍ରବଳୁଥିବ,

ତାଙ୍କ ମୁଖ, ଅନାଇବି କେହି ରେ ।୨।

ମଦନ-ମଦ ଅମଳେ,            ଚେତା ନ ଥିବାରୁ ଭଲେ,

ଲୋଭ ବଶୁଁ ଅବା ଗେଲେ,      ପୁନଃ ପୁନଃ ଚୁମ୍ୱ ଦେଲେ,

ସ୍ଥିର ହୋଇ ରହି କି ନ ରହି ରେ ।୩।

ବୋଲୁ ଯେ ଅଛି ବିଧାନ,      ବାଜି କରରୁହ ମୂନ,

ଦେହରେ ନ ରଖି ସ୍ଥାନ,      ପୁଣ ଗାଢ଼େ ଆଲିଙ୍ଗନ,

ଏତେ ଦାଉ, ପାରିବି କି ସହି ରେ ।୪।

ବିନତି ହୋଇ କହିଲେ, ଏତେ ଅବା ହେବ ହେଲେ,

କି କରିବି ନୀବୀ ତୁଲେ,      ହଟୁ ପ୍ରିୟ ରଚିଲେ,

ସହିବାର, ପଡ଼ଇ କି ତାହି ରେ ।୫।

ଅଷ୍ଟଦୁର୍ଗ ନାଥ ଭଣେ,            ତୋଷ ଗୋ ସଖୀ ଜଣାଣେ,

ମଣ୍ଡି ମଣି ଆଭରଣେ,      ବନ୍ଦିବା ଶିବା ଚରଣେ,

ଆସିଲେ ମୁଁ, ଲୋକହସା ହୋଇ ରେ ।୬।

(୧୦୩)

ରାଗ—କାଫି—ଆଡ଼ତାଳ

ପୁଚ୍ଛ ତ ସେ ରସଭୋଗୀକି ଗୋ,

କାହୁଁ ହେଲା ଶିଖା ସଖୀକି ଗୋ

ସଂସାରେ ସଂସାର ଗୁରୁ କେଳିକାଳେ

ସଖୀ କି ପାଖରେ ରଖିକି ଗୋ ।

ନବନିର୍ଗତ ମଧୁ ମଧୁରସା,

କ୍ଷୀର ସର ସାର କର୍ପୁର ମିଶା

ଖଣ୍ଡକୁ ପରି ଗଣ୍ଡକୁ କରିବାର

ସହଇ ଆଜନ୍ମ ସୁଖୀକି ଗୋ ।୧।

ଯହିଁ ସମର୍ପି ପରାଣେ ପରାଣ,

ଯା ନିର୍ବାହକୁ ଲକ୍ଷ ଲକ୍ଷ ରାଣ

ନ ଜାଣି ସେ ବିଧି ବନି ଅପରାଧୀ

ପୁଣି ହୋଇ ଦୁଃଖୀ ଦୁଃଖୀକି ଗୋ ।୨।

ଦୃଷ୍ଟି ଦେଇ ଆଜ ବାଳା ବଦନେ,

ଅନୁମାନ କଲି ମୁଁ ମନେମନେ

ଶମ୍ୱରାରିରଣ-ଡମ୍ୱର ସମ୍ଭାର,

ନୁହଇ ସେ ମୁଖାମୁଖୀକି ଗୋ ।୩।

ହେଲେ ହେଲେ ପିଉଁ ପୀୟୂଷରସ,

ଘଣ୍ଟାଘଣ୍ଟି କରି ପିଉ ସରସ

ତହିଁରୁ ଓହରି ଅଙ୍ଗୀକାର କରି,

ରୁଖାରୁଖି ସୁଖାସୁଖୀକି ଗୋ ।୪।

ଚନ୍ଦନ ମର୍ଦ୍ଦନ ବେଳେ ମୋ ଆଖି,

ସୁନ୍ଦରୀ କକ୍ଷ ଶୋଭା ଦେଲା ଦେଖି

ଚିତ୍ତେ ହେଲା ମୋର ଚନ୍ଦ୍ର ଚାଲିବାର,

ନୋହେ ତ ସେ ନଖାନଖିକି ଗୋ ।୫।

ହର୍ଷଚରିତ ସୁଧା ପୂରି ଆସେ,

ହରିଚନ୍ଦନ ଜଗଦ୍ଦେବ ଭାଷେ

ହରିଚନ୍ଦ୍ରାନନା ଆବୁର ଧନ ସେ

କାହିଁ କଲା ରଖାରଖିକି ଗୋ ।୬।

(୧୦୪)

ରାଗ—ଭାଟିଆରୀ—ଏକତାଳି

ବଦନର ଚାହିଁ ଛବିଛଟା,

ରଦନରେ ଧରୁ ନାହିଁ କୁଟା

ଗରବରେ ତୁଚ୍ଛା ହରବର ହେଲା

ପରବ ରଜନୀ ରସିକୁଟା

ଆଗୋ ପ୍ରିୟସଖୀ !

ପ୍ରାଣପ୍ରିୟଙ୍କୁ ପାରିଲଟି କି ଦେଖି ? ।୧।

ବହି ନବ ଯୌବନ ମେରୁ,

ସହି କେ ରହି ପାରିବ ଭୀରୁ

ସେ ମହିଳା ମନ ମହାନଦୀ ମୀନ—

ବାହାଣିଆ ଭଙ୍ଗୀ ଚାହାଁଣିରୁ ।୨।

ଠୁଳ ହୋଇ ଆଶା ରହେ ଲାଖି,

ମୂଳରୁ ଟଳିବ ଯେବେ ସଖୀ

ଚୂଳବତୀ ମଣିମଣ୍ଡିତ ମୁକୁଟେ

କୁଳବତୀ ଯେବେ ଦେବ ଆଖି ।୩।

ଥାଏ ମୋର ମଦ ମୁଁ ବିବେକୀ,---

ପ୍ରାଣତୁଲେ ହୋଇଗଲି ବିକି

ଜାଲିଟି ନିକଟେ ଅନାଇଁ ଦେଲି

ମୁଁ କାଲି ଟିକିଏ ସେ ଚାଲିଟିକି ।୪।

ଜଗତେ ବିଜୟେ ରତିସ୍ମର,

କରିବେ କିସ ମୂରତି ସ୍ମର

ଇଷ୍ଟକଥା ମାନ ପୁଷ୍ଟ କରିବେ

ସେ ଅଷ୍ଟଦୁର୍ଗ ବସୁମତୀ-ସୁର ।୫।

(୧୦୫)

ରାଗ—କେଦାର, ତାଳ—ଆଡ଼ତାଳ

ବନ୍ଧୁ ଅଛି କି ଲୋଡ଼ା, ନୂଆ

ନିଆଳୀନିର୍ମିତ ଚୂଡ଼ାରେ ।ପଦ।

ପରମାଧିକାରେ ଫରମାସୁ ଥିବୁ

ମୋଠାରୁ ବରଜି ବ୍ରୀଡ଼ା ରେ ।

ମନ ଥାଇ ଲାଜଭରବଶୁଁ ବ୍ୟାଜଚ୍ଛନ୍ନ

କଲେ ବଡ଼ ପୀଡ଼ା ରେ ।୧।

ନ ପାଇବା ସୁଖ ମୋ ଆଗେ

ଶ୍ରୀମୁଖ ନୋହିଲେ ସଂକୋଚ ଛଡ଼ାରେ ।

ଚିତ୍ତେ ଥାଉ ମୁଁ ତୋ ସଙ୍ଗୀତ

ଜଗତିବାହୁଡ଼ା ବିଜେ ପାହାଡ଼ା ରେ ।୨।

ଇଚ୍ଛା ମାଫିକେ ତୋ ବିଛଣା ବନାଇ

ଦିଆଇବି ହୋଇ ଛିଡ଼ା ରେ ।

ଅଣା ଅଛି କି ବହୁତ

ବାସନ୍ତିକ ବାସ କୁସୁମପାଖୁଡ଼ା ରେ ।୩।

ସଇରିନ୍ଧ୍ରିକାକୁ ସହି କହୁ ଥା

ତୁ ଆଜ ହୋଇବ ନିବିଡ଼ା ରେ ।

ଅଂସ ଅବତଂସ ଲହସା ଖୋସାକି

କି ବେଣୀ ଲୋଟଣୀ ଜୁଡ଼ା ରେ ।୪।

ଅଳପକେ ଯେ ହେଉଥାଏ

ତରୁଣ ତରୁଣୀଙ୍କ ଘରବୁଡ଼ା ରେ ।

ଧନ ଚିନ୍ତିଲେ ଆମ୍ଭର ବଶଂବଦ

ହେବ ସେ ସ୍ମର ବାପୁଡ଼ା ରେ ।୫।

ମାନିବ ଯେବେ ଦଣ୍ଡକେ

ମହତ୍ତ୍ୱ ବନାଇ ଦେବା ଦିକଡ଼ା ରେ ।

ଜଗଦ୍ଦେବ ଗୀତେ ବୋଲେ କର

ମୋତେ ଅଳପ ତଳପଗଡ଼ା ରେ ।୬।

(୧୦୫) ଟୀକା ବ୍ୟାଜ- କପଟ, ବ୍ୟାଜଛନ୍ନ କଲେ ମନ- ମନକୁ କପଟ ଦ୍ୱାରା ଆବୃତ କଲେ, ପାହାଡ଼ା- ଗତିପଥରେ ଆଛାଦନ୍ନ, ସୈରେନ୍ଧ୍ରିକା- ବେଳକାରିଣୀ, ଅଂସ- କାନ୍ଧ, ବାପୁଡ଼ା- ନଗଣ୍ୟ, ବଂଶବଦ- ଅଧୀନ।

(୧୦୬)

ରାଗ—ସାରଙ୍ଗ—ଏକତାଳ

ବନ୍ଧୁଆ, ତୁ ମୋ ମଣିହାର ରେ । ଘୋଷା ।

ନ ରସ ନିରାଶେ ବସୁମତୀ ବାସେ

କର ମୋ ଉରେ ବିହାର ରେ ।୧।

ଗିରୀଶ ଅରାତି ଗିରିଷମ ତାତି

ତୁ ନିଶାମୟ ନିହାର ରେ ।୨।

ମନମଥ ଦାବେ ମୋର ଶିବ ଭାବେ

ତୋ ପୟୋଧରକୁ ଜୁହା ରେ ।୩।

ରହିତ ଗୁମାନେ ରଖ ତୁ

ସମ୍ମାନେ ବିଡ଼ିଆ ତବକ ବୁହାରେ ।୪।

ତୋର ସେ ମୃଗାକ୍ଷି ତୋ ରୁଚକି

ସାକ୍ଷୀ ହରୁ ମୋ ହୃଦ ଗୁହାର ରେ ।୫।

ଜଗଦ୍ଦେବ ଭାଷେ ରସ ସୁବିଳାସେ

ରସନା ମୋ ପରିହାର ରେ ।୬।

(୧୦୭)

ରାଗ-ଆନନ୍ଦଭୈରବ

ବନ୍ଧୁଆ ତୁ ମୋ ସବୁ ଭରସା,

ନ କର ଦରପଣନିଭ ରସା ।ପଦ।

ଭୁଷ ପଛେ ମୁନେ କରରୁହର,

ଏ ଗୁମାନ ପରିକରରୁ ହର ।୧।

ଶ୍ରୀମୁଖ ପରବ-ତୁହିନକର,

ଅରୁଣଭାବକୁ ତୁହି ନ କର ।୨।

ବିଅର୍ଥ ଏ ଚନ୍ଦ୍ର କ୍ଷଣଦା ସରେ,

ଖେଳା ଚଞ୍ଚଳ ଈକ୍ଷଣ ଦାସରେ ।୩।

ମୁଁ ସାଧ୍ୟ ନୋହିଲେ ତିଆରଣରେ,

ମାର ମଦନ ହଟିଆ ରଣରେ ।୪।

ସରିଲାଟି ଅଷ୍ଟଦୁର୍ଗନାଥରେ,

ଅନା ଅନା ସୁନାବରନା ଥରେ ।୫

(୧୦୭) ଟୀକା- ନିଭ- ତୁଲ୍ୟ, କରରୁହ- ନଖ, ପରିକରରୁ- ଚାକରଠାରୁ, କ୍ଷଣଦା- ରାତି, ତିଆରଣ- ଗାଳି ।

(୧୦୮)

ରାଗ-କାଫି

ବନ୍ଧୁଆ ରେ ବାରେ ଅନା ରେ ।ପଦ।

ରଦନବାସ, ସଦରହାସ, କରିକରମାନକୁ ମନା ରେ ।୧।

ଗଜେନ୍ଦ୍ରଗତି, ଗତି ଜଗତୀତଳେ

ନାହିଁଟି ତୋହ ବିନା ରେ ।୨।

ନ ସହି ମୋତେ, କହୁ କେ କେତେ,

ଧନ ମୁଁ ତୋ ଅଧୀନ ସିନା ରେ ।

ମୁଁ ତୋର ବୋଲି, ନ ଜାଣେ ଚାଲି,

ଆହା କି ସୁଖ କରୁଛୁ ଚୁନା ରେ ।୩।

ଚାରୁ ଶ୍ରୀମୁଖ ସୁଧାମୟୂଖ,

ଟେକି କରୁଣା କରୁ କି ନା ରେ ।୪।

କବିଦ୍ୟୁମଣି, ଗିରେ ତରୁଣୀ,

ହେଲା ଆଶ୍ଳେଷ ସୁଖ ଘେନା ରେ ।୬।

(୧୦୮) ଟୀକା- ରଦନବାସ- ଅଧର, ସଦର ହାସ- ଦରହାସଯୁକ୍ତ ।

(୧୦୯)

ରାଗ-କରୁଣଶ୍ରୀ

ବନ୍ଧୁ ରୁଷିଲା, ଅନ୍ଧୂଦର ପରି ପୁରୀ ଦିଶିଲା,

ରାମା ରୁଷିଲା, କାମାନଳମୟ ସବୁ ଦିଶିଲା,

ବାଳା ରୁଷିଲା, ହାଳାହଳ ଜ୍ୱାଳାମୟ ଦିଶିଲା । ଘୋଷା ।

କି କଲା ଆହା ସୁଶ୍ରୋଣୀ, ମୋ ପରମ ସୁଖଶ୍ରେଣୀ,

ସ୍ୱର୍ଗ ବଡ଼ଭୀ ନିଃଶ୍ରେଣୀ ଖସିଲା ରେ ।୧।

ଅନଙ୍ଗ ବାଣ ବରଷା, ସଙ୍ଗେ ତ କୁରଙ୍ଗଦୃଶା,

ସରୋଷ ଅପାଙ୍ଗଭୂଷା ମିଶିଲା ରେ ।୨।

ତାର ନିଗ୍ରହୁ ମୁଁ ପରି-ବାରକୁ ଡରି

ଜୁହାରି-ବାର ନୀରସ ଭଗାରି ହସିଲା ରେ ।୩।

ଦେଖି ନ ଥାଇ ଏ ଭୂତି, ଶିଖାଇ ଦୁର୍ନୀତି ନିତି,

କେଉଁ ପିଶୁନ ମୋ ଧୃତି କଷିଲା ରେ ।୪।

ସନ୍ତାପ-ସିନ୍ଧୁକୁ ନବ, ବିଳାସିନୀ ସିନା ପ୍ଳବ,

ଶ୍ରୀ ବାଲୁକେଶ୍ୱର ଦେବ ଭାଷିଲା ରେ ।୫।

(୧୦୯) ଟୀକା- ଅନ୍ଧଦୂର- କୂଅଭିତର, ହାଳାହଳ- ବିଷ, ସୁଶ୍ରୋଣୀ-ନିତମ୍ବବତୀ, ବଡ଼ଭୀ- ଚନ୍ଦ୍ରଶାଳା, ନିଃଶ୍ରେଣୀ-ନିଶୁଣି, ପିଶୁନ- ନିଷ୍ଠୁର, ପ୍ଳବ- ନାହା, ପରିଚାର- ଭୃତ୍ୟ ।

(୧୧୦)

ରାଗ—କାମୋଦୀ, ତାଳ—ଆଦି

ବନ୍ଧୁ କଲି କି ଦୁର୍ବିଚାରକୁ ରେ,

ବର୍ଜିଲି ଖଣ୍ଡ ଅର୍ଜି ଖାରକୁ ରେ ।

ଅକ୍ଷରେ ନ ଜାଣିବା ମୂରୁଖ ପରି

ନିଜ ବକ୍ଷରେ ଲକ୍ଷ୍ୟ କରି ଶରକୁ ରେ ।ପଦ।

ସମ୍ପାଦି ଗୁଞ୍ଜ ଆଣି, ମୁଁ ଫିଙ୍ଗିଦେଲି

ପାଣି-ବନ୍ତ ବର୍ତ୍ତୁଳ ମୋତି ହାରକୁ ରେ;

ଚଢ଼ାଇ ଦେଲି ଚାରୁତର

ଚନ୍ଦନତରୁମୂଳେ କର୍କଟୀଲଟୀ ଛାରକୁ ରେ ।୧।

ଶ୍ୱପଚ ଗ୍ରାମ ମଝି, କୂପରେ ବୁଝି ବୁଝି,

କଲି ସ୍ନାନାଦି ବ୍ୟବହାରକୁ ରେ;

ନ କଲି ମନୋରଥ ପଥରେ

ଭଗୀରଥ ନୃପନନ୍ଦନାନୀରଧାରକୁ ରେ ।୨।

ଟେକି ଠୁକୁଳି ଲୋଷ୍ଟ୍ର, ସର୍ବ ସୁପର୍ବ ଶ୍ରେଷ୍ଠ

ଚନ୍ଦ୍ରଚୂଳ ଦେଉଳ ଦ୍ୱାରକୁ ରେ;

ଯବନ-ଜାତି-ଶବ ଭବନ ହେବା

ଗ୍ରାବକୂଟକୁ କଲି ନମସ୍କାରରେ ।୩।

ଅତି ଭାଗ୍ୟୁ ଅର୍ଜିତ, ଉର୍ବଶୀ ଊରୀକୃତ,

ଆଶ୍ଳେଷୁ ଛାଡ଼ି ଅଙ୍ଗୀକାରକୁ ରେ;

ବାନରୀ ନେତ୍ରପ୍ରାନ୍ତ ବତାଇବା ସଙ୍କେତ

ସ୍ଥଳକୁ କଲି ଅଭିସାରକୁ ରେ ।୪।

ଶିଳାଶୟନୁ ଡର, ନ ଥିବା ଗଉଡ଼ର,

ନିମନ୍ତେ ରଖି ତୁଳି ସାରକୁ ରେ;

ଶିରୀଷସୁକୁମାର, ମହାରାଜକୁମର

କନ୍ଧରେ ବୁହାଇଲି ଭାରକୁ ରେ ।୫।

ଚିରଅଭ୍ୟସ୍ତ ଶସ୍ତ, ସଂସ୍କୃତ କରି ଅସ୍ତ,

ବସି ଘୋଷିଲି ଶଶୀଠାରକୁ ରେ;

ନ ଭଜି ଚକ୍ରାୟୁଧ, ତରିବି ବୋଲି ସଧ

କଲି ସଂସାର ଅକୂପାରକୁ ରେ ।୬।

କବିମିହିର ବୋଲେ ଏପରି ହେଲେ ହେଲେ,

କ୍ଷମା ଉଚିତ ପରିଚାରକୁ ରେ ;

ଦୋଷ ମୁଁ କରିଅଛି, ଲଙ୍ଘିଲି ଯେବେ କିଛି,

ତୋତେ ପଣ୍ଡିତା ଅଗ୍ରଗାରକୁ ରେ ।୭।

(୧୧୦) ଟୀକା- ଗୁଞ୍ଜ- କାଇଁଚ, ପାଣିବନ୍ତ-ଢଳଢଳ, କର୍କଟୀଲଟା- କାକୁଡ଼ି ଲତା, ଶ୍ୱପଚ- ଚଣ୍ଡାଳ, ସୁପର୍ବା- ଦେବତା, ଚନ୍ଦ୍ରଚୂଳ- ଶିବ, ଗ୍ରାବକୂଟ- ପଥରଗଦା, ଊରୀକୃତ- ଅଙ୍ଗୀକୃତ, ଆଶ୍ଳେଷ- ଆଲିଙ୍ଗନ, ଶିରୀଷ-ସୁକୁମାର- ଶିରୀଷଫୁଲ ପରି କୋମଳ, ଶସ୍ତ-ଉତ୍କୃଷ୍ଟ, ଅକୂପାର- ସମୁଦ୍ର ।

(୧୧୧)

ରାଗ—ଇମନ କଲ୍ୟାଣ—ଏକତାଳି

ବାଣି ବୀଣାବାଣୀ ଠାଣି ଜାଣିଲା ରେ । ଘୋଷା ।

ଆଳିଙ୍କର ପ୍ରୀତି ପାଳିବାର ରୀତି

ଟାଳିବାର ଧୃତି ନେତ୍ରକୋଣ ଠାରେ ।୧।

ଗଜଗତି ରୁଚି ସଜରେ କରୁଚି

ନଜର ନ କରେ ଅବିବେକ ଛାରେ ।୨।

ପଲ୍ଲବକୁ ହରି ଝଲକଇ ଶୀରି

ପୁଲକେ ନାଗରୀ ଅଙ୍ଗ ମୋର ନାଁରେ ।୩।

ଏହି ଯଉବନ ବହି କିଛି ଧନ

ସହିଲେ ତା’ ସ୍ତନ ହେବ ଭାରି ଭାରେ ।୪।

ଅଳସ ନ କରି ଚଳ ସହଚରୀ,

କଳଶ ପୀନସ୍ତନାକୁ ଘେନି ଆ ରେ ।୫।

ଅଷ୍ଟଦୁର୍ଗେଶ୍ୱର କଷ୍ଠ ହେଲା ଦୂର

ଇଷ୍ଟଦେବ ତାର ଅନୁକ୍ରୋଶ ସାରେ ।୬।

(୧୧୨)

ରାଗ—ଝଁଝୋଟ, ତାଳ—ଆଠତାଳି

ବାରିଜାକ୍ଷି ମନରୁ ବାରି ଦେ ରେ,

ଦେଖ କାଳ ହେଲେ କଳା ବାରିଦେ ରେ ।ପଦ।

ଦାସ ନାଶରେ ମାନସ, ବଳୁଛି ଯେବେ ନାରୀଶ,

କରଜନାରାଚ ମାରି ଚିରି ଦେ ରେ ।୧।

ତୋ ଚରଣ ସେବା ଭଳି, ନୋହିଲି ଯେବେ ରେ ଆଳି,

ଗାଳି ଦିଆଇ ମହତ ସାରି ଦେ ରେ ।୨।

ଏବେ ବନ୍ଧୁ ଅନାଥରେ, ଦୟା ଥିଲେ ଅନା ଥରେ,

କରୁଣା କଟାକ୍ଷ ନେତ୍ରେ ଠାରି ଦେ ରେ ।୩।

ମହିଳାମଣି ଜଗତେ, ତୋ ବିନା ସାହା କେ ମୋତେ,

ମାର ମୁଖୁଁ ବଞ୍ଚାଇବି ଗାରି ଦେ ରେ ।୪।

ଦ୍ୱିଜ କବିରବି ବାଣୀ, ଶୁଣି ସେ ରମଣୀମଣି,

ସ୍ନେହେ ଦ୍ରବି ବହିଗଲା ବାରିଦେରେ ।୫।

(୧୧୩)

ରାଗ—ଦେଶାକ୍ଷ, ଏକତାଳି

ବାମ-ନେତ୍ର କୋଣେ ମାତ୍ର ଥରେ

ମୋତେ ଚାହାଁ ରେ । ଘୋଷା ।

କାହିଁକି ରେ ଜୀବଧନ, ମୋ ଠାରେ କରୁ ତୁ ମାନ

ଦିନକୁ ତ ଦିନ ଆନ କଲୁ କାନକୁହା ରେ ।୧।

ଦୟା ଅଛି ହୃଦେ ପୁରି, ନବନୀତ ସୁକୁମାରୀ

ହେଲାପରି ସୁନାଗୋରୀ କରମ ତ ଲୁହାରେ ।୨।

ସହି ନ ପାରଇ ଆଉ, ଏ ମଦନଶର ଦାଉ

ଅତି ଆଶା ଥାଉ ଥାଉ ଟେକି ରଖ ବାହା ରେ ।୩।

ଜଳନ୍ତର ନାଥ ଭଣି, ଯୁବରାଜ ଯୁଗ ଶ୍ରେଣୀ

ଘେନ ତୁ ମୋହର ବାଣୀ କହିବୁଟି ଏହାରେ ।୪।

(୧୧୪)

ବାଳା ୟେ କି ତୋ ଭଙ୍ଗୀ

ହେଲା ନି ପରା ବୀର ଅନଙ୍ଗ ସଙ୍ଗୀ । (ପଦ)

ଧରା ପରାଗ ଖେଳୁ ଥିଲୁ ତ କାଲି

ଯେବେ ତ ମତ୍ତଜିତ ଗଜେନ୍ଦ୍ର ଚାଲି ।୧।

ବିମ୍ୱରୁ ବଳିଲା ନୀରାଜନାମ୍ୱର

ଶମ୍ଭରୁ ନ ବଳୁଟି ହୃଦୟରୁ ତୋର ।୨।

ପୂର୍ଣ୍ଣ ମଧୁର ପ୍ରେମେ ପିୟୂଷ ଭରେ

ସୁନା କଳସ ପରି ୟେ କି ତୋ ଉରେ ।୩।

କବି ତପନର ସେ ମନବଳାଇ

ରାଜି ତପନୀୟ ହସି ଗଲା ପଲାଇ ।୪।

(୧୧୫)

ରାଗ—ବିହାଗ—ଏକତାଳି

ବାଳା ରେ, ତୁ ମୋ ଗଳାମାଳା,

ସହିବ କେହି ଦୁଃସହ ବିରହଜ୍ୱାଳା । ଘୋଷା ।

ଏକେ ତ ଅତି ସୁକୁମାରୀ, ରାଜକୁମାରୀ

ତହିଁ ପୁଣି ନବ କିଶୋରୀ ଚାଲି,

ଅଭିନବ କଦନ, ଥାଉ ଶଠ ମଦନ, ଦାଉ ସହି ଜୀବନ

ଆଉ କି ରଖିବ ବାଳା ।୧।

ଚାହିଁ ଚାହିଁ ମୋ ଆଗମନ, ହେବଣି ବିମନ,

ନିଦ୍ରା ବିହୁନରେ ତା’ର ନୟନ,

ଆହାର ହେବ ଦୂର, ହାର ପରାୟେ

ନୀରଧାର ପଡ଼ିବ ଉର,

ସାରା ପହର ପୁର କାରା ତୁ ମଣିବୁ ବାଳା ।୨।

ବେଢ଼ ବସି ସଖୀ ସକଳ, ହେବେ କି ବିକଳ,

କେତେ କରୁଥିବେ ଶୀତଳ

ଆହାର ହେବ ଦୂର, ଆହାର ଲାଗି ଘୋର,

ଆହା ରବରେ ଘରବାହାର ପୂରିବ ବାଳା ।୩।

ଅଙ୍କ କୃଶ ତ ଭଜିବ, ଶୋଭା ତେଜିବ,

ବେଶଭୂଷଣ କାହିଁ ଯିବ ।

ହ ବରକଣ୍ଠୀ ମୋର, ଆହାଦର କରିବ, ହା ବର

କରି ପର ପାଦରେ ଲୁଟିବ ବାଳା ।୪।

ହରିଚନ୍ଦନ ଜଗଦ୍ଦେବ, କହଇ ଦେବ-ଦେବ

କରୁଣା ଯେବେ ହେବ,

ମଜ୍ଜାଇ ଶରତେ ସେ, ଛାଇପରି ତା’ ପାଶେ,

ଥାଇ ପାଦ ସାରସେ ପାଇବି ମୋକ୍ଷକୁ ବାଳା ।୫।

(୧୧୬)

ରାଗ-ସଦର

ବିପରୀତ ରତେ ଗୋ, କିପରି ତରୁଣୀଜନେ

ପ୍ରବଳନ୍ତି ସତେ ଗୋ ।ପଦ।

ଏକା ପ୍ରଦୀପରୁ ଭୟ ଜନମି ଅମିତେ ଗୋ,

ଠଉରି ଯେ ନୋହେ ପ୍ରାଣ ପ୍ରଣୟିପୂରତେ ଗୋ ।୧।

ତଳପକୁ ଧରି ନେବାବେଳେ ଅସମ୍ମତେ ଗୋ,

ହରି ହରିଣୀକି ନେଲା ହୁଅଇ ପରତେ ଗୋ ।୨।

ସମ୍ଭାଳି ନୋହିଲେହେଁ ବିକାର କଦାଚିତେ ଗୋ,

ଚୁମ୍ୱାଇ ନୁହଇ ମୁଖ ଚୁମ୍ୱନ୍ତି କେମନ୍ତେ ଗୋ ।୩।

ମୁଁ ହେଲେ ରହିଲା ପରି ନୁହଇ ଜୀବିତେ ଗୋ,

ଦୁକୂଳାଡ଼ମ୍ୱର କିଛି ମୁକୁଳା ହୁଅନ୍ତେ ଗୋ ।୪।

କଳାପ କିଙ୍କିଣୀ ସୁର ଡିଣ୍ଡିମ ବିରତେ ଗୋ,

ପଳାଏ କେ ଲାଜେ କହେ ଜଗଦ୍ଦେବ ଗୀତେ ଗୋ ।୫।

(୧୧୭)

ରାଗ—କାମୋଦୀ—ଆଡ଼ତାଳ

ବୀଣାବାଣୀ ଏ କି ରେ, ଜଣାଇଲା କେ କି ରେ

ଘେନି ବସିଛୁ ମୁଖଚନ୍ଦ୍ରକୁ ନ ଟେକି ରେ । ଘୋଷା।

ଖଳ ଶୁଖିଲାଟି ଦେଖି ବଳ ଅଛି ଆଉ କି

ଦଳ କଦଳୀର ସହେ କଳମ୍ୱର ଦାଉ କି ।୧।

ଲେଶେ ହେଲେ ଦୋଷ ଏକଦେଶେ ନାହିଁ ମୋହର

କେ ସେ କି କହିଲା ଚିତ୍ତରେ ବେଶେ ହେଲା ଓହର ।୨।

ପାନ କରି ନାହିଁ ନେତ୍ରେ ଆନ ମୁଖ-ଶୀରିକି

ସାନ ଲୋକ ଜାଣିଶୁଣି ମାନକୁ ଆଚରିକି ।୩।

ସ୍ୱ ଚାକରକୁ ମଦନୁ ବଞ୍ଚାଇବୁ ନାହିଁ କି

ନଚାଇ ଭୂରୁକୁ ଆଜି ନ ଚାହିଁଲୁ କାହିଁକି ।୪।

ବାସ ପରି ବିଭାବରୀ ବାସରେ ତ ରହିଛି

ରସରସିକାର ତ ମୁଁ ଦାସ ବୋଲି କହିଛି ।୫।

ଦଣ୍ଡ ପଛେ ମତେ କରି ଖଣ୍ଡ ଖଣ୍ଡ କରଜେ,

ମଣ୍ଡନା ଭୂମଣ୍ଡନା, ତୁ ଗଣ୍ଡ କର-ନୀରଜେ ।୬।

ଅଗନିଭସ୍ତନା ଶୁଣି ମନୁ ମାନ ନାଶିଲେ

ଜଗଦ୍ଦେବ ଶ୍ରୀ ହରିଚନ୍ଦନ ନୃପ ଭାଷିଲେ ।୭।

(୧୧୮)

ରାଗ—କାଫି

ଭାସିଲିଟି ଆସି ଦରହାସି ଥରେ ରଖ ରେ ।ପଦ।

ନିଧୁବନବିଚକ୍ଷଣା, ଜାଣି ତୋ କରୁଣା ଊଣା,

ମାରି ଗିରୀଶାରି ମୋତେ ସାରିଦେଲା ଦେଖ ରେ ।୧।

ଶରଣ ତୁହିଟି ବୋଲି, ଚରଣକଞ୍ଜ ଧଇଲି,

ଚାହିଁଲୁ ନାହିଁ ଧନ କାହିଁକି ଏ ଦୁଃଖରେ ।୨।

ନ ଶୁଣି ମୋ ଚାଟୁବାଣୀ, ଗଣ୍ଡଦେଶେ ମଣ୍ଡି ପାଣି,

ଭୀରୁ କି ମତିରୁ ମହୀ ଚିରୁଅଛୁ ନଖରେ ।୩।

ଧରୁଛି ପଲ୍ଲବ କର, ଏବେ କୃପା ଲବକର,

ହାସ ସମୁଲ୍ଲାସ ପରକାଶ ବିଧୁମୁଖରେ ।୪।

ଆରେ ନବୀନ ବନିତା, ଲଗାଇଣ ପ୍ରୀତିଲତା,

କାଟିପକା ନାଟୀ ସେ ଏକାଠି ସବୁ ସୁଖରେ ।୫।

ଅଷ୍ଟଦୁର୍ଗନାଥ ଶିରେ, କଷ୍ଟ ନାଶି ହସି ଦରେ,

ଧରାଶିରହୀରା ଆସି ବିରାଜିଲା ପାଶରେ । ।୬।

(୧୧୮) ଟୀକା- ନିଧୁବନବିଚକ୍ଷଣା- ରତିପଣ୍ଡିତା, ଗୀରିଶାରି- କନ୍ଦର୍ପ, ଭୀରୁ- ହେ ଭୟାଳୁ, ହାସ ସମୁଲ୍ଲାସ- ହାସବିଳାସ, ହସି ଦରେ- ଅଳ୍ପ ହସି ।

(୧୧୯)

ଫୁଲତୋଳା—ବୃତ୍ତେ

ମଦନ ଅମଳେ ବାଇପରି କେ ଯୁବତୀ,

ଆଚରଇ ପ୍ରଳାପରେ ସ୍ୱୟଂ ଦୂତୀ ରୀତି ।୧।

କେଉଁ ପଥିକକୁ ପୁଚ୍ଛେ କି ହେ ପାଟଯୋଷୀ,

ବୁଝ କି ଯୋଗ ଆଜ ମୋ ପତି ପରବାସୀ ।୨।

କର ରମଣୀ ପାଣିରେ ଯାଇଅଛି ପଡ଼ି,

ମିଳିବ ପରା ବୁଝିବା ଥରେ ଥାପ ଖଡ଼ି ।୩।

ଚରମ ଅଚଳେ ପରବେଶ ହେଲେ ରବି,

ଯୁବା କୋଳ ବାହାରେ ମୁଁ ନିକି ବରତିବି ।୪।

ଆଗରେ ଟେକିଛି ପୟୋଧର ବରଷିବ,

ଛାଡ଼ିଯିବ ଯେବେ ଏଥେ ରହିବ କି ଜୀବ ।୫।

ଅନା ଅନା ନେତ୍ରାଞ୍ଚଳେ ପିଇଦେଲା ପରି,

ଅଧର ମଧୁ ପି’ବାରେ ଧରି ପରନାରୀ ।୬।

ଶୁଣିଣ କୁହାର ତୁଲ୍ୟ କଲା ପାନ୍ଥଯୁବା,

କହେ ଅଷ୍ଟଦୁର୍ଗ ସ୍ୱର୍ଗ ନଗରେ ମଘବା ।୭।

(୧୨୦)

ରାଗ—ତୋଡ଼ି ପରିଜ—ଆଦିତାଳ

ମଦନ ଗୁମାନ କେତେ ଦେଖାଉ ?

ଅମାନବତୀ ତ, ହେଲାଣି ମୋ ମିତ,

ନ ମାନଇଁ ତୋତେ ଆଉ । ଘୋଷା ।

ଭୂରୁ ନୀଳସୂନ,---ଚାପରେ ଅଞ୍ଜନ,

ମିଳିନ୍ଦମାଳା ସିଞ୍ଜନୀ

ନେତ୍ରଅନ୍ତ ଅରବିନ୍ଦ ମୁଖ ତାର

ସାଜିଲା ନିଜେ ମୋ ଧନୀ ।୧।

ରସା ବିଦୂଷାର, ମୁଖେ ମିଶି ସାର,

ପ୍ରସାଦି ଇନ୍ଦିରା ପାଳି

ପରବ ଶର୍ବରୀ-ବର ଗରବ

ମୂଳରୁ ଦେଲାଣି ଟାଳି ।୨।

ଯଉବନ ତୋର ଛଡ଼ାଇନେବାକୁ

ପଡ଼ିବାରୁ ଆଲୋଚନା

ପିକରବ ପରି ପ୍ରିୟ

ସହଚରୀନିକର ବାଚ ରଚନା ।୩।

ଗଉରଦେହା ସଉରଭ ସାର

କଳା କୁନ୍ତଳ ତମାଳେ

କୁସୁମ ସମୟ ଗିର ସମୁଦୟ

ପ୍ରବେଶ ହେଲାଣି ବଳେ ।୪।

ସଖୀଏ ବିଶେଷ ବିରଚନ୍ତେ ବେଶ

ଗେଲେ ବୋଲିବାର ଉହୁଁ

ମତ୍ତ ଅଷ୍ଟପଦ ନିଚୟ

ନିନାଦ ଶ୍ରବଣେ କି ଶୁଣି ନାହୁଁ ।୫।

ବୋଳିଅଛୁ ସିନା ଚନ୍ଦନ ବାସନା

ବହିବା ମନ୍ଦ ସମୀରେ

କବିରବି ଭାଷେ ତୋ ସମର

ଶେଷେ ସହି ହେବ ବଶ ମୋରେ ।୬।

(୧୨୧)

ରାଗ—ଭୈରବୀ—ଆଡ଼ତାଳି

ମଦନ ମୁକୁରନିଭ ବଦନ ଭଲା ରେ । ଘୋଷା ।

ମୋ ଧନର ହୀରାପରି, ପଦନଖର ମାଧୁରୀ

ରଦନରେ କୁନ୍ଦଶୀରି ସଦନ କଲା ରେ ।୧।

ଉଚ୍ଚ କମନୀୟ ଗିରି, ସୂଚକ ପୀବର ଭାରି

କୁଚ କଳଶରୁ ହାରି ରୁଚକ ଗଲା ରେ ।୨।

ଖ ଲୋକରେ ଆଉ କାହିଁ, ପଲକ ପଡ଼ିଲା ନାହିଁ

ଭଲ କରି ଦେଲେ ଚାହିଁ ଝଲକ ଝୁଲାରେ ।୩।

ହସାର ସାକ୍ଷୀ ପୀୟୂଷ, ଆଶାର ସାରସଦୃଶ

ଭାଷା ରସାରମ୍ଭେ ହସ ନାସିକା ଫୁଲାରେ ।୪।

ଅଷ୍ଟଦୁର୍ଗ ନାଥ ଭାଷେ, ଇଷ୍ଟଦେବଙ୍କ ସନ୍ତୋଷେ

ଦୁଷ୍ଟତର ମୋହର ସେ କଷ୍ଟ ସରିଲା ରେ ।୫।

(୧୨୨)

ରାଗ—ବଙ୍ଗଳାଶ୍ରୀ

ମଧୁର ସମୟ ହେଲା ବନେ

ବନେ ବରଷିଲା ମଧୁରସ

ପରବ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ସୋମବଦନାଏ

ହେଲେ ସୋମ ପରବଶ ।୧।

ଧାତୁକିନୀ ଫୁଲ ଦେଖି ନ

ଗଲା କାହାର ଶୁଖି ଧାତୁକି କି

ନିଆଳୀକି ଚାହିଁ ଭଲେ କାମିନୀଏ

ଦୂତୀ କଲେଣି ଆଳିକି ।୨।

ମଦନରଣକୁ କ୍ଷିପ୍ର ସଜହୋଇ

ହୋଇଲେ ପ୍ରମଦ ନର

କରକରଦନା ରତବେଳେ ବୋଲେ

ହେ ‘‘ଜୀବିତ କର କର’’ ।୩।

ରସମୟ ସବୁ ସ୍ୱାନ୍ତ କରିଦେଲା

ତ ବସନ୍ତ ରସମୟ

କିଶଳୟଓଷ୍ଠୀ ଭାଷେ ରତିବନ୍ଧୁ

ଥିଲେ ପାଶେ କିଶଳୟ ।୪।

ପରଦାରେ କ୍ଷଣେ କ୍ଷଣେ

ରସି ଛପନ୍ତି ତରୁଣେ ପରଦାରେ

ଶରଧାରେ ନେତ୍ର ପ୍ରେମ କଲେ

ମର୍ମ କାଟେ କାମ ଶର ଧାରେ ।୫।

ବକୁଳ କୁଞ୍ଜରେ ରସବତୀ

କେ ଅନାଇ ପ୍ରସବ କୁଳକୁ

ମୁକୁଳକୁ ଚାହି ଚିତ୍ତେ ଚୂତେ

ପାଳିକି କେମନ୍ତେ ମୁକୁଳକୁ ।୬।

ମରମ ବ୍ୟାଜେ କହେ ଆରେ

ବିରହୀ ନିବହେ ମରମର

ଭର ମରନ୍ଦ ପରବ ବହିଛି

ପ୍ରବାସୀ ଯୁବ ଭରମର ।୭।

ମରୁତର ବୋଲାଇ କେ ପଲ୍ଲବ

କମ୍ପନା ଲୋକେ ମରୁତରୁ

କରୁ ତରୁଣୀର ଭୂଷା ଗଳିପଡ଼େ

ତରୁଣୀ-ପିକ ରୁତରୁ ।୮।

ଜର ଜର ହୋଇ ରସେ କେ

ବୋଲେ ଆଣିଲା ଚିତ୍ତ ତରତର

ସରସର କଳେବର ହେଲା

ରତି ଖେଦ ସ୍ୱେଦ ସରସର ।୯।

ତାତପରି ଜଗଦେବ ଦେବ

ଭବ ପରିଭବ ଜାତ ନୋହୁଁ

ସାନୁଗ୍ରହ ହୁଅ ନିତି ଏ ଭୂପତି

ଜଗଦ୍ଦେବ ସୁଖୀହେଉ ।୧୦।

(୧୨୩)

ରାଗ—ଭୂପାଳ—ଏକତାଳି

ମନ ମୋହନ ମନ୍ତର ତୋର ଭଙ୍ଗୀ

ଆରେ ପ୍ରାଣସଙ୍ଗୀ । ଘୋଷା ।

କୃପାରେ ମାନସ ରଖାଇଲୁ,

ଭୁଜେ ଭୂଜବନ୍ଧା ଶିଖାଇଲୁ,

ଅଳପ ଅଳପ ବଞ୍ଚାଇଣ

ବିମ୍ୱଅଧରରୁ ମଧୁ ଚଖାଇଲୁ ।୧।

ବ୍ରହ୍ମଜ୍ଞାନୀ ଯୋଗୀ ଯୋଗଭୁଲା,

ତିଳସୁମନସ ନାସାଫୁଲା,

ପଦ ପଦକରେ ଯାଚି ଦେଉଥାଏ

ଶକ୍ରପଦ ମଣିନଥ ଝୁଲା ।୨ ।

ସନ୍ତାପ-ସରିତ ଶୁଖାଇଲୁ,

କରେ ପୟୋଧର ରଖାଇଲୁ

ହେମ ପଶାସାର ପଲ୍ଲବପାଲିରେ

ପଚାଇବା ରୀତି ଶିଖାଇଲୁ ।୩।

ଅଷ୍ଟଦୁର୍ଗପତି ଭାବେ ଭୋଳେ,

ଚକ୍ରବର୍ତ୍ତୀ କଲୁ ଯୁବାକୁଳେ,

ଦାନୀ ହୋଇ ଅଳ୍ପମାନୀ ହେଲୁ

କାନିପଣନ୍ତେ ପବନ ଯେତେବେଳେ ।୪।

(୧୨୪)

ମନ ମୋହନ ମନ୍ତର ତୋର ଭଙ୍ଗି ରେ, ଜୀବସଙ୍ଗୀ ।

ଅବନୀ ବନିତା ପଦ କରେ,

ପଦକରେ ଯେହୁ ବାଦ କରେ,

ଧରି ସାର୍ଥ କରେ କରକି ମୋକର

ହସ ମିଶା ଭାଷା ପଦକରେ ।୧।

ସନ୍ତାପ ସରିତ ଶୁଖାଇଲୁ

ଭୁଜ ବନ୍ଧାବନ୍ଧି ଶିଖାଇଲୁ

ଅଳପ ଅଳପ ବଂଚାଇ ବଂଚାଇ

ବିମ୍ୱାଧରୁ ମଧୁ ଚଖାଇଲୁ ।୨।

କୃପାରେ ମାନସ ରଖାଇଲୁ

କରେ ପୟୋଧର ଲଖାଇଲୁ

ହେବ ପଚା ସାର ପଲ୍ଲବ ପାଲିରେ

ପଚାଇବା ରୀତି ଦେଖାଇଲୁ ।୩।

ବ୍ରହ୍ମଜ୍ଞାନ ଯୋଗ ଭଙ୍ଗି ଭୁଲା

ତିଳ ଫୁଳକିତ ନାସା ଫୁଲା

ଖର୍ବ ଖର୍ବ କରି ଜାଚି ଦେଉଥିଲା

ପଦ୍ମ ରାଗମଣି ନଥ ଝୁଲା ।୪।

ଅଷ୍ଟଦୁର୍ଗ ପତି ଭାଷେ ମନେ

ଚକ୍ରବର୍ତ୍ତି କଲୁ ଯୁବାଜନେ

ମାନିନୀ ରେ ଦାନୀ ସାଜିଲୁ ଯା କାନି

ପଶନ୍ତ ସଂଚାଳ ପବମାନେ ।୫।

(୧୨୪) ପଲ୍ଲବ ପାଲିରେ- ନବପତ୍ର ସମୂହରେ, ପଦ୍ମରାଗ ମଣି- ରକ୍ତବର୍ଣ୍ଣ ମଣି, ଦାନୀ- ପ୍ରୀତି ଦେବାରେ ଦାନୀ, ପବମାନେ- ପବନରେ ।

(୧୨୫)

ରାଗ—ପୂରବୀ

ମନ ମୋହୁଚି ରେ ! ରସବତୀ ନବବାଳା,

ଜନ ନେତ୍ର ମନ-ଖଞ୍ଜନ

ପକ୍ଷୀର ଅଠାକାଠି ଯା’ର ଡୋଳା ।୦।

ବିରାଜି ଆସୁଚି ଶ୍ରୀମୁଖମଣ୍ଡଳ ପୂର୍ଣ୍ଣଚନ୍ଦ୍ରମାକୁ ବଳି;

ଖେଳାଇ ନୟନ ଚାହିଁଦେବା

ମାତ୍ରେ ଦମ୍ଭ-ଗିରି ଦିଏ ଟାଳି ।୧।

ଟେକି ଆସୁଅଛି କେଡ଼େ

ଆରମ୍ଭରେ କୁନ୍ଦନ ଫରୁଆ-ସ୍ତନ !!

ହୃଦ-ତଡ଼ାଗରୁ ପଦ୍ମକଢ଼ି ପରି,

କଲି ଏହି ଅନୁମାନ ।୨।

ଅଳପ ଅଳପ ହସୁଥିଲା ବେଳେ

କି ଭାବ ମନରେ ଘେନି

ମୁନିଙ୍କ ତପସ୍ୟା ଶୂନ୍ୟ ହୋଇଯିବ

ପଡ଼ିଗଲେ ନେତ୍ର ବେନି ।୩।

ଚାଲିଯିବାବେଳେ ଝୁଲି ଧୀରେ

ଧୀରେ ଭୁଲିଯାଉଚି ମାନସ;

କେ ବଶ ନୋହିବ ବେଳେ ଦେଖି ?

ତା’ର ପାଶେ ହୋଇଥିବ ଦାସ ।୪।

ରତି ଦେବାକାଳେ ବଳାଇ

ପୀରତି ତୁଚ୍ଛ ବଳାରାତି ପଦ

ଜଳନ୍ତର ନାଥ ଭାଷେ

ମନମଥ-ମଦ ନୋହିବ କି ଛେଦ ? ।୫।

(୧୨୫) କୁନ୍ଦନ ଫରୁଆ- ସୁନା ଫରୁଆ, ତଡ଼ାଗ- ବଡ଼ ପୋଖରୀ, ବଳାରାତି ପଦ- ଇନ୍ଦ୍ରପଦ, ଛେଦ- ଖଣ୍ଡ ଖଣ୍ଡ

(୧୨୬)

ମରୁଆ ଗୋ, ଏ ବୟସେ ସହିବ କେ ?

ସେ ‘ସଧ’ ଲେଶେ ଗୋ ! ।୦।

ପ୍ରିୟ ଚୁମ୍ୱନ ମୁଁ ଭରଜି ନାହିଁ ଜନମୁଁ;

ଲାଗିବାକୁ ଲାଜ, ସେ କି ବଣିଜ ? ।୧।

ପରିରମ୍ଭ କଥା ଶୁଣିଲେ ମୋ’ ଅଙ୍ଗ ବ୍ୟଥା;

ତେଡ଼େ କଲବଲ ନୋହିଲେ ଭଲ ! ।୨।

ଡରୁଚି ମୁଁ ଶୁଣି, କରଜ ଲୋଚାକେ ପୁଣି

ବିଦାରନ୍ତି ଆଗ, ଏ କି ସୁଆଗ ? ।୩।

ନୋହିଲେ ନୋହିବ ନବ ସଙ୍ଗ ଅନୁଭବ,

ରହିବି ମୁଁ ଲୁଚି, ଏବେ ଯାଉଚି ।୪।

ଭଣେ ଛୋଟରାୟ, ‘ସଖୀ’ ଦେଖି ବାଳା ଭୟ

ବୋଧି ବୁଦ୍ଧି କହେ ‘‘ଉଚିତ ନୁହେଁ’’ ।୫।

(୧୨୬) ସଧ- ଦୁଷ୍ଟାମି ବା ଉତ୍ପାତ, ଲେଶେ- ଟିକିଏ ହେଲେ, ଭରଜି ନାହିଁ ଜନମୁ- ଜନ୍ମରୁ ଅଭ୍ୟସ୍ତ ନୁହେଁ, ବଣିଜ- ଆଚାର ବ୍ୟବହାର, ପରିରମ୍ଭ- ଆଲିଙ୍ଗନ, କରଜ ଲୋଚାକେ- ନଖଗୁଡ଼କରେ, ବୋଧି- ପ୍ରବୋଧନା ଦେଇ, ବୁଦ୍ଧି କହେ- ବୁଦ୍ଧି ବା ବାଟ ବଟାଇ ଦିଏ ।

(୧୨୭)

ରାଗ—କାମୋଦି

ମଲି ମଲି ମୋ ଘର ବୁଡ଼ିଲା ରେ !

ବନ୍ଧୁ-କର୍ଣ୍ଣେ କି କାହୁଁ ପଡ଼ିଲା ରେ ? ।୦।

ଅପୂରବ ଚୁମ୍ୱନ ଦେଲି ମଜ୍ଜାଇ ମନ,

ଇନ୍ଦୁ ବଦନ ‘ଧନ’ ମୋଡ଼ିଲା ରେ ! ।୧।

ମୋ’ ପରେ ତା’ କୁରଙ୍ଗ-ଦୃଷ୍ଟି କୃପା ତରଙ୍ଗ

ଅମିୟ ରସକୁ ନ ଇଡ଼ିଲା ରେ ! ।୨।

କଲେ ମୁଁ ପରିରମ୍ଭ ପୂରୁବ ପରି କୁମ୍ଭ-ଉରୋଜ

ଲଗାଇ ନ ଭିଡ଼ିଲା ରେ ! ।୩।

ଅଷ୍ଟଦୁର୍ଗର ନାହା କହେ ‘‘ଏ ରସେ ଯାହା

ବାନ୍ଧବୀ ମୋ ଭାବ ଲୋଡ଼ିଲା ରେ !’’ ।୪।

(୧୨୭) ଟୀକା- କି କାହୁଁ- କୁଆଡ଼ୁ କିଛି ଭୁଲ୍ କଥା, ଇନ୍ଦୁବଦନ- ଚନ୍ଦ୍ରମୁଖୀ, କୁରଙ୍ଗ ଦୃଷ୍ଟି କୃପା ତରଙ୍ଗ- ମୃଗ ନୟନାର କରୁଣ ରୂପକ ଢେଉ, ଇଡ଼ିଲା- ଢାଳିଲା, ପରିରମ୍ଭ- ଆଲିଙ୍ଗନ, ନାହା- ରାଜା ।

(୧୨୮)

ରାଜ—ବେଲାବଳି

ମସାର କେଶା, ସୁବେଶା, ମଶାର କେଶା ରେ !

କୁନ୍ଦ ଦଶନୀ ସିନା ଭୂସାର ଭୂଷାରେ;

ତୋ’ ସ୍ନେହ ମୋ’ ଦୁଃଖ ରାଶି ‘ତୁଷାର’ ‘ପୂଷା’ ରେ ।୦।

ପଞ୍ଚ ବିଶିଖ ସୁଖ ପୂରିତ ଗାତ୍ରା,

ଚଞ୍ଚଳ ଶଫରୀ ସହୋଦର ନେତ୍ରା,

ବଞ୍ଚନ ପଟୁତର ବଚନ ବିଚିତ୍ରା ! ।୧।

ହାଲକୁ ଏ ଭୁବନେ ନ ଥିବ ତ ଗାରେ;

ଲାଇ ଅଧର ରୁଚି ନାହିଁ ଜବାରେ;

ଢାଲ ପରି ମଦନ-ଶରକୁ ନିବାରେ ।୨।

ଯା’ ସରସିଜମୁଖୀ ପାଶକୁ ଆସେ,

ଭାଷଇ ମୃଦୁ ମୃଦୁ ସୁନ୍ଦର ହାସେ;

ନାଶଇ ଶଶି-ମଦ ବଦନ ବିଳାସେ ।୩।

ସାରସ ସଦୃଶ ମୁଖେ ଯଦି ଚୁମ୍ୱେ

ବାରଣଗତି ପୂରି ଫୁଲ୍ଲ କଦମ୍ୱେ,

ହାର ପରି ମୋ’ର ହା! ହୃଦୟରେ ଲମ୍ୱେ ।୪।

ଯନ୍ତ୍ରରେ ରଟି କହେ କିଙ୍କିଣୀ ବାଜା—

‘‘ସନ୍ତତ ରସ ହେ ଜଳନ୍ତର ରାଜା !

ମନ୍ତର ପରି ଚିନ୍ତି କରିଚିଟି ତାଜା’’ ।୫।

(୧୨୯)

ମହୀଚମ୍ପାଗଭା ଧନ୍ୟ ଧନ୍ୟ ଶୋଭାନିଧି ରେ

ତୁହି କି ମୋ ସଙ୍ଖାଳି,

ଗୋରୀ ପରମାଣୁମଧ୍ୟା ସିନା ଜାଣୁ

ପ୍ରୀତି ପଦାର୍ଥକୁ ପରିପାଳି ।ପଦ।

ନାକ ନାଗ ନରଲୋକେ ଅଳଙ୍କାର,

ହୋଇଛନ୍ତି ଯେତେ ଲଳନାପ୍ରବର;

ମଣୁଛି ମୋ ମନ ସେମାନେଟି ଧନ,

ତୋ ଚରଣତଳେ ନିଉଁଛାଳି ।୧।

ହଟି ମୋ କୋଳକୁ ଆସିବାବେଳକୁ

ନିନ୍ଦି ଚନ୍ଦ୍ର ମିଶା ଚନ୍ଦନବୋଳକୁ,

ଘସି ଘସି ସ୍ତନ ହସି ହସି ତନୁଲତାକୁ

ମୋ ଅଙ୍କେ ଦେଉ ଢାଳି ।୨।

ଅଚେଷ୍ଟ ନିଦକୁ ଶରୀରଭେଦକୁ

ଇତର ଦମ୍ପତି ନିଷ୍ଠୁର ହୃଦକୁ,

ନିମିଷ ଦିବସ ନିଷେଧ ପ୍ରବାସ

ବିଧିକି ଦିଆଉଥାଉ ଗାଳି ।୩।

ମୁଁ ତୋ ଚରଣର କହୁ ଭୂଷା

ବରବରନା କହି ତୁ ବୋଲୁ ଏହି ଗିର,

କୁଚେ କର ତାଡ଼ି ରସନା

କାମୋଡ଼ି ଦେଖାଉ କଣ୍ଠ ରତନମାଳି ।୪।

ସତ୍ୟ କହେ ଶିରୀ ଜଗଦ୍ଦେବ

ହରିଚନ୍ଦନ ମହେନ୍ଦ୍ର ନବ କିଶୋରୀ ରେ,

ତୋ ପ୍ରଣୟ ହୃଦେ ଘେନି ମହାମୋଦେ

ଦୁଃଖ ମୁଖେ ମୁଁ ଲଗାଇ କାଳି ।୫।

(୧୩୦)

ରାଗ—ସୁରଟ, ତାଳ—ଝୁଲା

ମହୀମଣ୍ଡନା ତୁ ନ ମାର ମାର ରେ ।ପଦ।

ଘେନ ତୋ ଅବଧାନେ, ରସିଲି ମୁଁ କି ଆନେ,

ତୁ ଥାଉଁ ଥାଉଁ ଏ ସଂସାରସାର ରେ ।୧।

ବରଜି ମଣିପୁଞ୍ଜ, ଅରଜିବାକୁ ଗୁଞ୍ଜ,

ଶିରୀଷଅଙ୍ଗୀ, ଅଙ୍ଗୀକାର କାର ରେ ।୨।

କିସ ମାନସେ ଭାଳି, କରଜ କଳି ଚାଳି

ଭରତି କଲୁଣି ଅଗାର ଗାର ରେ ।୩।

କେଳି ଚଞ୍ଚଳତର ନେତ୍ର ଖଞ୍ଜକୁ ନୀର,

ବହେ କାହିଁକି ଆହା ଧାର ଧାର ରେ ।୪।

ଆରେ ରତିପ୍ରତିମା, ଆଚର ଏବେ କ୍ଷମା,

ବହିବି ତୋ ହୁକୁମ ଭାର ଭାର ରେ ।୫।

ମୋ ଧନ ହୁଅ ରାଜି, ମଦନବାଣ ବାଜି,

ହେଲାଣି ମୋ ହୃଦୟ ଆରପାର ରେ ।୬।

ମୋ ସପତଟି ମଥା ଟେକି ଭାଷ ତୁ କଥା,

କହେ ଶ୍ରୀ ଜଗଦ୍ଦେବ ବାରବାର ରେ ।୭।

(୧୩୦)ଟୀକା- ଗୁଞ୍ଜ- କାଇଞ୍ଚ, କାର- କାହାର, କରଜ- ନଖ, ଅଗାର- ଗୃହ, ଆରପାର- ଅସ୍ତବ୍ୟସ୍ତ, ସପତ- ରାଣ, ଶପଥ ।

(୧୩୧)

ରାଗ—ରେଗୁପ୍ତ—ଏକତାଳି

ମହୀମଣ୍ଡଳେ ମୋ ବନ୍ଧୁ ଜଣେ ରେ । ଘୋଷା ।

ତା ମୃଦୁ ପଦପଲ୍ଲବ            ଶୋଭା ବିଭବରୁ ଲବ

ନାହିଁ ନାହିଁ କାହିଁ ରାମାଗଣେ ରେ ।୧।

ହରମଧ୍ୟା ଦ୍ୟୁତିକି            କରୀରାଜ ଗତିକି

ସରି ନିକି ରମ୍ଭାପରି ପଣେ ରେ ।୨।

ବିଷ ସୁଧା ଶାୟକ            ଶକ୍ର ସମ୍ପତ୍ତିଯାକ

ସମ୍ପାଦି ରଖିଛି ନେତ୍ରକୋଣେ ରେ ।୩।

ପ୍ରଣୟ ସୁରବଲ୍ଲୀ            ପ୍ରାଣୁ ଅଧିକ ବୋଲି

ପ୍ରୀତି ରୀତିକି ସେ ଏକା ଜାଣେ ରେ ।୪।

ଯେ’ଟି କୋଟି କଳପ            ଆଚରିଥିବ ତପ

ଲାଗିବ ତା’ ସବାରୀ ଗହଣେ ରେ ।୫।

ବେଳେ ତା’ ଓଷ୍ଠବିମ୍ୱ-            ଫଳେ ଯେ ଦେବ ଚୁମ୍ୱ

ଧନ୍ୟ ଧନ୍ୟ ତା’ ଜୀବନ ଜଣେ ରେ ।୬।

ବାଳା ସୁଗୁଣ ଛବି            ରସିକାପଣ ଭାବି

ଅଷ୍ଟଦୁର୍ଗ-ପୁରନ୍ଦର ଭଣେ ରେ ।୭।

(୧୩୨)

ରାଗ—ତୋଡ଼ି ଜଙ୍ଗଲା—ଏକତାଳି

ମାନିନୀବର ମାନ ମନୁଁ ହର ରେ । ଘୋଷା ।

ମୃଗମଦ ଲୀଳା ଭୃଙ୍ଗୀ ନୋହିଛି ଅଧର ସଙ୍ଗୀ

ନାହିଁ ମୀନନେତ୍ରୀ ପୀନ

ପୟୋଧରେ ହାର ରେ ।୧।

ଆରେ କାମ ରସସିନ୍ଧୁ            ହେବାକୁ ଭାବିଛି ବନ୍ଧୁ

ତୋ ଅଧର ବନ୍ଧୁଜୀବ ଜୀବ ମଧୁକର ରେ ।୨।

ଶରଦ ଚନ୍ଦ୍ରମାମୁଖୀ             ଆଲିଙ୍ଗନେ କର ସୁଖୀ

ଏ ସମୟେ ଅଭିନବ-ରତ ମନୋହର ରେ ।୩।

କିପାଁ ରେ ରମଣୀବର,       ତୋ ନୟନ ଇନ୍ଦିବର

ସରଜୁଛି ଏବେ ନିରତରେ ନୀରଧାର ରେ ।୪।

ତୋ ବିହୁନେ ଆନେ ମନ      କରିପାରେଁ କିରେ ଧନ !

ଅଷ୍ଟଦୁର୍ଗ ବସୁମତୀ ସ୍ୱର୍ଗ ପୁରନ୍ଦର ରେ ।୫।

(୧୩୩)

ରାଗ—ଆନନ୍ଦ ଭୈରବୀ—ଆଡ଼ତାଳି

ମାନସରୁ ଗୁମାନ ବରଜ ରେ ବନ୍ଧୁଆ !

ଦାସର ଅଭିଳାଷ ଉର ବିକାଶ ସରଜ ରେ । ଘୋଷା ।

ତୋ ରସ ପରିଚୟ ସୁଭାଗ୍ୟ-

ଭୋଗକୁ ହୋଇବାକୁ ଯୋଗ୍ୟ

ସେବିଛି ହରିଶଙ୍କରମୁଖୀ ମୁଁ ଶଙ୍କରଙ୍କ ପଦ-ପଙ୍କଜ ।୧।

କା’ର ଗିରକୁ ସାର କରିଛୁ ରେ ବନ୍ଧୁଆ,

ମାର ମଦ ବିକାରର ଉପକାର କରୁଛ ରେ

ବାସବ-ମଣି ସଦୃଶ, କେଶ-ପାଶିନୀ

ପରିହରି ସୁବେଶ ଦାସ ଜନେ ନିରାଶ କରୁଛୁ,

ଏ କି ରେ କିଶୋରୀ ରତନ ।୨।

ଆରତି ବର-ବାରଣ ଗତି ରେ ବନ୍ଧୁଆ,

ତାରଣ ଗୁଣ ବାରଣ କର ରସବତୀ ରେ

ଆନ ଅଛିଟି ରଦନ ଚେଳ,

ପାନ ବିତର ଭରସି ଖେଳ

ଆଚରି ପରିହାର ବିଭବ ମୁଞ୍ଚ ଚଞ୍ଚଳାଞ୍ଚଳ ଦୃଶୀ ।୩।

ହାସ ଜନିତ ଭାଷ ସମୁଦାୟ ବନ୍ଧୁଆ,

କେବଳ ଜଗଦ୍ଦେବ ବିନୟ ସେବି ହୃଦୟରେ

ମନ୍ଦ ବିକଚ ରୁଚିର କୁନ୍ଦବୃନ୍ଦ ବରଷିଲା ପସନ୍ଦ

ଚନ୍ଦନଶଶୀବାସିତ ତନୁ ସାର ଦାର ଆର ମୂରତି ।୪।

(୧୩୪)

ତାଳ—ଆଠତାଳି

ମାନ ସୁମନା, କରି ଦେ ମାନସୁ ମନା ରେ । ଘୋଷା ।

ଗିରିସମ ଜାଇରେ ରାମା, ଗିରିସମ ଜାଇ;

ଦେଇ ମୁଁ ପାଇଛି ତୋତେ ଗିରୀଶ ମଜ୍ଜାଇ ।୧।

ନାଗରାଜଗତେ ରେ ରାମା, ନାଗରାଜଗତେ;

ମୁଁ ତୋର ବୋଲି ବାଜୁଛି ନାଗରା ଜଗତେ ।୨।

ତୋର ପରିକର ରେ ରାମା, ତୋର ପରିକର;

ଆଜି ସିନା ରତେ ମୋତେ ତୋର ପରି କର ।୩।

ଫୁଟିଲେ ନିଆଳି ରେ ରାମା, ଫୁଟିଲେ ନିଆଳି;

ଜଳପି ଜଳପି ତୋତେ ଫୁଟିଲେନି ଆଳି ରେ ।୪।

ରମ୍ଭାଊରୁ ବସି ରେ ରାମା ରମ୍ଭା ଉରୁବସି;

ଅଙ୍କେ ଥିଲେ ନ ଗଣେ ମୁଁ ରମ୍ଭା ଉରୁବଶୀ ରେ ।୫।

ନବ ସୁରସା ରେ ରାମା, ନବସୁରସା ରେ;

ତୁ ପରା ମୋ ଅଙ୍କ ବିନା ନ ବସୁ ରସା ରେ ।୬।

ହରିଚନ୍ଦନକୁ ରେ ରାମା, ହରିଚନ୍ଦନକୁ;

ଘେନ ଯଥା ବସନ୍ତରେ ହରିଚନ୍ଦନକୁ ।୭।

(୧୩୪) ହେ ସୁମନା- ମାନସରୁ ଅର୍ଥାତ୍ ମନରୁ ମାନକୁ ମନା କରି ଦେ, ଅର୍ଥାତ୍ ମନରେ ମାନ ରଖନା । ଗିରିସମ ଜାଇ- ପର୍ବତ ସମାନ ଜାଇଫୁଲ, ଗିରୀଶ ମଜ୍ଜାଇ- ମହାଦେବଙ୍କୁ ସନ୍ତୁଷ୍ଟ କରି, ନାଗରାଜଗତେ- ଶ୍ରେଷ୍ଠ ହାତୀ ପରି ଗତି ଯାହାର, ନାଗରା- ବାଦ୍ୟବିଶେଷ, ଜଗତେ- ସଂସାରରେ, ତୋର ପରିକର- ତୋ ଚାକର,ନିଆଳି- ଫୁଲ ବିଶେଷ, ଫୁଟିଲେନି- ବିକଶିତ ହେଲେଣି ଓ ଥକିଗଲେଣି, ଆଳି- ସଖୀ, ଜଳପିଜଳପି- କହି କହି, ରମ୍ବାଊରୁ- ରମ୍ଭୋରୁ, କଦଳୀ ଗଛ ପରି ଊରୁ ଯାହାର, ରମ୍ଭାଉର୍ବଶୀ- ସ୍ୱର୍ଗବେଶ୍ୟା, ନବସୁରସା-ନୂଆରସିକା, ରସା- ପୃଥିବୀ, ହରିଚନ୍ଦନ- ଆଠଗଡ଼ର ରାଜା ଓ ଉତ୍କୃଷ୍ଟ ଚନ୍ଦନ ।

(୧୩୫)

ରାଗ—କଳିଙ୍ଗଡ଼ା—ନିଃସାରୀ ତାଳ

ମୋ ଧନ ତ ରୁଷିଲାପରି ଦିଶିଲା ରେ । ଘୋଷା ।

କରମ ଅବଳ ହେବାରୁ କେବଳ ରେ

ପୀୟୂଷ ରସରେ ବିଷ ମିଶିଲା ରେ ।୧।

ଭ୍ରମେ ମୋ ମାନସ ଛୁଇଁଥିଲେ ଦୋଷରେ

ପ୍ରଭୁ ତ ସେ, କାହିଁକି ନ କଷିଲା ରେ ।୨।

ଅନ୍ୟ ପ୍ରୀତି ବିନା ନ ଜାଣେ ନବୀନା ରେ

ତା ମନେ ଗୁମାନକୁ କେ ପେଷିଲା ରେ ।୩।

ରସମୟ ବିନା ମୋ ସହୀଟି ସିନା ରେ

ତାକୁ ରୋଷ ନଜରେ କେ ତୋଷିଲା ରେ ।୪।

ମୁଁ ଯେବେଟି ଦୋଷୀ ମତେ ତ ନ ଭାଷିଲା ରେ

ନଖକୁନ୍ତେ ବସୁଧାକୁ ଭୁଷିଲା ରେ ।୫।

ଅଷ୍ଟଦୁର୍ଗପତି ଚିତ୍ତେ ଚିନ୍ତେ ନିତି ରେ

ହସି ଅନାଇଁବ କେହି ସୁଶୀଳା ରେ ।୬।

(୧୩୬)

ରାଗ—ସିନ୍ଧୁ କାମୋଦୀ—ଏକତାଳି

ମୋ ବନ୍ଧୁକୁ ନ ଦେଖି କୋଳରେ

ଦେବ ଗିରୀଶାରୀ ସାରି

ବିଷମ କୁସୁମ ସମୁଦୟମୟ

ବାଣଗଣେ ମାରି ମାରି । ଘୋଷା ।

ମୋ ବିଚ୍ଛେଦ ଦିନ ଲେଖାରୁ

ଭବନ ଦିଶିବନି ଖାରି ଖାରି ।୧।

ଘଉଡ଼ କୋକିଳ, ଛପାଅ ବକୁଳ

ବୋଲି ନେତ୍ରେ ଠାରି ଠାରି

ପ୍ରିୟସଖୀ ତତି ଜଗିଥିବେ

ନିତି ପ୍ରହରକେ ଚାରି ଚାରି ।୨।

ଅତି ଯତନରେ ହେଉ ନ ଥିବ

ତା ନୟନୁ ନିବାରି ବାରି

ବୋଧୁଁ କହିକହି ଆଉ କେହି

ସହୀ ରହିବନି ହାରି ହାରି ।୩।

ପାରୁ ନ ଥିବେ କେ କୃଶାଙ୍ଗୀର

ଗିର ନିଜ ପରିବାରୀ ବାରି

ଚାପଳ ନ ଥିବ ତନୁରେ ତା

ନବ-ଉରଜ ଯେ ଭାରିଭାରି ।୪।

ଏ ଦୁଃଖ ସିନ୍ଧୁରୁ କେବେ କେବେ

ପ୍ରଭୁ ପାପତାପ ତାରି ତାରି

ଜଗଦ୍ଦେବ ବୋଲେ ରଖିଲେ

ରଖିବେ ଅବା ମଦନାରି ନାରୀ ।୫।

(୧୩୭)

ରାଗ—ସିନ୍ଧୁକାମୋଦୀ—ଏକତାଳି

ମୋର ବନ୍ଧୁ ଚିର ପ୍ରବାସରୁ ଗୋ କଳେ ଅବଧାନ

ଜାଣି ଦାସୀ ମନ ଆଣିଲେ ମଣ୍ଡନ

ସହିତେ ଅନେକ ଧନ । ଘୋଷା ।

ସୁଷମ ସରୋଜରାଜି ଶେଯସଜ କୁସୁମ ସଜଡ଼ା ଖୋଷା।୧।

ଅଳକର ଭଙ୍ଗୀ ତିଳକର ଅଙ୍ଗୀକାର ବାଟିକାରେ ସ୍ନେହ

ଫୁଲମାନଙ୍କର ବାସ ସୁକୁମାରଗୁଣ ବୀରର ବିରହ ।୨।

କଳକଣ୍ଠ ସ୍ୱରେ ଭ୍ରମର ଝଙ୍କାରେ ସଙ୍ଗୀତେ ଶ୍ରବଣ ପ୍ରୀତି

ନିବିଡ଼ାଲିଙ୍ଗନ ସରସ ଚୁମ୍ୱନ ଅଭିଳାଷ ପରା ରତି ।୩।

ଦର ଦରସ୍ମିତ ସୁଧା ପରିଚିତ ନିରଳସ ଚନ୍ଦ୍ରମୁଖ

ମଦ-ଚନ୍ଦନ ଗନ୍ଧବହ ଲହରୀ ଚନ୍ଦ୍ରିକା ସ୍ଫରଶ ସୁଖ ।୪।

ଅଳଙ୍କାର ଧନ ଏଥିରୁ ଯେ ଆନ କଳଙ୍କ ପରି ସେ ସିନା

ଅଷ୍ଟଦୁର୍ଗ ମହୀନାଥ ମୋର ସହି, କଷ୍ଟ କରିଦେଲେ ଚୂନା ।୫।

(୧୩୮)

ରାଗ—ମୁଖାବରି

ମୋ’ର କି ବୁଦ୍ଧି ଆଜ ?

‘ନୂଆ ସଙ୍ଗମେ’ କେହି ଛାଡ଼ିବି ଲାଜ ? ।୦।

ସ୍ୱପନେ କାନ୍ତ-ମୁଖ ଅନାଇଁ ନାହିଁ- (ମୁଁ ତ ଅନାଇଁ ନାହିଁ);

‘କେଳି-ତଳପେ’ ମିଳି ଖେଳିବି କେହି ?।୧।

‘ପ୍ରଦୀପ ମାଳା’ ଯେବେ ଦେବି ଲିଭାଇ,

ଭାବିବେ ପରା ‘‘ବାଳା ହୋଇଲା ବାୟୀ’’ ?।୨।

ତୁଚ୍ଛାକୁ ପୁରୁଷଙ୍କ ଅଧିକେ ଛଟା;

ବିଧାତା କଲା ଆଣି କି ହଟହଟା !! ।୩।

‘ଶ୍ରୀରାମଚନ୍ଦ୍ର ଛୋଟରାୟ’ ଭଣିଲେ-

‘ଆଳୀ’ କହିଲା, ‘‘ହେବ କରି ଜାଣିଲେ’’ ।୪।

(୧୩୮) କେହି- କିପରି, କେଳି-ତଳପ- ରତିକ୍ରୀଡ଼ାର ଶଯ୍ୟା, ଛଟା- ଚାତର, ହେବ କରି ଜାଣିଲେ- ସଙ୍ଗମର ସାଧାରଣ ବିଧି ଜାଣିଲେ କାର୍ଯ୍ୟ ସମାହିତ ହେବ ।

(୧୩୯)

ମୋହନା ! ଥରେ ଚାହିଁ ଯା ...ରେ

ଚଞ୍ଚଳ ମନୋହର ଅଞ୍ଚଳ ନୟନେ ।୦।

‘ରସବତୀମଣି’ ପଣେ ଉଡ଼େ ବାନା;

ଦିବା-ଦୀପ ପରି କରନା ।୧।

ଦିଶୁଚି କଳାନିଧି ଶ୍ରୀମୁଖ ଶୋଭା,

ଦେଖି ଧନ କୁସୁମ ଗଭା ।୨।

ସ୍ନେହ ଜର ଜର ଦରହାସ ଲୀଳାରେ

ଶରମରେ ଧନ ମଜ୍ଜରେ ! ।୩।

‘ନବୀନ’ ବିଚାରି ଯେବେ ହୃଦୟ ଶଙ୍କେ,

ନ ବିହର ପଛେ ମୋ’ ଅଙ୍କେ ।୪।

‘ଛୋଟରାୟ’ ବୋଲେ ମୁଖ ପୋତି ପଳାନା,

ଘେନ ପରିଜନ ମୁଁ ସିନା ।୫।

(୧୩୯) ମହନା- ମନୋମୁଗ୍ଧକାରିଣୀ, ଅଞ୍ଚଳ ନୟନେ- ଆଖି କୋଣରେ, ଦିବାଦୀପ- ଦିବସରେ ଦୀପ କ୍ଷୀଣ ହୁଏ, କଳାନିଧି- ଚନ୍ଦ୍ର, ଶରମରେ- ଲାଜରେ, ନବୀନ- ନୂଆ ପ୍ରେମିକ ବା ପୁରୁଷ ଅର୍ଥରେ, ଶଙ୍କେ-ଶଙ୍କା ଆସେ, ପରିଜନ- ସେବକ ।

(୧୪୦)

ରାଗ—ସାରଙ୍ଘ—ଏକତାଳି

ମୋହନା, ମୋ ଅଙ୍କକୁ ଆସ ରେ । ଘୋଷା ।

ଦୁଃଖନଦ ଭେଳା, ଶୁଚି ସ୍ମିତ ଖେଳା

ମଧୁରାରୁଣ ରଦବାସରେ ।୧।

ନୟନରୁ ବାରି, ପ୍ରସରି ନିବାରି

ଭିଡ଼ିଦେ ଥରେ ଭୁଜ ଫାଶରେ ।୨।

ଖଳଜନ ବାଣୀ, ହୃଦୟକୁ ହାଣି

ରୁଷନା ଧନ ନିଜ ଦାସରେ ।୩।

ତୋ ମଣି କଠାଉ, ବହି ଦିନ ଯାଉ

ନ ଛାଡ଼ୁ ମୋର ଏ ମୁହାଁସ ରେ ।୪।

ଗିର କର ଆହା, ସରିଲିଟି ଚାହାଁ

ମଦନାନନ୍ଦନିଳ ଝାସ ରେ ।୫।

ଚୁମ୍ୱନ ବିଧାନେ, ମଧୁରସ ଦାନେ

ହର ମୋ ମରମ ପରାଶ ରେ ।୬।

ବସୁଦୁର୍ଗ ରାଜା ସୁଖେ କର ତାଜା

ରସିଯା’ ତଳପ ବିଳାସ ରେ ।୭।

(୧୪୧)

ରାଗ—ତୋଡ଼ି—ଏକତାଳି

ମୃଦୁହାସୀ ଦାସୀ ସିନା ହେ । ଘୋଷା ।

ତୁମ୍ଭ ସ୍ନେହ ନିଉନ            ହେବାରୁ ହେଲା ମ୍ଳାନ

ଏବେ ସେ ଯେବେ ସହି ନା ହେ ।୧।

ବିଧି କଲା ବିଧାନ            ଅବଧି କଲେ ଆନ

ସୁନା ସେ ତୁମ୍ଭେ ତ ମିନା ହେ ।୨।

କେ ଦେଲା ଉପବେଶ      ନ ଥାଇ ଦୋଷ ଲେଶ

ଯୁବତୀ ଜୀବନ ଘେନା ହେ ।୩।

ସଢ଼ୁଛି ବିରାଗରେ             ଅବନୀ ପରାଗରେ

ଯେ ତୁମ୍ଭଠାରୁ ଅଭିନ୍ନା ହେ ।୪।

ଏ କେଡ଼େ ଲୋକହସା      ତୁମ୍ଭ ଉତ୍ସଙ୍ଗ ଭୂଷା---

ହେବାର ସ୍ମିତ ବିହୀନା ହେ।୫।

ଅଷ୍ଟଦୁର୍ଗେଶ ବୋଲେ       ତା’ ଭୋଗ ଯୋଗ ଥିଲେ

କର ତା ଗୁମାନ ମନା ହେ ।୬।

(୧୪୨)

ରାଗ-ପଞ୍ଜାବୀ

ଯା ନ ଘେନିଲା ସେ, ଗାନ-ରସିକା ଆଜ

ପାନ ମୋ କରୁ ଦରହାସେ ।ପଦ।

ତନୁ ମଧ୍ୟମା ମୋ ସହି, ଅନୁକମ୍ପିଲା ନାହିଁ,

ତନୁ କମ୍ପିଲା ଚାହିଁ ତ୍ରାସେ ।୧।

ସଡ଼ିଗଲି କେବଳ, ପଡ଼ି ମୁଁ ଚନ୍ଦ୍ରଚୂଳ-

ପର-ଶର ଅନଳ ଝାସେ । ।୨

ତୋ କଞ୍ଜ ସୁନ୍ଦର ପଣ ଜିକ୍ଷାଣି ମୋର,

କ୍ଷଣ କଲା ଦୁସ୍ତର ମାସେ ।୩।

କେଉଁ ଦୁଃଖେ ଅଧର ଲଭିଲି ବୟସୀର,

ମଉଳିଗଲା ଖର ଶ୍ୱାସେ ।୪।

ଅକପଟରେ ମୋର ନ କଲା ତୋଷଭର,

ମଳରେ ଚିତ୍ର ଫରମାସେ ।୫।

ବଳ କରିଣ ପ୍ରୀତି, ଫଳ ହେଲା ଏ ଗତି,

ଜଳନ୍ତର ଭୂନାଥ ଭାଷେ ।୬।

(୧୪୩)

ରାଗ—ଗଣ୍ଟାରବ—ଝୁଲା

ଯା’ର ମନ ଯହିଁକି ରସେ,

ତା’ର ବିନା ତାକୁ ଆନ ନ ଦିଶେ । ଘୋଷା ।

ଦୁଷ୍କ ଚକ୍ର ନକ୍ରାଦି ଥିଲେ,

ନିଦାଘ ତପନ ତାପରେ ମଲେ

ଥିଲେ ହେଲେ ଧୀବର ଜାଲେ

ଦେଖୁ ଦେଖୁ ମୀନ ଜଳକୁ ଭୁଲେ ।୧।

ପାଶେ ଥିଲେ ସୁର-ସରିତ,

ବଳଇ କି ତହିଁ ଚାତକ ଚିତ୍ତ ?

ହେଲେ ହେଲେ ଅତି ଆରତ

ଘନ ଜଳ ସିନା ତାର ଜୀବିତ ।୨।

ଦେଖ ପତଙ୍ଗକୁ କେମନ୍ତ,

ଅନଳ ପାଶକୁ ଧାଏଁ ନିରତ,

ଗଲେ ହେଲେ ତାର-ଜୀବ ତ

ଶୋଚନା ଥାଏ କି ତାର କିଞ୍ଚିତ ।୩।

କବିରବି ବୋଲେ ଏ ଭାବ,

ଯେ ଯେତେ କହିଲେ କିସ ହୋଇବ ?

ଯାହାର ଯେମନ୍ତେ ସ୍ୱଭାବ

ପ୍ରାଣ ଗଲେ ହେଲେ ଛାଡ଼େ କି ଭାବ ? ।୪।

(୧୪୪)

ରାଗ—ତୋଡ଼ି—ଆଦିକାଳ

ଯୋଷା, କରିଛୁ ଆଜ ଓଷା କି ରେ । ଘୋଷା ।

ଏ ଘେନି ବେଣୀ ନାହିଁ ଛପି ରହିଛି କାହିଁ

ଆଶାବତଂସ ହେବା ଖୋଷା କି ରେ ।୧।

କୁଶବେଣ୍ଟିଆ ଜୂଡ଼ା ଉପରେ ଦୁବ ବିଡ଼ା

ବସନ୍ତରେ ଅକ୍ଷତ ମିଶା କି ରେ ।୨।

କେଶ ଦରଶ ମସି ଚନ୍ଦନ ଟୋପି ଶଶୀ

ସିନ୍ଦୂରରଜ ବିନ୍ଦୁ ପୂଷା କି ରେ ।୩।

କଣ୍ଠ କଳିତ ମାଳ କଲା ଆଜ ବିରଳ

ପଟିର ପଙ୍କଲେଖା ଭୂଷା କି ରେ ।୪।

ଏହି ନିୟମେ ରହି ରହି ମୋ ପ୍ରାଣସହୀ

ପ୍ରବେଶ ହୋଇଯିବ ନିଶା କି ରେ ।୫।

ଶ୍ରୀ ଜଗଦ୍ଦେବ ବୋଲେ ଏବେ ମୁଁ ଅଳି କଲେ

ରମ୍ଭୋରୁ ଆରମ୍ଭୁ ତୁ ରୁଷା କି ରେ ।୬।

(୧୪୫)

ଯୋଷାକୁ ରୁଷା କେ ଶିଖାଇଲେ ରେ ।ପଦ।

ନିର୍ଦ୍ଦୋଷ ନିର୍ମଳ, ସୁଧାରେ ଗରଳ,

ଗୋଳିଦେଇ ଖଳ କି ଖାଇଲା ରେ ।୧।

ମୋ ନୟନସୁଖ, ବର୍ଦ୍ଧନ ଶ୍ରୀମୁଖ,

ପୀୟୂଷ ମୟୁଖ ଶୁଖାଇଲା ରେ ।୨।

ଇନ୍ଦୀବରୁ ନବ, କମଳ ସମ୍ଭବ,

କମଳସମ୍ଭବ ଦେଖାଇଲା ରେ ।୩।

କି ରହିବି ଜୀବେ, ଚନ୍ଦ୍ରମାକୁ ଯେବେ,

ଅରୁଣ ରାଜୀବେ ରଖାଇଲା ରେ ।୪।

ଦୋଷ ଥିଲେ ମୋର, ଦୟାବତୀବର,

କାହିଁକି ଅଧର ଚଖାଇଲା ରେ ।୫।

ଏ ଘେନି ସଦ୍ୟଥ, ଅଷ୍ଟଦୁର୍ଗନାଥ,

ସୁଖ ମନୋରଥ ଭୋଖାଇଲା ରେ ।୬।

(୧୪୬)

ରାଗ—ଶଙ୍କରାଭରଣ

ରଞ୍ଚ ନୟନ-ଅଞ୍ଚଳ ଘନ ନୀଳ ଦେହରେ

ବଞ୍ଚନ ସମୁଦଞ୍ଚନ ଧନ ସଞ୍ଜୟନୀ କି ସଞ୍ଚ ଭାବି

ଚଞ୍ଚଳ ଘନ ମୁଞ୍ଚ ଘଞ୍ଚ ମୋହ ରେ । ଘୋଷା ।

ଯାନପୁର ବିତାନରୁ ଅଭିମାନ ଛେଦ ରେ

ଆନ ନ କର ସାନ ବଚନ ମାନ ଆଦରେ,

ଜ୍ଞାନ ପଥରେ ଧ୍ୟାନ କର ତୁ ତାନରେ

ମୁନି ମାନନୀୟ ଯାନ ପଦ ନିଧାନ

କର ସୁଗାନ ବାଦ ରେ ।୧।

କାଟ କଳୁଷ ଥାଟ ଭୟ କବାଟ ସାଜ ରେ

ଘାଟଟି ଏହୁ ବାଟ ନତୁ ଉଚ୍ଚାଟ ହେଜ ରେ,

ପାଟ ନ କର ଭାଟ ପଣର ହାଟକ ନଟ ନାଟରେ

ହେବ ହାଟଟି ଏହି ପାଟ-ଶେଯ ରେ ।୨।

ବାରକ ମୋ ନିବାରଣ ମଣ ସାର ନୀତିରେ

ତାର ତନୁକୁ କାରଣ ପରଦାର ଭୀତିରେ

ମାର ଭୟରୁ ଭାର ରମଣୀ ଛାର ଉରଜ ଭାରକୁ ତୁ

ହାର କରି ବିହାର ନ କର ଜାର ଭୀତି ରେ ।୩।

ଯେ ବର ମଣୁ ସେ ବପୁ କି ତୋ ଦେବ ଶାନ୍ତରେ,

ସେବକୀ ତୁଲେ ନେବ କି କହ ଏ ବନାନ୍ତରେ,

ଭେବଳ ହେଲେ କେବଳ ତୋର

ହେବ ଏ ଘେନି ଦେବ ଦେବ

କେବଳ ଜଗତଦେବ ବଚନେ ସେବ ତା’ ଠାରେ ।୪।

(୧୪୭)

ରାଗ—ପୂରବୀ

ରସନିଧି ଭଲା ଆଚରିଲା

ମୋହପରି ବିଧି ରେ ।ପଦ।

କିଙ୍କିଣୀ ତାଳକୁ ରଚୁଥିଲା, ଝୁଲି ଝୁଲି ନଥ ନାଚୁଥିଲା,

ନେତ୍ର ପୁଣ୍ୟଫଳ ପାଚୁଥିଲା,

ମୋତେ ବ୍ରହ୍ମପଦ ସୁଖ ଯାଚୁଥିଲା ।୧।

ଅଧୋମୁଖେ ରତ୍ନସାନୁ ଥିଲା, ତା ନିକଟେ

ସୁଧାଭାନୁ ଥିଲା ତହିଁ ତିଳଫୁଲ ତଳେ

ଝଳମଲ ବୁଲାକି ଝୁଲାକି ମାନୁଥିଲା ।୨।

ଆନେ ତା ଚାକିର ଲବ କାହିଁ,

ବିବେକ ବାକି ରହିଲା ନାହିଁ

ବିନ୍ଦୁ ବିନ୍ଦୁ ଝାଳ ସୁନ୍ଦର

କପୋଳ-ମୁକୁରେ ମକରୀଲୀଳା ଚାହିଁ ।୩।

ବନ୍ଧୁ ମୋ କି ଲାଜ ଭଜୁଥିଲା,

ଥରେ ଥରେ ନେତ୍ର ବୁଜୁଥିଲା,

ଥରେ ଥରେ ଚାହିଁଦେଇ ଇନ୍ଦୀବରେ

ମଦନଦେବକୁ ପୁଜୁଥିଲା ।୪।

ନୀଳ କୁଞ୍ଚିତ କୁନ୍ତଳତତି, ଭଜୁଥିଲା ଅସ୍ତବ୍ୟସ୍ତ ରୀତି,

ମିଶୁଥିଲା ଗଭା କ୍ରମରେ ଖସିବା କୁସୁମ ଶ୍ରୀ

ଜଗଦ୍ଦେବ ଧୃତି ।୫।

(୧୪୭) ଟୀକା- ସାନୁ- ପର୍ବତ ଶିଖର ବା ଶୃଙ୍ଗ, ସୁଧାଭାନୁ- ଚନ୍ଦ୍ର, ଚାକୀ- ଦୀପ୍ତି, କପୋଳମୁକୁର- ଗଣ୍ଡଦେଶରୂପ ଦର୍ପଣ, ବୁଲାକି- ନାସିକାର ଅଳଙ୍କାରବିଶେଷ, ମକରୀ- ଗଣ୍ଡଦେଶରେ ଅଙ୍କିତ ଚିତ୍ର ବିଶେଷ, କୁନ୍ତଳତତି- କେଶସମୂହ, ବୁଲାକି ଝୁଲାକି- ଦଣ୍ଡିର ବୁଲିବା ।

(୧୪୮)

ରାଗ—କେଦାର—ଆଠତାଳି

ରସାତଳଭୂଷା, ନବରସେ ରସା ରେ । ଘୋଷା ।

ଗାଢ଼େ ଭୁଜେ ଭିଡ଼ି ମୋତେ ବିଦାରି କରଜ-କ୍ଷତେ

ଘଷି ଗଣ୍ଡେ ଗଣ୍ଡକୁ ସୁଧା ବରଷା ରେ ।୧।

ନଚାଇ ରୁଚିର ବେଣୀ       ବଜାଇ କଟି କିଙ୍କିଣି

ମଡ଼ାଇ କୁଚ ଇନ୍ଦ୍ର ପଦକୁ ନସା ରେ ।୨।

ରଚି ବନ୍ଧନ ନାଗରୀ            ନିଅ ମୋ ମନକୁ ଧରି

ନୀରେ ନୀର ପରି ଅଙ୍ଗେ ଅଙ୍ଗ ମିଶାରେ ।୩।

ପ୍ରେମଭରେ ଯାଇ ମଜ୍ଜି       ନିବିଡ଼ ସୁଖକୁ ହେଜି

ଭାଷି ଇଷି ଧନୁ କାମକରୁ ନ ଖସା ରେ ।୪।

ଅଷ୍ଟଦୁର୍ଗ ଦଣ୍ଡଧାରୀ            ଭାଷେ କାମ ପୂର୍ଣ୍ଣକରି

ରସିକ ସଂସାରେ ମୋ ସୁକୃତ ବିଶା ରେ ।୫।

(୧୪୯)

ରାଗ—ତୋଡ଼ି—ଆଦିତାଳ

ରାମା ! ଚାହୁଁ ଯା ନୟନାନ୍ତେ ଅଳପରେ । ଘୋଷା ।

ଟାଳିଦେବି ମୁଁ ଦୁଃଖପାଳି ଫରାଇ ମୁଖ

ଗାଳିରେ ହେଲେ ପଦେ ଜଳପରେ ।୧।

ଖଣ୍ଡ ମଧୁର ବାଣୀ ମଣ୍ଡ ସ୍ତନେ ମୋ ପରି

ଦଣ୍ଡ ଦେଲାଟି କୋଟି କଳପରେ ।୨।

ରେ ବିମ୍ୱାଧରାବର ସେବି ନିଶାବାସର

ହେବି ମୁଁ ତୋ କିଙ୍କର କଳପ ରେ ।୩।

ଗଜଗତିକି ସ୍ନେହେ ଶ୍ରୀ ଜଗଦ୍ଦେବ କହେ

ପଣ୍ଡିତା ମଣ୍ଡ କେଳି ତଳପରେ ।୪।

(୧୫୦)

ରାଗ—ତୋଡ଼ି—ଆଠତାଳି

ରାମାବର, ଜଳଜନେତ୍ରା ହସି ଦେ’ରେ । ଘୋଷା ।

ଚନ୍ଦ୍ର ଚନ୍ଦ୍ରିକା କ୍ଷୀର କୁନ୍ଦ ସୁଧା ହାଣ୍ଡିର---

ପିଣ୍ଡ ଗରବ ମୁଖେ ମସୀ ଦେ’ ରେ ।୧।

ମନମଥ ମୁକୁର-ମଣ୍ଡଳ ସହୋଦର

ଗଣ୍ଡ ମୋ ଗଣ୍ଡେ ଥରେ ଘସି ଦେ’ ରେ ।୨।

ମୋ କର କରକଶ କି ତୋ କୁଚ କଳସ

ରସିକା ଶିଖାମଣି କଷି, ଦେ’ ରେ ।୩।

ରତେ ବଳାଇ ମତି ମୋତେ ଇନ୍ଦ୍ର ସମ୍ପତ୍ତି

ମର୍ତ୍ତ୍ୟଲୋକର ଉରୁବଶୀ ଦେ’ ରେ ।୪।

କହେ ଶ୍ରୀ ଜଗଦ୍ଦେବ ଯେବେ ମୋ ଦୋଷ ଥିବ

ଗଳେ ତୋ ବାହୁଲତା ରସି ଦେ’ରେ ।୫।

(୧୫୧)

ରାଗ—କଳିଙ୍ଗଡ଼ା—ରୂପକ ତାଳ

ରାମା ରାଜିଲା, ବିଶ୍ୱଶୋଭାପୁଞ୍ଜ ଗର୍ବ ଗଞ୍ଜିଲା

ନାକ ନର ନାଗ ନଗରୀ

ନାଗରୀ ଦରି କି ଭଜିଲା । ଘୋଷା ।

ଧରଣୀ ଦେଶରେ ଧାତା ମାନସରେ

କି ଚାରୁ ଚିତ୍ର ଉପୁଜିଲା,

ଏ ଘେନି କି ବାଳା ସ୍ୱର୍ଣ୍ଣ ଚମ୍ପାମାଳା

ଶମନ ପିତାଙ୍କୁ ପୂଜିଲା।୧।

ସବୁ ଯୁବାଶ୍ରେଣୀ ମନ ଜିଣି

ଜିଣି-ମଦନ ମଦକୁ ଭଜିଲା,

ଯତୀନ୍ଦ୍ରଙ୍କସାର ସାରିବ ଏଥର

ଅମୋଘ ଆୟୁଧ ସାଜିଲା।୨।

ଝଳି ଚାମୀକର କିରଣ ନିକର

ପଙ୍କଜାନନୀର ବାଜିଲା,

ଜଗତ ମହିଳା କଳେବର

କଳା-କଳଙ୍କ ଛଡ଼ାଇ ମାଜିଲା ।୩।

ଇନ୍ଦୁ ଅରବିନ୍ଦ ଇନ୍ଦୀବର

କୁନ୍ଦ ମନ୍ଦାର ମଦ ବରଜିଲା,

ମୁଖ ପାଣି ପାଦ ନେତ୍ର ରଦ

ରଦବାସ ସେବାକୁ ନ ତେଜିଲା ।୪।

ଜାଣିଲି ମୋ ସୁଖ-ଦୀପ ଚାରିମୁଖ

ସ୍ନେହ ସଂଯୋଗରେ ତେଜିଲା,

କହେ ଅଷ୍ଟଦୁର୍ଗନାଥ ଶୋଭା

ସ୍ୱର୍ଗ-ଫଳ ଭୋଗେ ମନ ମଜିଲା ।୫।

(୧୫୨)

ରାଗ—କାଫୀ

ରାମାରାଜ ! ଆଜ ଏ କି ରେ ? ।୦।

ନଚାଇ ଭୂରୁ, ନ ଚାହୁଁ ଦୁରୁ

କିପାଁ ଶ୍ରୀଚନ୍ଦ୍ରମୁଖ ଟେକି ରେ ? ।୧।

ସହି ! ମୋ ଶୀରି ସହି ନ ପାରି

ଛଳେ ଜଣାଇଁ ଦେଲା କେ କି ରେ ? ।୨।

ଦେଉଚୁ ସାରି ଶିଳା ପ୍ରହାରି

ଆହା ! କି ସୁଖ-ସୁଧା-ଠେକି ରେ !! ।୩।

କେଳତି ପତି – ‘କାତି’ ମୋ ଛାତି

କାଟି କଲାଟି ଚେକି ଚେକି ରେ ! ।୪।

‘ହରିଚନ୍ଦନ’ ବିନୟ ଘେନ;

ଘେନି ନଚାଅ ଚିଲ୍ଲି-କେକୀ ରେ ! ।୫।

(୧୫୨)ରାମାରାଜ-ରମଣୀଶ୍ରେଷ୍ଠା,ଶୀରି-ସମୃଦ୍ଧି,ଶିଳା-ପଥର,ସୁଖ-ସୁଧା,ଠେକି-ସୁଖ ରୂପକ ଅମୃତ କଳସ,କଳତି ପତି କାତି—କନ୍ଦର୍ପର କଟୁରୀ,ଚିଲ୍ଲି-ଭୂରୁ,କେକି-ମୟୁର

(୧୫୩)

ରାଗ---ପୂରବୀ---ଏକତାଳି

ଋଣୀ ହୋଇଲି ରେ, ଗୁଣି ତୋର ଗୁଣ ଶ୍ରେଣୀ

ଲୁଣି ମଣିଲିଣି ପୁଣି ପୀୟୂଷକୁ

ଶୁଣିଲାଦିନୁ ତୋ ବାଣୀ । ଘୋଷା ।

ଦୁଃଖ ଏ ଅକ୍ଷର ଯୁଗଳକୁ

ଦୂର କରିବାକୁ ମୋ କପାଳୁ,

ଶଙ୍ଖ-ଲାବଣ୍ୟନିଧି-କଣ୍ଠୀ ତୁ

ସ୍ନେହେ ସଙ୍ଖୁଳାଇବାର କାଳୁଁ ।୧।

ଚିତ୍ତ କିଣିବାର ରସଗର୍ଭ ଗିର

କେତକୀ ଦଳରେ ଲେଖି,

ପେଷିବା ସଙ୍କେତ ଆରେ ମରକତ

କେଶୀ ବାଇ ହେଲି ଦେଖି ।୨।

ଲୋଡ଼ି ପ୍ରଣୟ ଯା ସଙ୍ଗୀତେ

ମୋହରି ଯୋଡ଼ିବାରେ ଗୀତ ଗାଉ,

ବୁଡ଼ି ବସିବା ଦଶନ ଚିହ୍ନଥିବା

ବିଡ଼ିଆ ଯାହା ମଗାଉ ।୩।

ଗୁରୁଜନ ଚୟ ତରଜନ

ଭୟ ଗୁରୁଜି ଡିଆଇଁ ଦୂରୁ,

ଦୃଷ୍ଟି ପୁରନ୍ଦର ରତନ ପ୍ରକର

ବୃଷ୍ଟି ମୋରେ କରିବାରୁ ।୪।

ବାଞ୍ଛି ମୋ ଚୁମ୍ୱନ ଯା ଦନ୍ତ

ବସନ ଦଳ ଦ୍ୱୟ ଦେଉ ଠାରି,

ଜଳନ୍ତର ପତି ବୋଲେ ଧନ

ପ୍ରୀତି ଜନମେ ଶୁଝି ନ ପାରି ।୫।

(୧୫୪)

ରୁଷାକୁ ସାର ସାରସଦୃଶା

ତ ଶିଖିଲା ରେ । ଘୋଷା ।

ମୁଁ ସାହସୁଁ କେଉଁ ଦୋଷ

କରିବା ଦେଖିଲା ରେ,

ତୁଷାର-ମୟୂଖ ମୁଖ

ମଣ୍ଡଳ ଶୁଖିଲା ରେ ।୧।

ନିଶାରୁ ମୁଁ ହୋଇଛି ଯେ

ତା ସ୍ନେହ ଭୋଖିଲାରେ,

ବିଶାରଦା କି କାଳେ

ସୁଖ ଉପେକ୍ଷିଲା ରେ ।୨।

କୃଶାଙ୍ଗୀ କି ଶୁଣିଲା ତା

ମନରେ ଲାଖିଲା ରେ

କୁଶାଳିରେ କେଉଁ ଖଳ

କୁଶାନୁ ଯୋଖିଲା ରେ ।୩।

ସୁସାର ସରସାକ୍ଷର

ଥରେ ନ ଭାଖିଲା ରେ

କି ସାରସାତ୍ମକ ଦୃଷ୍ଟ

ଦଶାରେ ଲେଖିଲା ରେ ।୪।

ଭାଷେ ଜଗଦ୍ଦେବ ସ୍ନେହ

ଆଉ କି ରଖିଲା ରେ

ରସାଳସାଧର ମୋ ରସନା

ନ ଚାଖିଲା ରେ ।୫।

ଟୀକା---ସାରସ ଦୃଶା-ପଦ୍ମଫୁଲ ପରି ଦେଖାଯାଉଥିବା,ତୁଷାର ମୟୁଖ-ଚନ୍ଦ୍ର,କୁଶାଳିରେ-ଦୂବଘାସରେ,କୃଶାନୁ-ନିଆଁ,ସୁସାର-ଅତି ଉତ୍କୃଷ୍ଟ,ସରସାକ୍ଷର-ସରସ କଥା,ଭାଖିଲା-କହିଲା,ସାରସାତ୍ମଜ-ବ୍ରହ୍ମା,ରସାଳସାଧର-ରସମୁଗ୍ଧା ପ୍ରେମିକାର ଅଧର,

(୧୫୫)

ରୁଷା ବରଜ ମୃଦୁ କୃଶାଙ୍ଗୀ ଶିଶୁମୃଗଦୃଶାଟି

ବିଚଳିତ ହସାଟି ରେ ।

ଭସାଇ ନ ଦିଅ ସରସ ପ୍ରବର ଅଭରସା

ଜଳେ ମୋ ଶୁଭ ଦଶାଟି ରେ ।ପଦ।

ପରାଭବରୁ ମୋତେ ଖରାବ ନ କର ରେ

ତରାବରମୁଖି ମୁଁ ତୋ ଶାଟୀରେ,

ଧରାମାଣିକ୍ୟଝରା ମଦନ କରେ

ମରାଇ ହେବୁ ଲୋକହସାଟି ରେ ।୧।

କ୍ଷମାଜଳଧି ଭିଡ଼ି ଜମାଇ ଉରଜ

ଭରମାଚଳରେ ନିଅ ନିଶାଟି ରେ,

ଗୁମାନକୁ ନୁହଇ ସମାନ ମୁଁ ତୋହର

ତମାଳ କିଶଳୟ କେଶାଟି ରେ ।୨।

ମନା ନ କର ସୁନୟନା ସଦୟ ରସ

ଅନାଉଣି କି ବରଯୋଷାଟି ରେ,

ଅନାଥ ପରି ଦୀନମନା ହେଉଛି ଧନ

ଅନାଇ ନତମୁଖ ବସାଟି ରେ ।୩।

ଅକାରଣେ ସଦ୍ୟୁତି, ଚକା ଲପନ ପୋତି,

ନ କାନ୍ଦ ବସୁମତୀଭୂଷାଟି ରେ,

ଜକାଜକି ଚୁମ୍ୱନ, ସକାମେ ରବି ଧନ,

ପକାଅ ହରି ମୋର ତୃଷାଟି ରେ ।୪।

ରସାଅ ରସରେ ତ ରସା ହେଉଛି

ମଧୁରସା ସଦୃଶ ରସକଷାଟି ରେ,

ରସାତିଳକ ହରିଚନ୍ଦନ ଦେବ ଗୋରି

ତୋ ଚରଣ ଶରଣପଶାଟି ରେ ।୫।

(୧୫୫)ଟୀକା---ବିଚକିଳ-ମଲ୍ଲୀ

(୧୫୬)

ରେ କିଶୋରୀ, ଭରସା କରିଚି ତତେ

ଆନନ ଦେଖିଲେ            ଆନନ୍ଦେ ଭାସଇ

ଆନ ନ ରୁଚଇ ମତେ ।୦।

ଜଗତେ ଜାଣନ୍ତି            ଜଗମୋହିନୀ ରେ

ଜଳରୁ ଜାତ ଜଳଜ

ମନ୍ଥର ଗତିରେ             ପଥେ ଜାତ କରୁ

କେତେ ବିକଚ ସରୋଜ ।୧।

ନୀଳ ଇନ୍ଦିବର            ସେହି ଦିନୁ ଜାତ

ଧାତା କଲାଦିନୁ ସୃଷ୍ଟି

ଚାହିଁଣ ଛଟକେ             ପ୍ରତି ଦିଗେ ନୀଳ

କୁମୁଦ କରୁ ତୁ ବୃଷ୍ଟି ।୨।

ଜମ୍ବୁନଦ ଆଦି            ଯେତେ ପୀତ ଦ୍ରବ୍ୟ

ଯେଝା ଅଙ୍ଗେ ଯେଝା ଶୋଭା

ତୋ ତନୁ ଝଟକ            ଯହିଁ ପଡ଼ିଯାଏ

ଦିଶେ ସେ ଗଉର ପ୍ରଭା ।୩।

ମନ୍ଦ ହାସ ଯୂତ            ଭାଷା ପଦେ କହ

ସୁଧା ବସୁଧାରେ ପୂରୁ

ରାମଚନ୍ଦ୍ର ଦେବ            ନୃପ ସ୍ୱର୍ଗ ଭୋଗ

ଇଚ୍ଛା ଆଜ ଠାରୁ ସରୁ ।୪।

(୧୫୬)ଆନନ-ମୁଖ,ଜଳଜ-ପଦ୍ମ,ନୀଳ ଇନ୍ଦିବର-ନୀଳ କଇଁ,ଜମ୍ୱୁନଦ-ସୁନା,ଯୁତ-ମିଶିଥିବା ବା ଯୁକ୍ତ ହୋଇଥିବା ।

(୧୫୭)

ରାଗ----ତୋଡ଼ିପରଜ---ଏକତାଳି

ରେ ଜୀବନ, ନବମାଳି କଳି କଳି

ନିଖିଳ ବଲ୍ଲରୀ ବଦନ ଚୁମ୍ୱନେ

ଆରମ୍ଭିଛି ଅଳି ଅଳି । ଘୋଷା ।

ସୁନ୍ଦର ମାକନ୍ଦ ମୁଖରୁ ମରନ୍ଦ

ପଡ଼ିବାରୁ ଗଳି ଗଳି

ରବ ଦମ୍ଭେ ପିକ କି ପରିହାସିକ

ବୋଲୁଅଛି ଭଳି ଭଳି ।୧।

ଚନ୍ଦନ ଚାହାଁ ତୁ ମଦନ

ଭସ୍ୱାନ ଆସୁଅଛି ଢ଼ଳିଢ଼ଳି,

ଦୀନ ମୁଖେ କେଳି ଶେଯୁ ଯୁବାପରି

ଦୁଇଆଖି ଢଳିଢଳି ।୨।

କେଉଁ କେଉଁ ଗ୍ରାବ ସମୁଚୟେ

ଦ୍ରାବ ଧନଞ୍ଜୟ ଜଳି ଜଳି,

ବନ ମହୀସ୍ଥଳ କରୁଅଛି ନୀଳ

ଜୀର୍ଣ୍ଣ ପର୍ଣ୍ଣ ଦଳି ଦଳି ।୩।

କୁସୁମ ସମୟ ଲକ୍ଷ୍ମୀ ସମୁଦୟ

ପଡ଼ୁଅଛି ବଳି ବଳି

କାମିନୀଙ୍କ ମନ ଦୁହିଙ୍କର ମନ

ଯାଉଅଛି ଟଳି ଟଳି ।୪।

ତରୁଣୀ ଶରଣ ଇତର ମରଣ

ହେଉ ବୋଲି ଢଳିଢଳି,

ଯୋଗୀଙ୍କି ପ୍ରହାର କରି କାମକର

ରହିଅଛି ଫଳି ଫଳି ।୫।

ତୋ କୃପା ସକାଶୁଁ ସୁଖେ ବଞ୍ଚେ

ବସୁଦୁର୍ଗନାଥ ଛଳି ଛଳି,

ନ ପଚାରେ ପଞ୍ଚ ନାରାଚକୁ ଲାଞ୍ଚ

ଦେଲେ ହେଲେ ଥଳିଥଳି ।୬।

(୧୫୮)

ରାଗ---ତୋଡ଼ିପରଜ, ଏକତାଳି

ରେ ନୀରଦ ଗରଜି ମରୁଛୁ କେତେ,

ଅରଜି ନାହୁଁ ତ ମୋ ବନ୍ଧୁ ଲଳିତ ଭାବ

ବିଭବୁଁ କିଞ୍ଚିତେ । ଘୋଷା ।

ଦେଖୁଛୁ ତ ମୋର ବାଳା ପୟୋଧର

ଉପରେ ମୁକୁତା ହାର

କେଉଁ ବୁଦ୍ଧିବଳେ ଧରାଧରଚୂଳେ

ଲମ୍ୱାଉ ସଲିଳଧାର ।୧।

ତ୍ରିଭୁବନେ ସରି ଅଛି କି କିଶୋରୀ

ଭୂରୁ ଖେଳିବା ଦଣ୍ଡକୁ,

ଫୁଲୁଅଛୁ କେତେ ଦେଖାଇ

ନିରତେ ଇନ୍ଦ୍ରକୋଦଣ୍ଡ ଖଣ୍ଡକୁ ।୨।

କ୍ଷଣପ୍ରଭା କେଳି ଛାରକୁ

ସଙ୍ଖାଳି କରି ଫୁଲୁଅଛୁ ଯାହା,

ନୀଳଚେଳାଚ୍ଛନ୍ନ ବାଳା ଅପଘନ

ଛବିକି ଅଳପ ଚାହାଁ ।୩।

କରିଅଛୁ କେଡ଼େ ଭରସା

ନିବିଡ଼ କରକାବଳି ବରଷା,

ଦେଖୁଛୁ ତ କୁନ୍ଦଦରହାସୀ

ମନ୍ଦ ସୁନ୍ଦର ମଧୁର ହସା ।୪।

ଅସିତ ଗୁଣରେ ମିଶିତ ମୋ ତୁଲ୍ୟ

କେହି ନୋହେ କି ବିଚାରୁ,

ମୋ ଧନ କୁନ୍ତଳପାଶ

ଇନ୍ଦ୍ରନୀଳମୟ ଚାମରରୁ ଚାରୁ ।୫।

ମୁଁ ବଡ଼ ଶୀତଳ ବୋଲି ଏବେ

ସ୍ଥୂଳ ଗରବ ଆଣିଛୁ କହୁଁ;

ବୋଲେ ବାଲୁକେଶ ଶରଣନରେଶ

ବନ୍ଧୁଗୁଣ ଶୁଣି ନାହୁଁ ।୬।

(୧୫୮)ଟୀକା---ନୀରଦଜ-ମେଘ,ପୟୋଧର-କୁଚ,ଧରାଧର-ପର୍ବତ,ଇନ୍ଦ୍ରକୋଦଣ୍ଡ-ଇନ୍ଦ୍ରଧନୁ,କ୍ଷଣପ୍ରଭା-ବିଜୁଳି,ନୀଳଚେଳାଚ୍ଛନ୍ନ-ନେଳିଆ ଲୁଗାଦ୍ୱାରା ଆବୃତ,ଅପଘନ-ଦେହ,କରକାବଳି-କୁଆପଥର,ଅସିତ ଗୁଣ-କୃଷ୍ଣତା,କୁନ୍ତଳପାଶ-କେଶଗୁଚ୍ଛ,ଶରଣନରେଶ-ଆଠଗଡ଼ ରାଜା

(୧୫୯)

ରାଗ----ପୁରବୀ----ଆଦିତାଳ

ରେ ମଞ୍ଜୁଳା, ଧରୁଛି କର-ସାରସ,

ନ ଧରିବୁ ଥିବାଯାକ ମୋର

ଜବାଅଧରା ତୁ ରୁଷା ବେଶ । ଘୋଷା ।

କରୁଥାଏଁ ଅତି ପ୍ରୀତିରେ

ମୁଁ ନିତି ନିତି ହର ଦରଶନ,

ନିରତେ ତୋ ମୁଖ ପୀୟୂଷ

ମୟୁଖ ହୋଇବାକୁ ପରସନ ।୧।

ତୋ ବଦନ ଦରହାସ ଏକା

ମୋର କୋଟି କୋଟି ଟଙ୍କା ସୁନା,

ଓଦରେ ନଜରେ ନ ଆଣଇଁ

ଇନ୍ଦ୍ରପଦକୁ ଏ ଘେନି ସିନା ।୨।

ମୋର ସୁଖଶିରୀ ରହୁଥାଏ ପୂରି

ମୋ ମନ ଉଲ୍ଲାସେ ମିଶି,

ହେଲେହେଁ ବିମୁଖ ବିଷମ ବିଶିଖ

ନ ପାରେ ଏଣୁ ଭରସି ।୩।

ସଜବାଜେ ଚିତ୍ତ ଦେଲେ ତୁ ମୁଁ

ମତ୍ତ ହେଉଥାଏଁ ମଦେ ଫୁଲି,

ସେ କାଳ ମାଧୁରୀ ଅବଲୋକ କରି

କୃତାର୍ଥ ହୋଇବି ବୋଲି ।୪।

ତୋ କୋଳୁ ଅନ୍ତର ହୋଇଥିଲେ,

ଦୂର ହୋଇଥାଏ ଭାଗ୍ୟ ମୋର,

ଅଷ୍ଟଦୁର୍ଗ-ସ୍ୱର୍ଗ ମହେନ୍ଦ୍ର କହଇ

ଏଣୁ ମୁଁ ଆୟତ୍ତ ତୋର ।୫।

(୧୬୦)

ରାଗ----ପୂରବୀ

ରେ ମଦନ, ‘ଗୁମାନ’ କେତେ ଦେଖାଉ ?

ଅମାନବତୀ ତ ହେଲାଣି ମୋ’ ଧନ,

ନ ମାନଇଁ ତତେ ଆଉ ।୦।

ଭୂରୁ ନୀଳ ସୂନ ଚାପରେ

ଅଞ୍ଜନ ମିଳିନ୍ଦ ମାଳା ଶିଞ୍ଜିନୀ

ନେତ୍ର-ସାରସର ଅନ୍ତଃସାର

‘ଶର’ ସାଜିଲା ନିଜେ ମୋ’ ଧନୀ ।୧।

ଗଉର ଦେହାର ସଉରଭ ସାର

କଳା କୁନ୍ତଳ ତମାଳେ

କୁସୁମ ସମୟ ଶିରୀ ସମୁଦାୟ

ପ୍ରବେଶ କଲାଣି ବଳେ ।୨।

ରସା ବିଭୂଷାର ମୁଖେ ମିଶି ସାର

ପ୍ରସାଦ ଇନ୍ଦିରା ପାଳି

ପରବ ଶରବରୀଶର ଗରବ

ମୂଳରୁ ଦେଲାଣି ଟାଳି ।୩।

ଲଡ଼ିବା ‘ନା’ ତା’ର ଛଡ଼ାଇ

ନେବାକୁ ପଡ଼ିବାରୁ ଆଲୋଚନା

ପିକ ରବପରି ପ୍ରିୟ ସହଚରୀ

ନିକର ‘ବଚ’ ରଚନା ।୪।

ବାକୀ ଅଛି ସିନା ଚନ୍ଦନ-ବାସନ

ବହିବା ମନ୍ଦ ସମୀର;

‘କବିରବି’ ଭାଷେ ‘ତୋ’ ସମର-ଶେଷେ

ସେ ତ ହେବ ବଶ ମୋ’ର ।୫।

(୧୬୦)ଅମାନବତୀ-ଅଭିମାନ ଶୂନ୍ୟା,ସୂନ ଚାପରେ-ପଷ୍ପଧନୁରେ,ମିଳିନ୍ଦମାଳା-ଭ୍ରମର ପଙ୍‍କ୍ତି,ଶିଞ୍ଜିନୀ-ଧନୁର୍ଗୁଣ ଅର୍ଥରେ,ଅନ୍ତଃସାର-ଭାର ଭଲ,କୁସୁମ ସମୟ ଶିରୀ-ବସନ୍ତ ଋତୁର ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟ,ରସା ବିଭୂଷା-ପୃଥିବୀର ଭୂଷଣ,ଇନ୍ଦିରା-ଲକ୍ଷ୍ମୀ,ପରବ ଶରବରୀଶ-ପୂର୍ଣ୍ଣିମା ଚନ୍ଦ୍ର,ଲଡ଼ିବା-କଳି କରିବା,ବଚ-ଭାଷା,ବାସନ-ସୁବାସିତ କରଣ ।

(୧୬୧)

ରାଗ---ତୋଡ଼ି ପରଜ---ଏକତାଳି

ରେ ମିତଣୀ, ମଜ୍ଜାକୁ ଭେଦଇ ବ୍ୟଥା

ମିତ୍ରଜନମନ ମାତ୍ର କଲେ ମ୍ଳାନ

ମାଡ଼ିଯାଏ ପୁଣି କଥା । ଘୋଷା ।

ଦୂରୁ କିରେ ଆଳି ବୋଲି ନ

ସଙ୍ଖାଳି ମୁରୁକି ହାସ ବରଜି

ତଳକୁ ମଉଳି କରି ଚ଼ଳିକରି

ନ କଲେ ହେଲେ ତରଜି ।୧।

ଚନ୍ଦ୍ରିକା କଳପିକସ୍ୱନ କୁସୁମ ଭୃଙ୍ଗ ନିନାଦ

ଲାଗେ ବିଷପରି ଦିବା ବିଭାବରୀ

ନ ଛୁଅଁଇ ନେତ୍ରେ ନିଦ ।୨।

ଉପାୟ ନ କଲେ ଜଣାଯିବ

ବୋଲି ଉପାୟନ କିଛି କରି

ଗେଲ ଗିର ଯେତେ କହିଲେ

ଲାଗଇ ଛେଇ ବାଜିଗଲା ପର ।୩।

ଡୋଳା କଞ୍ଜଦଳ ଜଳରୁ ତରଳ

ହୋଇଯାଏ କାହୁଁ କାହୁଁ

ନୟନେ ନୟନ ମିଶୁଥାଉ ବୋଲି

ଯେତେ ଯତ୍ନେ ଚାହୁଁ ଚାହୁଁ ।୪।

ଅଧର ଦଳରେ ନଚାଇ

ଛଳରେ ମଧୁର ସରସ ବାଣୀ

ଗଉରବମୟ କଲେ ହେଁ

ହୃଦୟ ଠଉର ପଡ଼େ ସେ କ୍ଷଣି ।୫।

ସ୍ନେହ ପରା ସ୍ୱାଦୁ ଚିକ୍‌କଣ

ପଦାର୍ଥ ହୁଅଇ ଯେବେ ଖଦଡ଼

ଅଷ୍ଟଦୁର୍ଗ ନାଥ ବୋଲେ

ଦମ୍ପତ୍ତିକି କଷ୍ଟ ନାହିଁ ତହୁଁ ବଡ଼ ।୬।

(୧୬୨)

ରାଗ---କାମୋଦୀ----ଯତିତାଳ

ରେ ମୋ ଧନ, ତେଜ ମନୁ ଲାଜ

ହେବୁ କି ମୋ ପରି ଆଜ ରେ । ଘୋଷା ।

ବାଞ୍ଛି ବନ୍ଧ କାଞ୍ଚିବନ୍ଧ ଚାଲନ୍ତେ ମୋଦରେ

ସ୍ୱର୍ଣ୍ଣରମ୍ଭା ପର୍ଣ୍ଣ ଚରମରେ

ବେଣାଫଣୀ ଖେଳିବ ବାଦରେ ।୧।

ତିଳ ସମୁଜ୍ଜତ ନାସା ନୀଳମଣି ଅଳି

ଫୁଲ୍ଲ ଅରବିନ୍ଦ ହାସେ ମକରନ୍ଦ

ଆଶାରେ କରିବ ଅଳି ରେ ।୨।

ରଦେ ରଦବାସ ଭିଡ଼ିକରି ବିଧୂନନ

ଆଶ୍ଳେଷରେ ଅପଘନେ ଜମି ମୋର

ଗଣ୍ଡେ ମଣ୍ଡିବ ଚୁମ୍ୱନ ରେ ।୩।

କକ୍ଷମୂଳେ ତୀକ୍ଷ ନଖକ୍ଷତ କଲାବେଳେ

ଜଳଧିରୁ ଝସ ଉଛୁଳିଲା ପରି

ହେଉଥିବ ମୋର କୋଳେ ରେ ।୪।

ରାମଚନ୍ଦ୍ର ଛୋଟରାୟ ବୋଲେ ସେ ରମଣୀ

ପ୍ରତି ଅଙ୍ଗ ଶୋଭା ଦେଖିବାଭୟରେ

ମୋ ନେତ୍ର ବୁଜିବ ପାଣିରେ ।୫।

(୧୬୩)

ରାଗ---ଭାଟିଆରୀ

ରେ ମୋ ଜୀବନ, ମୁଁ କି ମୀନ

ମୀନନେତ୍ରା ତୁ ମୋ ଜୀବନ ରେ,

ମୋର ମାନସ ବିହଗରାଜିବନ । ଘୋଷା ।

ସାକରସାର ମଧୁରଭାଷୀ, କାକରକରକିରଣହାସୀ,

ନାକରମଣୀକି ଟାକର ମାରୁଛି ତୋ

କର ପଇଠ ଧରା ଦାସୀ ରେ ।୧।

କୁସୁମୋତ୍ସବ ବିଚ୍ଛେଦ ଯୁଗୁ,

ଲାଗି ଡକାଇତ ଲାଗୁ ଲାଗୁ,

ଲଳନାରତନ କଳନା ନ ପଡ଼ି

କଳାନାଗବଲ୍ଲୀ ଗେଲେ ମାଗୁ ରେ ।୨।

ଛାମୁରେ ଛାଇ ନ ପଡ଼ୁ ବୋଲି,

ଛଡା ହୋଇ ମୁଁ ଯେ ଛିଡ଼ା ହେଲି,

ଛୁଇଁଲ ଯେ ବୋଲି ଛଇଳି ହସି ମୋ

ଛାତିକି ଉରୋଜେ ଦେଉ ପେଲି ରେ ।୩।

ତୁ କାହା ଦୁଃଖପାସୋରା କି ରେ,

ବୋଲି ମୁଁ ପଚାରେଁ ପ୍ରେମଗିରେ,

ତୁମ୍ଭର ବୋଲିବା ଦମ୍ଭରେ

ଦମ୍ଭୋଳି କଚାଡ଼ୁ ମୋ ଦୁଃଖଗିରି ଶିରେ ।୪।

ମେଲାଣି ହେବି କି ଯେତେ ବୋଲେ,

ମୁଁ କି ଜାଣଇ ମା ଭାଷି ଗେଲେ,

ମୋ ପିନ୍ଧାବାସ ଶେଷକୁ ଛନ୍ଦିଥାଉ

ଅଙ୍ଗୁଳି ଅସ୍ଫୁଟ ଚମ୍ପାଫୁଲେ ରେ ।୫।

ସ୍ମିତ ସୁଧାବିନ୍ଦୁ ଝଡ଼ୁଥାଇ,

ରତର ପ୍ରସଙ୍ଗ ବଢ଼ୁଥାଇ,

ଚିତ୍ତ ତୋ ଯହିଁ ଦଉଡ଼ୁଥାଇ,

ଚାରୁ ଚାହାଣିରୁ ଚିହ୍ନା ପଡ଼ୁଥାଇ ରେ ।୬

ପ୍ରତି ପ୍ରବନ୍ଧେ ମଜ୍ଜାଇ ମଜ୍ଜା,

ନିତି ହେଉଛୁ ବାସକସଜ୍ଜା,

ଗୋଟିକି ଗୋଟିଏ ରାଣ ଲଙ୍ଘି ନଖି

ବୋଲି ଯେ କାହିଁକି ଏଡ଼େ ଲଜ୍ଜାରେ ।୭।

କ୍ଷଣକେ ମୋ ଦୋଷ ଦଶକୋଟି,

କ୍ଷମା ନ କଲେ ମୁଁ ସରିଲିଟି,

ଅଖଦଡ଼ ଅବଧାନରୁ ଶ୍ରୀଅଙ୍ଗେ

ନଖଦନ୍ତ କ୍ଷତ କରଇଟି ରେ ।୮।

ଏ ସ୍ନେହପୀୟୂଷ ବରଷାରୁ,

ଏହି ଅନୁରାଗ ଭରସାରୁ,

କର ସାରସଲୋଚନା କବିରବି

ବଳାଇଛି ତୋତେ ଘରଷାରୁ ।୯।

(୧୬୪)

ରାଗ---ତୋଡ଼ି ପରଜ---ଆଦିତାଳ

ରେ ସଙ୍ଗାତ, ନିଧୂବନେ ମୋହ ପରି,

ରସିବା କାଳରେ ଦିଶି ଯାଉଥିଲା

ଧନ ଘନକାଳ ପରି । ଘୋଷା ।

ବାରିଦ ନିଃସ୍ୱନ ପରି ଶୁଭୁଥିଲା

ଅରାଜି ‘ଉହୁଁ’ ବଚନ,

ନାସା ନୀଳମଣି ନିନ୍ଦା କରୁଥିଲା

ନୀଳକଣ୍ଠ ନରତନରେ ।୧।

ମୋର ଉରଘନେ ଖେଳା

କରୁଥିଲା ତା ତନୁବଲ୍ଲୀ ଚପଳା

ପିକକୁଳ ପରି ମୂକ ହେଲା

ପଦପଙ୍କଜ ମଞ୍ଜରୀ ବଳା ରେ ।୨।

ବଦନଚନ୍ଦ୍ରକୁ ଗ୍ରାସି ଆସୁଥିଲା

ଅସିତ ଘନକବରୀ

ମଥା ମୋତି ଛକଜାଲି ଦିଶୁଥିଲା

ଅନ୍ଧାରେ ଖଦ୍ୟୋତ ପରି ରେ ।୩।

ଝିଙ୍କାରୀ ଝଙ୍କାରପରି ଶୁଭୁଥିଲା

ରତନଯୁତ କିଙ୍କଣୀ,

କନକ କଦଳୀଦଳେ ଖେଳୁଥିଲା

କି ରଙ୍ଗେ କାଳୀନାଗୁଣୀ ରେ ।୪।

ଛିଡ଼ିଯାଏ ମୋତି ବିଞ୍ଚି ହୁଏ

କ୍ଷିତି ପତନ କରକାବଳି,

କପୋଳୁଁ କୁସୁମାବଳି ଖସୁଥାଏ

ନୀରଦୁଁ ପରି ବକାଳି ରେ ।୫।

କଳା ରଟଳା ବାସନ୍ତୀ ଜୀବବନ୍ଧୁ

ଗଭା ପୁରନ୍ଦର ଧନୁ,

କଦମ୍ୱ ପ୍ରଫୁଲ୍ଲ ସମ୍ପଦକୁ ଚୋରି

କରୁଥିଲା ତାର ତନୁ ରେ ।୬।

ଶ୍ରମ ସ୍ୱେଦବିନ୍ଦୁ ଛଳେ

ଜୀବବନ୍ଧୁ ବରଷିଲା ଘନରସ

ଚଞ୍ଚୁପୁଟେ ବାରି ଧରି ହେଲା

ହରିଚନ୍ଦନ ଭୂନାଥ ତୋଷ ରେ ।୭।

(୧୬୫)

ରାଗ---ତୋଡ଼ି ପରଜ---ଏକତାଳି

ରେ ସଙ୍ଗିନୀ, ମନ ଥିଲେ ମଙ୍ଗିଯାଉ

ମତ୍ତଗଜଗତି ମଉନେ ରହିଲେ ମୁଁ

କିସ କରିବି ଆଉ । ଘୋଷା ।

ସୁଝୀନବସନା ବୁଝି ନାହିଁ କି

ସେ ମୀନକେତନର ଦାଉ

ବୁଝିବା ମରଜି ଅଛି ଯେବେ

ବୁଝି ମନକୁ ରିଝାଇ ନେଉ ।୧।

କହିବୁ ମନମୋହନାକୁ ମୋ’

ଠାରେ ଅନୁରାଗ ରଖିଥାଉ

ଏଣିକି ଏଣୀନୟନାର ମୁଁ କିଣା

ହେଲିନି ଲାଜ ନ ପାଉ ।୨।

ବଧୂ ବଧୂଲୀଅଧରୁ ମଧୁରସ

ଏଥର ଥରେ ଚଖାଉ

କାଚ କଳସରେ ଜଳଥିଲା ପରି

ଭଙ୍ଗୀ ଆଉ ନ ଦେଖାଉ ।୩।

ବତିଶାର୍ଦ୍ଧବୟା ମାୟା ଛାଡ଼ି

ଦୟା ବଡ଼ପଣକୁ ଦେଖାଉ

କୁଟୀଳ କେଶୀ ମୋଠାରେ କୁଟୀଳତା

ଭାବ ଆଉ ନ ଦେଖାଉ ।୪।

ମାରଦର ଖଣ୍ଡାଘାତକୁ ମୁଁ

ନିଶ୍ଚେ କରିଚି ତାକୁ ବଦାଉ

ନୀଳାଦ୍ରୀ ବିହାରୀ ଶ୍ରୀ ହରିଚଦନ

ବୋଲେ ଆଶ ନ ଭଙ୍ଗାଉ ।୫।

(୧୬୬)

ରାଗ---ତୋଡ଼ି---ଏକତାଳି

ଲାଜ ବରଜି ଦ୍ୱିଜରାଜ ସୁନ୍ଦରମୁଖୀ

ଆଜ ମୋ ସ୍ନେହ ପରିପାଳିବୁ ରେ । ଘୋଷା ।

ବିନୟ ଘେନି ମୋର, ମୀନନୟନା ମାର

ରଣଦକ୍ଷ କଟାକ୍ଷ ଢାଳିବୁ ରେ । ୧।

ବିନା ଲାଜେ ମୋ ଦେହ, ମୀନା ଧରଣୀରୁହ

ସୁନାବଲ୍ଲରୀ ପରି ପାଳିବୁ ରେ ।୨।

ଘନ ପରିରମ୍ଭରେ---ଧନ, ମୋହନ ଉରେ

ସ୍ତନ କନକ କୁମ୍ଭ ଟାଳିବୁ ରେ ।୩।

ମୁଁ ନର୍ମକାଳେ ନଖ, ମୂନ ଚାଳନ୍ତେ ସୁଖ---

ବଶେ ମୋ ଅଙ୍ଗେ ନଖ ଚାଳିବୁ ରେ ।୪।

ମଦନ ଶରକୁଳ କଦନ ତରୁମୂଳ

ମୋ ଧନ ଘନକେଶା ଟାଳିବୁ ରେ ।୫।

ଅଷ୍ଟଦୁର୍ଗ ଭୂପର ଦଷ୍ଟ ରଦନାମ୍ୱର

ହେବ ଯେ ତହିଁକି ନ ଭାଳିବୁ ରେ ।୬।

(୧୬୭)

ରାଗ---ପୂରବୀ---ତ୍ରିପୁଟା

ଲାବଣ୍ୟସିନ୍ଧୁରେ ବନ୍ଧୁ । ଅଛି ଏ ଦେହଟି ତୋ

ସ୍ନେହାନୁବନ୍ଧେ । ଘୋଷା ।

ଯା ନେତ୍ରୁ ଦୃଗନ୍ତ ମୋ ମୁଖେ ବରଷୁ

କାଶ୍ମୀରଗୋରୀ ସୁଖ ସୁଧା ପରଷୁ ।୧।

ବିମ୍ୱାଡ଼ମ୍ୱରୀ ଓଷ୍ଠେ ଚୁମ୍ୱ ଯା’ଠାରୁ

ତାଙ୍କୁ ମୁଁ ଜିଣି ପଡ଼େ ସମ୍ୱଜାଠାରୁ ।୨।

କି ଭାଗ୍ୟ ନ ଦେଉଟି ରଦନ ଚେଳେ

ସରସୋଦୟସ୍ମିତ ବିଳାସ ବେଳେ ।୩।

ତାଜିମ ଦେଇ ଭେଟୁ ଯା ଦରହାସେ

ସାଜି ମଦନ ନାଚେ ମୋ ହୃଦଦେଶେ ।୪।

ଭାଷଇ ବସୁଦୁର୍ଗ ବସୁଧା ପାଳ

ଆସ ଇନ୍ଦିବରାକ୍ଷୀ ମୋ କୋଳେ ଖେଳ ।୫।

(୧୬୮)

ରାଗ----ପୁରି

ଲୀଳାବତୀ ରସେ ରସିଲା; କୋଳେ ବସାଇଲି;

ଗେଲେ ବସିଲା ରେ ! ।୦।

ପୀନ ସ୍ତନ ଆଲିଙ୍ଗନୁଁ ଘନ ପୁଲକିତ ତନୁ

କରି ମୋ’ ଅଙ୍ଗରେ ରଙ୍ଗେ ମିଶିଲା ରେ ! ।୧।

ଅଧର ବିମ୍ବ ଚୁମ୍ୱନେ ନ ଧରି ଗୁମାନ ମନେ

ହରଷେ ମୋ’ ଗଣ୍ଡେ ଗଣ୍ଡ ଘଷିଲା ରେ ! ।୨।

ନଖ ବସୁଁ ଉରୁ-ମୂଳେ ସୁଖସଦନା ବିକଳେ

‘ରଖ’ ବୋଲି ଗେଲେ ‘‘ଇଷି’’ ଭାଷିଲା ରେ ! ।୩।

ରତି ମୁଁ ମାଗନ୍ତେ ରସବତୀ ନ କରି ନିରାଶ

ଲାଜ ଲାଜ ହୋଇ ମନ୍ଦେ ହସିଲା ରେ ! ।୪।

ରାମଚନ୍ଦ୍ର ଛୋଟରାୟ କହେ ‘‘ଆହା ! ସେ ସମୟ

ମୋତେ ‘ସ୍ୱର୍ଗ’ ସୁଖମୟ ଦିଶିଲା ରେ !’’ ।୫।

(୧୬୮)ରଙ୍ଗେ-କ୍ରୀଡ଼ାରେ,ଊରୁମୂଳେ-ଜଙ୍ଘ ମୂଳରେ,ରଖ-ଥାଉ ବା ସେପରି କର ନାହିଁ,ସ୍ୱର୍ଗ ସୁଖମୟ-ଅଲୌକିକ ସୁଖପୂର୍ଣ୍ଣ

(୧୬୯)

ରାଗ---କାମୋଦୀ---ଆଦିତାଳ

ଶିରୀଷ କୋମଳା ରେ, ପ୍ରୀତିବତ୍ସଳା ବାଳା । ଘୋଷା।

ନବ ଅବଳା ଲାଜେ            କେଳି ବାହୁଡ଼ା ବିଜେ---

କରନ୍ତେ ଆଳିମାଳା ମିଳି ପାଶେ,

ବେଷ ବିଷମ ରୀତି            ଦେଖି ଭଙ୍ଗୀ ଭାରତୀ—

କହନ୍ତି ପରସ୍ପରେ ପରିହାସେ ।୧।

କହ ରେ ଚନ୍ଦ୍ରମୁହୀଁ            ଯାଇ ଯେ ଦେଇ ନାହିଁ

ଆମ୍ଭେ ସଜାଡ଼ି ଦେବା ସଜବାଜ

ଏ କିସ ମା କେଶରୀ--      ଧରା ଶଶାଙ୍କ ପରି

ଶିରୀ ଆଣିଛୁ ଚୋରି କରି ଆଜ ।୨।

ଚିତ୍ର ଲାଗୁଛି ଦେଖି            ନାହିଁ ଯା ତୋର ସଖି

କାଲି ଚାଲି ଚପଳ ଲୀଳା ଲବେ,

ଗତି ତୋ ଚକ୍ର ଭଙ୍ଗ            ସକାଶରୁ ଅନଙ୍ଗ

ଜୟ ମଙ୍ଗଳ ରଥ ପରି ଏବେ ।୩।

ଦନ୍ତେ ଅଧର ପୀଡ଼ି,            ନୀଳ କାଞ୍ଚଲା ଭିଡ଼ି

ଲୁଚାଉ ଥାଉ କୁଚ ପରା ସହି,

ସଞ୍ଚାଣ ଚଞ୍ଚୁ ଗଳି            ଚକ୍ରବାକ ଯୁଗଳି

ଲୁଳିଲା ପରି ଆଜି ରାଜେ କେହି ।୪।

ଆହା ନ ସହୁ ଆମ୍ଭ--            ଶିଥିଳ ପରିରମ୍ଭ

ଲେଶ ବତ ହେଲେ ହେଲେହେଁ ଯେତେ,

ମୀନକେତନ ଭଲା,            ଦିନକେ କି ନ କଲା

ଛଇଳା ଶିରୋମଣି ସତେ ତୋତେ ।୫।

ଏପରି ପରିହାସେ            ଲାଜେ ରଦନବାସେ,

ହାସ ମିଶାଇ ବାସ ଦେବା ଭଙ୍ଗୀ,

ନାସା ମଣିମୟୁଖେ            ବିଶି ପୁର ଗବାକ୍ଷେ,

କବିସୂର୍ଯ୍ୟ ଧଇର୍ଯ୍ୟ ଦେଲା ଭାଙ୍ଗି ।୬।

(୧୭୦)

ରାଗ—ପୂରବୀ

ଶୁଝି ନୋହିବ ଯେ, ସୁଝୀନ ବସନା ‘ପ୍ରୀତି’

ଯୁଝିବା କାଳରେ ରତିପତି ସଙ୍ଗେ

ବୁଝିଚି ଭଲା ତା’ ରୀତି ।୦।

ଭୟାକୁ ବିଚାରି ମତେ ସେ ଦୟାଳୁ ମାତିଥାଏ ରତେ;

ଅଭୟ ହେବାକୁ କୁଚ-ଶମ୍ଭୁ ସେବା

ଅବକାଶ ଦିଏ କେତେ ! ।୧।

ଝଲକା ଝଲକ ଆଞ୍ଚିବା ଖଡ଼ଗ ମଲ୍ଲକ ମଣିବି ବୋଲି

ଧୃତି ଖଣ୍ଡନା ମୋ’ ଶ୍ରୁତିକି ଫୁଙ୍କିଲା,

ପଲକ ପକାଇ ଦେଲି ।୨।

କିଙ୍କିଣୀ ମଧୁର ଧ୍ୱନି ଧନୁର୍ଗୁଣ

ଟଙ୍କାର ଶଙ୍କା ବିଚାରି

ତାହାର ବିହାର ଭଙ୍ଗୀ ଭାଙ୍ଗିଥାଏ

ଗାଢ଼େ ଆଲିଙ୍ଗନ କରି ।୩।

ଅୟଚକ୍ର ଲୟ ହେବା ପାଇଁ

ମୋ’ର ସିନା ସେ କେଳି ଲାଳସୀ

ଭାବଭୋଳେ ନୀଳ ନଳିନ ଡୋଳାକୁ

ଭାଲେ ଦେଇଥାଏ ଖୋସି ।୪।

‘ନବ ଦୁର୍ଗରାଣ’ ବନ୍ଦନ୍ତି କବରୀ

ସ୍ରଜ ବୃଷ୍ଟି ହେଲେ ଯେତେ

ବାଣଗଣ ମଣି ତ୍ରାସ କଲା

ପ୍ରାଣମଣି ‘ଶେଯ’ କରି ମତେ ।୫।

(୧୭୦)ରତେ-ରତିକ୍ରୀଡ଼ାରେ,ଆଞ୍ଚିବା-ବାହାର କରିବା,ମଲ୍ଲକ-ମଲ୍ଲଯୋଦ୍ଧା,ଧୃତିଖଣ୍ଡନା-ଧୈର୍ଯ୍ୟନାଶିନୀ,ଶ୍ରୁତିକି-କାନକୁ,ବିହାରଭଙ୍ଗୀ ଭାଙ୍ଗିଥାଏ-ଶୋଇବା ଭଙ୍ଗୀ ବଦଳେଇଥାଏ,ଅୟଚକ୍ର-ଭାଗ୍ୟଚକ୍ର,ନବଦୁର୍ଗାରାଣ-ନୂଆଗଡ଼ ରାଜା,ସ୍ରଜ-ମାଳାର ଫୁଲ ।

(୧୭୧)

ରାଗ---ପୂରବୀ---ଏକତାଳି

ସଂଯୋଗୁଁ ପଡ଼େ ପ୍ରମାଦ, ରେ ସଙ୍ଗାତ ।

ରୋଗୀ, ଭୋଗୀ, ଯୋଗୀ, ଚୋର, ଅନୁରାଗୀ

ପାଞ୍ଚକୁ ନ ମାଡ଼େ ନିଦ ରେ । ଘୋଷା ।

ଶୁଭ ଆଗମନେ ବରଷକେ

ଦିନେ ନିମିଷ ପରାୟେ ନିଶା,

ଦଇବ ବିମୁଖ ଯୋଗୁଁ ତନୁ ଦୁଃଖ

କରାଇଲା ଦୁଷ୍ଟ ଦଶା ରେ ।୧।

ସୁରତ ଉତ୍ସୁକେ ରତନ ପଲଙ୍କେ

ଭୋଗେ ଯାଉଥାଏ ଦିନ,

ତହିଁକି କିଞ୍ଚିତ ହେଲେ ଉପସ୍ଥିତ

ସଂସାର ବିଷୟମାନ ରେ ।୨।

ଯେଉଁ ମାନସରେ ଧିଆନ ବଶରେ

ହେଉଥାଇ ବ୍ରହ୍ମଜ୍ଞାନ,

କରି ସଙ୍କଳପ ଅଡ଼ିଲେ ଅଳପ

ବାନ୍ଧବୀର ଅଭିମାନ ରେ ।୩।

ଚଉପାଶେ ଚାହିଁ ଚଞ୍ଚଳତା

ବହି ପଶେ ଇତର ତତ୍ତ୍ୱର,

ନିଶୀଥର କାଳେ ପରନାରୀ କୋଳେ

ଥିବାକାଳେ ତା ପତିର ରେ ।୪।

ନିଯୋଗ ଯୋଗାଇ ଗୁପତ ସୁରତ

ବାଞ୍ଛାରୁ ସଙ୍କେତ ସ୍ଥାନ,

ଭଜନ୍ତେ ହରଷେ କବିସୂର୍ଯ୍ୟ ଭାଷେ

ତହିଁରେ ସପତ୍ନୀ ଜନ ରେ ।୫।

(୧୭୨)

ସଙ୍ଗିନୀ, ବରଜ ଗୁମାନ

ସରଜ କେଳି ବିଧାନରେ ।

ପାଜି ସ୍ମର ସାଜି ଶର ଭଜି ଅଭିମାନ

ଗରଜି ତରଜେ ଅରଜି ନେବାକୁ

ମୋର ଜୀବନ ନିଦାନ ରେ ।୧।

କରଜ ଦାଉକୁ ନିକି ଧରଣୀ ଭାଜନ

କେହି ସହିପାରେ ବିବେଚନା ଥରେ

ନ କଲୁ ତ ଅବଧାନରେ ।୨।

ମରଜିକି ଥରେ ମୋ ନ କଲୁ ଅନୁମାନ

ପରଜି ପରଶୁ ଅଜରାଜ ଗର

ସରଜିବା ଦାସ ଜନରେ ।୩।

ଊଣା ଯେବେ କଲି ଉରରୁହ ମରଦନ

ବର ବରନାରେ କ୍ଷମା ନିକି ଥରେ

ନ କରିବୁ କି ତୋ ଧନରେ ।୪।

ଅଷ୍ଟଦୁର୍ଗ ପୁରନ୍ଦର ବିନୟ ବଚନ

ରାଜିକଲା ଟେକି ରାଜୀବ ଲପନ

ଖେଳାଇ ଖଂଜନୟନରେ ।୫।

(୧୭୨)ବରଜ-ଛାଡ଼,କରଜ-ନଖ,ପରଜି-ଧାରୁଆ କରି,ପରଶୁ-କୁଠାର,ଅଜରାଜଗର-ବିଷ,ଉରରୁହ-ସ୍ତନ,ପୁରନ୍ଦର-ଇନ୍ଦ୍ର(ଏଠାରେ ରାଜା ଅର୍ଥରେ)

(୧୭୩)

ରାଗ---ମୁଖାରୀ---ଏକତାଳି

ସରସ ଯେତିକି ରେ ବନ୍ଧୁ

ବିରସ ତେତିକି ରେ । ଘୋଷା ।

ନାଗରୀ ମୁକୁଟ ହୀରା, ଉନ୍ମାଦ ପ୍ରେମ ପସରା

ସୁରତ-ରଙ୍ଗିଣୀ ଠାଣି, ଉହୁଁ ଉହୁଁ ଇଷିବାଣୀ

(ପଡ଼ି) ନାହିଁ ନାହିଁ ମହୀମଣ୍ଡଳେ ସହୀ ପରି

ପରିଣତ-ବିମ୍ୱାଧରୀ ଧରାଶୀରି

କରୀନ୍ଦ୍ରବରଗତି ସଙ୍ଗତ ଜଗତୀରେ

ଗତି ମୋ ରତିପଣ୍ଡିତା ରମଣୀମଣି ।୧।

ଆସେ ହୋଇ ରହରହ, ହାସେ ମଣ୍ଡୁଥାଏ ଦେହ

ମୁଖେ ବାସଶେଷ ଦେବା, ପଛକୁ ଘୁଞ୍ଚି ଆସିବା

(ପଡ଼ି) ଭେଟ ହେଲେ ଚାରି ନେତ୍ର, ପୁଲକେ ପୂରଇ ଗାତ୍ର

ଗଣ୍ଡେ ମଣ୍ଡଇ ପାଣିକି, ଡୋଳା ଢଳା ଚାହାଣୀକି ।୨।

ବସାଇଲେ କୋଳେ ଭୋଳେ, ଚୁମ୍ୱନ୍ତେ ଅଧର ତଳେ

ପ୍ରକମ୍ପଇ ଗଣ୍ଡପାଳି, ଆହା ସେ ଶ୍ରୀମୁଖ ଝଳି

(ପଡ଼ି) ଜବାଧରେ ମନ୍ଦହାସ, ହୃଦୟ କରି ଉଲ୍ଲାସ

ତୁଳିଲେ ସାରସ ଶଶୀ, ସରସ ଲପନ ଦିଶି ।୩।

ସୁଧା ମଧୁର ନିଗଡ଼ା, ପାନେ ଆନ ଧ୍ୟାନ ଛଡ଼ା

ସେ ଯେଉଁ ମଧୁରାଧର, ମୃଦୁ ଭାଷାର ସଞ୍ଚାର

(ପଡ଼ି) ଶ୍ରୀ ମୁକୁନ୍ଦଦେବ ଚିତ୍ତ, ବିଚାରୁଥାଇ ସତତ

ମଣ୍ଡଳ ଉଚ୍ଚାଟ ମନ୍ତ୍ର, ହୋଇଛି କି ପୁଷ୍ପବନ୍ତ ।୪।

(୧୭୪)

ରାଗ---ଗୁଣ୍ଡକିରୀ---ଏକତାଳି

ସେ କି ପୁରୁଷରରେ ଜମା---ରସରୀତି

ଶ୍ରବଣରେ ଯା’ର ନାହିଁ ପ୍ରେମା ।

ନୁହନ୍ତି ଯାଚକେ ମାଗି ଯା’କୁ ପୂର୍ଣ୍ଣକାମା

ମଣ୍ଡି ନାହିଁ କ୍ଷିତି ଯାର କୀରତି ଚନ୍ଦ୍ରମା ।୧।

ଅଙ୍କେ ଧରି ଜାମାପରି କାମାତୁର ରାମା

ରତିରେ ଯେ ହରୁ ନାହିଁ ତୁହିନ ତ୍ରିଯାମା ।୨।

ହରି ଗୁଣଗଣ ପ୍ରସରଣେ ଶ୍ରୁତିସୀମା

ରହୁ ନାହିଁ ଅଙ୍ଗ ଯାର ସପୁଲକ ରମା ।୩।

ଦାତାପଣ ନାହିଁ ଯାର ଥାଉ ଥାଉ କ୍ଷମା

ବଳବନ୍ତ ହୋଇ ଯାର ନାହିଁ ପୂର୍ଣ୍ଣ କ୍ଷମା ।୪।

ଯେ ତେଜି ବିପ୍ରଙ୍କୁ ଦ୍ରାକ୍ଷା କରେ ଖର ଜିମା

କଣ୍ଠିରବ ଜୟ ଇଚ୍ଛି ପୋଷଇ ସରମା ।୫।

ଯେ ବରଜି ଯାଏ ଯୁବାକାଳେ ପ୍ରିୟତ୍ତମା

ଛାର ମଧୁକରେ ବନ୍ଧୁ ଅଧର ଉପମା ।୬।

ଭିକ ହୋଇ ନାହିଁ ଯାର ବଚନେ ପଟିମା

କହୁଥାଇ ସଦମ୍ଭେ ଯେ ସ୍ୱଗୁଣ ଗରିମା ।୭।

ନୟନରେ ପଡ଼ିଗଲେ ଯା ଅଙ୍କ ସୁଷମା

ନୋହେ ଯେବେ ସସମ୍ଭ୍ରମା ସୁତନୁ ମଧ୍ୟମା ।୮।

କରି ନାହିଁ ଅନୁଗ୍ରହ ଯାକୁ ସିନ୍ଧୁଜେମା

ଯା’କୁ ଚାହିଁ ଅରିମୁଖ ନ ଭଜେ କାଳିମା ।୯।

ଭାଷେ ଜଗଦ୍ଦେବ ଚଇତନ୍ୟଚନ୍ଦ୍ରନାମା

ବସୁଦୁର୍ଗ ଧରାମରାବତୀର ସୁତ୍ରାମା ।୧୦।

(୧୭୫)

ରାଗ---ମୁଖାରୀ

ସେ କି ସାରାସାର ଜାଣେ,

ପ୍ରୀତି ରୀତି ନ ପାଳେ ଯେ ଅଣୁ ପରମାଣେ ।ପଦ।

ରାଜମାର୍ଗ ଛାଡ଼ି ଉଠେ ଅବାଟ ଉଠାଣେ,

ଦ୍ୱିଜସଙ୍ଗ ବିବର୍ଜି ଯେ ମିଶଇ ପଠାଣେ ।୧।

ଶୁକଶାରୀ ମାରି ପଳ ଯେ ଦିଏ ସଞ୍ଚାଣେ,

ଯେ କୁନ୍ଦନେ ଖଞ୍ଜେ ମଣି ନ ବସାଇ ଶାଣେ ।୨।

ଫଳ ବିନା ଅତି ଲୋଭ ରଖି ଛାର ପ୍ରାଣେ,

ଜଳଧିରେ ଯେ ନ ପଡ଼େ ପ୍ରିୟଜନ ରାଣେ ।୩।

ତାହାକୁ କି କଳାବତୀ ନଜରକୁ ଆଣେ,

ବିନ୍ଧା ହୋଇ ନାହିଁ ଥରେ ଯେ କୁସୁମବାଣେ ।୪।

କନକ ବନିବ ବୋଲି ରୀତି କି ରସାଣେ,

ସତ୍ୟବୁଦ୍ଧି କରୁଥାଏ ଯେ ଶଶ-ବିଷାଣେ ।୫।

ଯେ ବାମା ଅଧର ମଧୁ ବସନରେ ଛାଣେ,

ମୃଦୁଳ ମାଳତୀମାଳା ହୀରାମୁନେ ହାଣେ ।୬।

ଯେ ଲେଖି ସୁଚିତ୍ରପଟ ସମରପେ କାଣେ,

ମାଗିବା ଲୋକର କରେ ନ ଦିଅଇ ମାଣେ ।୭।

କନକ କୁଡ଼ୁଆ ଥାଉ ଯେ ପିଏ ପିହାଣେ,

ଜାଈ ଥାଉଁ ଗିରିମଲ୍ଲୀ ଯେ ଲଗାଏ ଘ୍ରାଣେ ।୮।

କର୍ଣ୍ଣ ଯେ ସମର୍ପି ନାହିଁ ଭ୍ରମରେ ପୁରାଣେ,

ହରିଙ୍କି ଯେ କରି ନାହିଁ ମୂଳ ପରିତ୍ରାଣେ ।୯।

କହେ ଜଗଦ୍ଦେବ ଶିକ୍ଷା ହେଲେ ହେଲେ ଟାଣେ,

କେ କାହା ସ୍ୱଭାବ ଛାଡ଼େ ପରାଣ ପ୍ରୟାଣେ ।୧୦।

(୧୭୫)ଟୀକା---ପଳ-ମାଂସ,କୁନ୍ଦନ-ସ୍ୱର୍ଣ୍ଣ‍,ରୀତି-ପିତ୍ତଳ,କନକ-ସୁନା,କାଣେ-ଅନ୍ଧକୁ,ଶଶବିଶାଣ-ଠେକୁଆ ଶୃଙ୍ଗ(ଅବାସ୍ତବ ବସ୍ତୁ)

(୧୭୬)

ସେ ଗଜେନ୍ଦ୍ରଗତି ମୋତେ ପ୍ରତି ଦିଶେ ଦିଶିଲା ।ପଦ।

ଏ ଜଗତେ ଭାବ ଯେତେ, ନ ରହିଲା ମୋର ଚିତ୍ତେ,

ଯାହାକୁ ଚାହିଁଲେ ସେ ତ ତାହା ପରି ଦିଶିଲା ।୧।

ସହଜେ କାନ୍ତିରେ ତୋରା, ଧଇଲେ ନ ଦିଏ ଧରା,

ମାର ମାରଗଣ ଗାଢ଼େ ମରମରେ କଷିଲା ।୨।

ମୁଁ ତାହାର ପ୍ରୀତି କିଣା, ହେବାରୁ ଅଧିକେ ବଣା,

ମୃଗାକ୍ଷୀର ବିନା ଆନେ ମନ ମୋ ନ ରସିଲା ।୩।

ଅତି ଯତ୍ନ କରି ବଳେ, ଶୟନ କରିବା କାଳେ,

କ୍ଷଣେ ହେଲେ ନିଦ୍ରା ମୋ ଈଷଣକୁ ନ ଆସିଲା ।୪।

ବୋଲେ ଅଷ୍ଟଦୁର୍ଗେଶ୍ୱର, ତା ପାଶୁ ହେବାରୁ ଦୂର,

ଦିନକୁ ଦିନ ମଦନ ଜୀବନକୁ ଶୋଷିଲା ।୫।

(୧୭୭)

ରାଗ---ବରାଡ଼ୀ---ଆଦିତାଳ

ସ୍ନେହ ଥିବା ଦେହର ନୁହେଁ ପ୍ରାଣ ପ୍ରାଣ

ସେହି ସ୍ନେହୀ ଦେହୀ ତାର ପରିତ୍ରାଣ । ଘୋଷା ।

ପଉଗଣ୍ଡ ଯିବାଯାଏଁ---ଅପ୍ରକଟ ହୋଇଥାଏ

ପ୍ରାଣ ସହବାସ ସ୍ନେହୀ ବୋଲି ଜାଣ ।୧।

ହୃଦୟ ନଦେ ସେ ସ୍ନେହ—କଲାକ୍ଷଣେ ଅବଗାହ

କରେ କେଡ଼େ ଉନ୍ନତକୁ କି ନୁଆଁଣ ।୨।

ସାନ ବଡ଼ ବିବେଚନା—ଆନ ହୋଇଯାଏ ଚୂନା

ମାନ ଧନ ଜନର ମନରେ ଟାଣ ।୩।

ପ୍ରକାରେ ନ ଥିଲେ ରୋଧ—ପ୍ରଣୟ ବଡ଼ ସୁବୋଧ

ଅଳପକେ ତା ପରି ସେ ଅବୁଝାଣ ।୪।

ଗୁରୁଜନ ଗରଜନ---ଶୁଣନ୍ତି ନଗରଜନ

ପ୍ରତି ରଜନୀ ଜାଗର ହଇରାଣ ।୫।

ଅଷ୍ଟଦୁର୍ଗ ନାଥ ଭାଷେ—ଯେ ହାରଇ ଜିଣଇ ସେ

ପ୍ରବଳ ଯାହା ପକ୍ଷରେ ପଞ୍ଚବାଣ ।୬।

(୧୭୮)

ସୁନାଗୋରୀ ରେ ନାଗରୀ ଏ କି ଆଜି ।ପଦ।

ଆସିଛି ଆଶାରେ, ଦାସୀ ପରିବାରେ,

କୁସୁମଭୂଷାରେ ଦେବି ବୋଲି ସାଜି ।୧।

ଧୀରା ମୋର କୋଳେ ବିରାଜ ଗୋ

ଲୋଳେ ଦିଅଇ ପନିରେ ମୁଖଚନ୍ଦ ମାଜି ।୨।

ଦୋଷ ନାହିଁ ଲେଶେ, ରୋଷବୁହା ବେଶେ,

ବସାଇଛି ତୋତେ ବନ୍ଧୁ କେଉଁ ପାଜି ।୩।

ଏଡ଼ି ମନୁ ଦମ୍ଭ, ଭିଡ଼ି ପରିରମ୍ଭ,

ଦେଇ ମୋତେ ରଖ ରାଜୀବାକ୍ଷିରାଜି ।୪।

କରୀନ୍ଦ୍ରଗମନା, ସରିଲିଟି ଅନା,

ମଦନପଠାଣ ବାଣରାଜି ବାଜି ।୫।

ଅଷ୍ଟଦୁର୍ଗେଶ୍ୱର କଷ୍ଟମିଶା ଗିର ଶୁଣି

ଗଲା ମହିଳାର ମାନ ଭାଜି ।୬।

(୧୭୯)

ରାଗ—ମୁଖାରୀ—ତ୍ରିପଟା

ସୁରସବତୀଟି ରେ, ମୋହ ସପତଟି ରେ । ଘୋଷା ।

(ପଡ଼ି)

ଭାଷ ଭାଷ ମୃଦୁହାସ ମଧୁର କରି—

କରୀଗତି ଚନ୍ଦ୍ରାନନୀ କନକଗୋରୀ

ଗତ ନିଶି ବିପରୀତ ରତିରେ ମୋହପରି

ହେଲୁ ଯା ମନ କି ଲାଗିଲା ସେ ସମୟରେ ।

କଙ୍କଣ ହେବାରୁ ମୂଳ—କିଙ୍କିଣୀ ଦେଲା କି ଡାକ

ଦୀପକୁ କିପାଁ ଚଞ୍ଚଳେ—ବଞ୍ଚିଲୁ ଦୁକୁଳାଞ୍ଚଳେ

(ପଡ଼ି) ।୧।

ଆଣନ୍ତେ ମୁଁ ସେ ପ୍ରସଙ୍ଗ—ପୁଲକିଲା କି ଶ୍ରୀଅଙ୍ଗ

ଚମକିଲା କି ମଦନ—ଭୂପତି କେଳି ସଦନ

(ପଡ଼ି) ।୨।

ହେଲା କି ମୋର ଯୁଗଳି—ଶିଖେ ଗଙ୍ଗାଧାରା ଦୋଳି

ଭ୍ରମରକୁ ପଙ୍କେରୁହ—ଚୁମ୍ୱିଲା କି ବହି ସ୍ନେହ

(ପଡ଼ି) ।୩।

ସେ ଚାରୁ ଚତ୍ର ଭୁଲାକି—ଦରଭରୁ କମ୍ପିଲା କି

ଭାଷେ ଜଳନ୍ତର ନାଥ—ପୂରିଲା କି ମନୋରଥ

(ପଡ଼ି) ।୪।

(୧୮୦)

ରାଗ—ପିଲୁ—ଝୁଲା

ହସି ଦେଇଛି ଯେ ରସିକା ରଖିଛି ମନେ ।

ରୁଷିଲା ପରି ତା’ ଶଶୀଜିତମୁଖ

ଦିଶିଯାଏ ଦିନେ ଦିନେ । ଘୋଷା ।

ସବିନୟ ପ୍ରେମଗୀତ ମୋହପାଇଁ

କବି ଅଭିମାନେ ଭଣି

ଶାବକ ମୃଗାକ୍ଷୀ ସଖୀଙ୍କି

ଘେନାଇଁ ଭାବ କହିବାର ଗୁଣି ।୧।

ମୋଦେ ବାସ ଟେକି ମୁଁ ଦେବା

ନଖର ଲାଞ୍ଛନ ତା ଉରମୂଳେ

ନିରେଖିବା କାଳେ କି ରେଖା କି ଧନ,

ବୋଲି ପଛୁଁ ଧରି କୋଳେ ।୨।

ବିବିଧ ଚାଟୁରେ ନୀବି ଧରିବାରୁ

ଚଳି ମୋତେ ଉଠି ବସି

ଛଳେ ଚପଳେ ବିଜେ କରୁଁ

ଦଇବବଳେ ପଡ଼ିବାରୁ ଖସି ।୩ ।

ଅଳସ ଲାଗିବାପରି ମୁଁ ରଚିବା

ଛଳେ ଶୟନର କାଳେ

ସଦନେ ପଦ ନ ଶୁଣାଇ ଆସି

ମୋ ବଦନ ଚୁମ୍ୱିବା ବେଳେ ।୪।

ଯାମିନୀ ମୁଖେ ମୁଁ କାମିନୀ

ବେଶରେ ଯିବାର ନ ଜାଣି ହସି

ସ୍ନେହରେ ନିଆଳୀ ଆସ ବୋଲି

ମୋର ଦେହରେ ଯିବାର ମିଶି ।୫।

ପୁରତେ ଭଲେ ତ ଉଭାହୋଇ

ଲାଜେ କରୁଥାଏ ନାହିଁ ନାହିଁ

ସୁରତେ ସୁନ୍ଦର ଜଘନ ନିରେଖି

ତେଣେ ତା’ ଶ୍ରୀମୁଖ ଚାହିଁ ।୬।

ମୋ ନାଥ କାମନା ପୂର ବୋଲି

ଦେବୀ ଛାମୁରେ କର ପଲ୍ଲବ

ଟେକି ଦେଉଁ ଶିରେ ଉରଜ

ମଣ୍ଡଳ ଅନାଇଁ ଶ୍ରୀ ଜଗଦ୍ଦେବ ।୭।

(୧୮୧)

ରାଗ—ଇମନ୍‌

ହୀରକ ଦଶନା ମୋ’ ପଦକ-ହୀରା ରେ ! ।୦।

ଅଙ୍କାରୋହା ହେବା ଦେଖି ଶଙ୍କା ମୁଁ କରେ ନିରେଖି

‘‘ରାମା ଶିରୋମଣି-ସ୍ନେହ ଗଲା ପରା’’ ରେ ! ।୧।

କରୀବର ଗତି ‘ରତି’ –କାଳେ ମୋ’ ଛାତିରେ ମାତି

ଅନ୍ତର କରଇ ତା’ର ହୃଦ-ହାରା ରେ ! ।୨।

ଶିରୀଷ କୋମଳା ବାଳା ବାହୁରେ ମଣ୍ଡି ମୋ ଗଳା

ରସୁଥାଏ ରସବତୀ ମୋ’ର ପରା ରେ ।୩।

ପଙ୍କଜ ଲୋଚନା ଆସି ଭାଷନ୍ତେ ‘ସ୍ମିତ’ ପ୍ରକାଶି

ଚାହିଁ ବିଚାରେ ‘‘ମୋ’ ସମ ନାହିଁ ଧରାରେ’’ ।୪।

‘ଛୋଟରାୟ ନୃପବର’ ଭାଷେ ଅତି ଦୁଃଖେ ଗିର—

ଦେଖିବି କି ସତେ ‘ସୁଖ’ ଶିକ୍ଷା-ଧୀରା ରେ ? ।୫।

(୧୮୧)ହୀରକ ଦଶନା-ହୀରା ଭଳି ଦନ୍ତଯୁକ୍ତା,ପଦକହୀରା-ମାନ୍ଦାରେ ଥିବା ପଦକର ହୀରା ସଦୃଶ,ଅଙ୍କାରୋହା-କୋଳାଗତା,ଅନ୍ତର କରଇ-କାଢ଼ି ପକାଏ,ହୃଦହାରା-କଣ୍ଠରେ ଥିବା ମାଳା,ଶିକ୍ଷାଧୀରା-ଶିକ୍ଷାପ୍ରାପ୍ତିରେ ପଣ୍ଡିତା ।

(୧୮୨)

ରାଗ—ତୋଡ଼ି ପରଜ

ହେ ସରସେ, ମଉଳି ଗଲେହେଁ ଜୀବ ।

ମଉଳି ନ ଯିବା ଜବାଅଧରାକୁ

ଅଭୋଗରେ କେ ତେଜିବ । ଘୋଷା ।

ସେହି ନିକି ଯୁବା ତା ଜୀବନ

ଯିବା ଉଚିତ ଜନ ଧିକ୍‌କାରେ,

ଯା ଭୋଗୁଁ ସୁହାସୀ ନୁହଇଟି

ବାସି କୁସୁମମାଳା ପ୍ରକାରେ ।୧।

କୁବେରକୁମରଦ୍ୱୟ ସୁରପୁର

ଗଣିକାକୁ ପରି ଧରି,

ରସବଶ ହେଲା ଜନ ସିନା

ଭଲା ଦଶବଦନର ପରି ।୨।

ଚନ୍ଦ୍ରଚୁହାଁ ସୁଖ ବଡ଼ କି ତା

ମୁଖ ଦେଖା ବଡ଼ ବିଡ଼ୁ ବିଡ଼ୁ,

ମଧୁର ଅଧର ପିଇ ପୟୋଧର

ଉରେ ଦେଇ ଭିଡ଼ୁ ଭିଡ଼ୁ ।୩।

ଅର୍ଭକ ଗର୍ଭକ କେତକୀ ଦଳରେ

ପ୍ରେମଲେଖ ଚଳୁ, ଚଳୁ,

ହେଉ ପଛେ ବାଧ ସେ ଥିବା

ସଉଧ ଗବାକ୍ଷରେ ଗଳୁ ଗଳୁ ।୪।

ଅଷ୍ଟ ଦୁର୍ଗନାଥ ବୋଲେ ମନୋରଥ

ତା ବିନା ଆନେ କାହାରେ,

ତାଠାରୁ ନିରାଶ ନ ଲଭି କି

ନାଶ ଯାଇ ମାର ତରୁଆରେ ।୫।

(୧୮୨)ମଉଳି ନ ଯିବା ଜବାଅଧରା-ଅମ୍ଳାନ ଜବାଫୁଲ ପରି ଅଧର ଯାହାର,ଅର୍ଭକ-ଶିଶୁ,ତରୁଆର-ଖଣ୍ଡା

(୧୮୩)

ହେ ସୁନ୍ଦର, ଏହା ପୁଣି ଦେଖାଗଲା ।

ଶିରୀଷ ଦେହାକୁ            ଆହା ନ ବୋଲିବ

ବୋଲି କାହା ପ୍ରତେ ଥିଲା ।୦।

ଯା ଅଙ୍ଗେ ସରାଗେ            ପରାଗ ପକାଇ

ବ୍ୟାଥା ପାଇଁ ପରା ଡର

ସେ ଅଙ୍ଗେ ରୋମକେ      କାଣ୍ଡେ କାଣ୍ଡେ ଏବେ

ମଣ୍ଡୁ ଅଛି ଫୁଲଶର ।୧।

ହଁସୁଲି ତୁଳୀରେ            ଶୁଆଇ ନ ଦିଅ

ହୃଦ ବିନା ପରାଣକୁ

ଧରା ଧୂଳି ଏବେ            ତୂଳି ଶେଯ କଲା

ଆଶା କିବା ବଂଚିବାକୁ ।୨।

ଯା ପଦ ଲାକ୍ଷାରେ            କକ୍ଷା କରିଥାଅ

ଭିନ୍ନ ନୋହିବାକୁ ଲବେ

ତା ନେତ୍ର ପଥରେ            ସ୍ୱପନେ ହେଁ ଥରେ

ନ ଆସିବ ତୁମ୍ଭେ କେବେ ।୩।

ଯା ନାମ ମନ୍ତର            ପରି ନିରନ୍ତର

ଅନ୍ତରଗତରେ ଜପ

ତା ପ୍ରେମ ପାଶୋରା            ପସରା ବାଢ଼ିଲ

ଏହି ବଡ଼ ମହାପାପ ।୪।

ଯା ଦୁଆର ଆଶ            ପାଶେ ଭ୍ରମି ଯାଅ

ଥରେ ହେଲେ ନ ଦେଖିଲେ

ତା ଦଶା ମୁଁ ପୁଣି            କହି ଆସୁଅଛି

ରାମଚନ୍ଦ୍ର ଦେବ ବୋଲେ ।୫।

(୧୮୩)ଲୋମକେ-ପ୍ରତ୍ୟେକ ଲୋମରେ,କକ୍ଷା-ଗୃହ ମଣ୍ଡନ,ଅନ୍ତଗତରେ-ଅନ୍ତର୍ଗତେ ।

ଚଉପଦୀ (ଧର୍ମୀୟ ଓ ରାଗାନୁଗା ଭକ୍ତିମୂଳକ)

(୧)

ରାଗ—ଭୈରବୀ, ଆଦିତାଳ

ଅଛି ଏତେ ମନୋରଥ କରି ରେ, ସହଚରୀ ।ପଦ।

ତମାଳ ମହେନ୍ଦ୍ରମଣି ଅପଘନ,

ପରିରମ୍ଭକୁ କି ଅଟେ ମୁଁ ଭାଜନ,

କେବଳ ଡାକିବ ଥରେ ସେ ମୋହନ,

ମୁରଲୀ ମୋ ନାମ ଧରି ।୧।

ଯାଉ ଯାଉ ବାଟେ ଭେଟିଲକେ ରାଧା,

ତାଙ୍କୁ ଦେଖି କୃଷ୍ଣ ହୋଇଲକେ ଶ୍ରଦ୍ଧା,

ଯମୁନାର ତଟେ, ବୃନ୍ଦାବନ ଘାଟେ,

ଡାକିକରି ମନେ ତୋରି ରେ ।୨।

ଶ୍ୟାମ-ସଙ୍ଗ ରଙ୍ଗଭାବ ରସକେଳି,

ଲଭିବାକୁ ମୁଁ କି ଛାର ଏତେ ଭଳି,

ଏତେ ଭଳି ଦେଖିଥିବି ଥରେ ନୀପପୁଞ୍ଜ

କେଳି ବିଜୟ ଶୋଭା ମାଧୁରୀ ।୩।

ଜଣାଉଛି ଜଗଦ୍ଦେବଙ୍କ ଛାମୁରେ,

ଚାରୁ ଭୂରୁରଙ୍ଗୀ ବିଳାସ ମଦରେ,—

ଅଳପ ମୋଠାରେ ପକାଇ

ଦେବାରେ କରୁଣାକଟାକ୍ଷ ହରି ।୪।

(୨)

ଅତସି-ଗୋରା, ଆଉ ନ ଚାହାଁରେ ।

ନିରତେ ଜଗି ଯମୁନା-ରାହା ରେ ।୦।

ମରମକୁ ଜାଣି, ଦେ’ ପଛେ ହାଣି,

ଶ୍ୟାମ ଦାରୁଣ ବଡ଼ ତୋ’ ଚାହାଣି ରେ ! ।୧।

ବ୍ରଜ ବିଟ ରାଜା ତୋ’ ବେଣୁ ବାଜା

ପ୍ରାଣ ଘେନୁଚି, ବେଗେ ଏଥୁ ଯା ଯା ରେ ! ।୨।

ହେଲେ ହେଁ ଗୁଆଳୀ, ମୁଁ କୁଳପାଳୀ

ନେଲେ ନେବୁ ପଛେ ଧନ ସଂଖାଳୀ ରେ ! ।୩।

ଦେଉଛି ଯେ ନାରୀ ଆବୁର ସାରି

କାଲିକି ହେବଟି ବ୍ରଜେ ଗୁହାରି ରେ ! ।୪।

ବିରହ ବିଳାସେ କୁଞ୍ଜ ନିବାସେ

ଶ୍ରୀ ଛୋଟରାୟ ଦେବ ରସେ ଭାଷେ ରେ ! ।୫।

(୨) ଅତସୀଗୋରା- ପେଶୀ ଗଛର ବର୍ଣ୍ଣଧରୀ, ବିଟ- କାମୁକ, କୁଳପାଳୀ-ପବିତ୍ରତା, ଆବୁର(ଆବ୍ରୁ)- ଇଜ୍ଜତ୍, ସାରି- ଶେଷ କରି ।

(୩)

ରାଗ—କାଫି, ଏକତାଳି

ଅନା ଅନା ଥରେ ଥରେ ରସି ରସିକାରେ ।ପଦ।

ଇନ୍ଦିରାକୁ ନିନ୍ଦି ଇନ୍ଦୀବର ବନିକାରେ,

ବନ୍ଦଇ ମୁଁ ନୀଳଜଳ ଜନମ ଧିକ୍‌କାରେ ।୧।

ମୀନମାନେ ଜାଲେ ମରି ସରନ୍ତୁ ବିକାରେ,

ସଞ୍ଚରୁ ତୋ ନେତ୍ର ଚିତ୍ରକେଳି ଶିବିକାରେ ।୨।

ଭ୍ରମରମଣ୍ଡଳୀ ସରୁ ଝଙ୍କାର ଡକାରେ,

ଷଡ଼ାଶୁଗ ପଦଛତି ସ୍ମରକୁ ଟେକାରେ ।୩।

ଆସ ମୁଁ ମଣ୍ଡିବି ଗଣ୍ଡ ସୁମ କରକାରେ,

ସ୍ତନ କନକ କଳଶ ମୂଳ କରକା ରେ ।୪।

ହରିଗିରେ ହରିଣାକ୍ଷୀ ଲାଜେ ଧାତିକାରେ,

ଛପିଗଲେ ଜଗଦ୍ଦେବ ଚିତ୍ତ ଲତିକାରେ ।୫।

(୪)

ରାଗ—ମୁଖାରୀ, ତାଳ—ଆଠତାଳ

ଅନା ଅନା ରେ ମୋତେ,

ବସୁଧାକୁ ଅନାଅ ନା ରେ ।

କେଉଁ ଖଳ ଜନ କହିଛି କି

ମନମୋହନା କିଛି ମୋହ ନାଁ ରେ ।ପଦ।

ଖଳଭାଷିତକୁ, ସରସ ଚିତ୍ତକୁ,

ଆଣିବୁ ନାହିଁ ନବୀନା ରେ;

ଘେନ ତ କ୍ଷିତିରେ କେ ରସେ

ରୀତିରେ ସୁନ୍ଦର କୁନ୍ଦନ ବିନା ରେ ।୧।

ମୋ ଅଙ୍କ ପର୍ଯ୍ୟଙ୍କ ଛାଡ଼ି

ହରିଣାଙ୍କ-ବଦନା ତଳେ ବସ ନା ରେ;

ଇନ୍ଦୁକରକାନ୍ତି ପଟଳୀ ନିନ୍ଦକ

କୁନ୍ଦକଳିକାଦଶନା ରେ ।୨।

ଆଳିଏ ଥିବାରେ ଚାଳିଦେଲି ଯାହା

ଯାହା ଦଶନାମ୍ୱରେ ରସନାରେ,

କ୍ଷିତିକି କରଜେ ମୋ ବନ୍ଧୁ ଚିରୁ

ଯେ ଏତିକି ମୋ ଦୋଷ ସିନା ରେ ।୩।

ପରଖି ଦେବାର ଦୋଷୀକି ସୁନ୍ଦର

ନ ରଖି ମନେ କୁହନା ରେ,

ଅସ୍ତ କରି ବୃଥା ସଉଭାଗ୍ୟ କଥା

ମସ୍ତକ ପୋତି ରହନା ରେ ।୪।

ଆଦର ଚାଦରପରି ପରିଜନେ

ଆଦର ଊଣା କର ନା ରେ;

କମ୍ପ କଉତୁକ ଝଲକାମଣ୍ଡନା

ଚମ୍ପକ ବରବରନା ରେ ।୫।

ହରି ଚାଟୁ ଘେନି ହେଲେ

ଅମାନିନୀ ପରିଣତଚନ୍ଦ୍ରାନନା ରେ

ଅଷ୍ଟଦୁର୍ଗଲେଖାଧିପ ହେଲେ

ଲେଖା ତୁଷ୍ଟ ପ୍ରମୁଦିତମନା ରେ ।୬।

(୪) ଟୀକା- ବସୁଧାକୁ ଅନାଅ ନା ରେ- ପୃଥିବୀକୁ ଚାହାଁ ନା, ଘେନ ତ କ୍ଷିତି... ବିନାରେ- ସୁନ୍ଦର ସୁବର୍ଣ୍ଣ ଛଡ଼ା ଏ ପୃଥିବୀରେ କିଏ ରିତିରେ ଅର୍ଥାତ୍ ପିତ୍ତଳରେ ରସ୍ପାରେ କି ? ଇନ୍ଦୁକର...ଦଶନାରେ-ଚନ୍ଦ୍ର କିରଣ ଅପେକ୍ଷା ମନୋହର ଓ କୁନ୍ଦଫୁଲର କଢ଼ି ପରି ଦଶନ ଯାହାର,ହରିଣାଙ୍କ ବଦନା-ଚନ୍ଦ୍ରମୁଖୀ,କରଜ –ନଖ,କୁହନା-କୋପ,କମ୍ପକୌତୁକଝଲକମଣ୍ଡନା-ମନୋହର ସଚଳ କର୍ଣ୍ଣଭୂଷଣ ଭୂଷଣ ଯାହାର,ପରିଣତଚନ୍ତ୍ରାନନା-ପୂର୍ଣ୍ଣଚନ୍ଦ୍ରବଦନା ।

(୫)

ରାଗ—ଆନନ୍ଦ ଭୈରବ

ଅନା ନା ଗୋ ! ଶ୍ୟାମ ଗୋରାକୁ

ରାଧେ ! ସକଳ ବାମା ଜାତିହରାକୁ ।

ଯହିଁ ସେ କାମ ବିଜୟ-ପତାକା ସମୟମୟ

ଗୁରୁ ଗୁରୁଜନ ଭୟ, ତହୁଁ ବିରହ ଉଦୟ ।୦।

ତନୁ-ତାତି ହେବ ବିଶାଳ;

କାଳେ ଧରିବୁ ପାଣି-କଞ୍ଜେ କପାଳ;

ନେବୁ ନିଳୟ ତେଜି କୁଞ୍ଜେ ତୁ କାଳ;

ହେବୁ କେବଳଟି କଳକଣ୍ଠ ନିନଦୁଁ ବିକଳ ।୧।

‘କଳା’ ପ୍ରୀତି ଜାତି ଦୁରନ୍ତ;

କେବେ ନୁହଇ କୁନ୍ଦଦନ୍ତି ! ସେ ସ୍ୱନ୍ତ;

ଘେନ ଭ୍ରମର ରୀତି ଯାହା ଦୃଷ୍ଟାନ୍ତ,

ତୋହଠାରେ ନୟନାନ୍ତ ଥିଲେ,

ଆନେ ଥିବ ସ୍ୱାନ୍ତ ।୨।

ଦେଖିଅଛୁ ଯେ ବାଳକାଳେ,

ଖେଳି ଦନୁଜ-ଦାରା ଦାରୁଣ କୋଳେ,

ଚୁମ୍ୱି ଗରଳ ବୋଳା ‘ଉରଜ’ ହେଳେ

ପ୍ରାଣ ପକାଇଲା ପିଇ,

ତା’ ଠାରେ କି ମନ ଦେଇ ! ।୩।

ଯା’ କନିଷ୍ଠ କୋଟିରେ ରହି,

ତେଡ଼େ ଶିଖରୀ ବର ଅଣ୍ଟିଲା ନାହିଁ !

ଯେଡ଼େ ପୃଥୁଳ ହେଲେ ରେ ଚାନ୍ଦମୁହିଁ !

କେହି ସହିବ ତା’ ପଞ୍ଚ ଅଙ୍ଗୁଳି-ଦାଉ ତୋ’ କୁଚ ? ।୪।

ଜାନୁ ଯୁଗଳ ଚାଲି ବୟସେ

ଦେଖି ବିଷମ ଧୂର୍ତ୍ତ ରୀତି ବିଶେଷେ,

ଯହିଁ ‘ଯଶୋଦା’ ବାନ୍ଧିଲେ ରୋଷେ,

ସେ ଯାମଳ ତରୁଠାରୁ ଦୃଢ଼ତର କି ତୋ’ ଊରୁ? ।୫।

କୁଳ-ଶୀଳ-ଲାଜ-ବଡ଼ାଇ

ଆଳି ନିବହ-‘ସଙ୍ଗ’ –ଅଙ୍ଗୁ କଢ଼ାଇ

ଦେବ ସହଜ ‘ଦେହ’ –ସ୍ନେହ ଛଡ଼ାଇ;

ତହିଁରେ କି ମନୋରଥ ?

କହେ ‘କଳନ୍ତର’ –ନାଥ ।୬।

(୫)ଜାତିହରା-କୁଳଭ୍ରଷ୍ଟକାରୀ,ସମୟମୟ-ସବୁ ସମୟରେ,ତନୁତାତି-ଦେହର ଉତ୍ତେଜନା,ପାଣିକଞ୍ଜେ-ପଦ୍ମହସ୍ତରେ,କଳକଣ୍ଠ ନିନଦୁଁ-କୋକିଳର କୁହୁ-ରବରୁ,କଳାପ୍ରୀତି-କାମକଳାରେ ଆସକ୍ତ,ଦୁରନ୍ତ-ଦୁଷ୍ଟ,ସ୍ୱନ୍ତ-ଆପଣାର,ନୟନାନ୍ତ-ଚୋରା ଚାହାଣି,ସ୍ୱାନ୍ତ-ଆନ୍ତରିକତା,ଦନୁଜଦାରା-ରାକ୍ଷାସୀର ସ୍ତ୍ରୀ ପୁତନା,କନିଷ୍ଠ କୋଟିରେ-କାଣି ଆଙ୍ଗୁଠିରେ,ଶଖରୀବର-ବଡ଼ପର୍ବତ ଗୋବର୍ଦ୍ଧନ,କେହି-କିପରି,ଚାଲି ବୟସେ- ଚାଲି ଶିଖିବା ବୟସରେ,ବଡ଼ାଇ-ବଡ଼ପଣ,ଆଳିନିବହ ସଙ୍ଗ-ସଖୀମାନଙ୍କ ସହ ଏକତ୍ରବାସ,ସହଜ ଦେହ-ଭାଇ ଭଉଣୀଙ୍କ ଦେହ ।

(୬)

ରାଗ—ତୋଡ଼ି, ଏକତାଳି

ଅନାରତ ସରସମନା ମୋ ଧନ

କିସ ମନାସି ପରିଜନେ ରୁଷିଲା ରେ,

ନିଶାରମଣଜୟ ବିଶାରଦବଦନ ନବାରୁଣ

ସଦୃଶ ଦିଶିଲା ରେ । ଘୋଷା ।

ବଳାହକ ଗରବ, -ଦଳାକୁନ୍ତଳେ ନବ,

କଳାପ ସୁମୁଖି ନ ଖୋସିଲା ରେ,

କଳାଗୁଣ ମୋହନ, ଚଳାଚଳ ନୟନ,

-ଦଳାନ୍ତରୁତ ବଳ ଖସିଲା ରେ ।

ଘୋଷଯାକ ଭିତରେ, ମୋ ସଙ୍ଗମ ଇତରେ,

ଅଛି କି ନାହିଁ ତ ନ କଷିଲା ରେ,

ଦୋଷ ବିନା ଏପରି ରୋଷ କଲେ କି

ପରିଜନ ବଞ୍ଚିବ ଘେନି ସୁଶୀଳା ରେ ।୨।

ଯେଉଁଦିନୁ ମୋତେ ସେ କଉତୁକିନୀ

ରସେ ନେତ୍ରାନ୍ତ ବରଛିରେ ଭୁଷିଲା ରେ,

ପଉରୁଷ ମୋହର ନଉକରି ତାହାର

ଚରଣ ମାଜିବାର ସୁଶୀଳା ରେ । ୩।

ଦିବା ସମୟେ ଦିନେ ବିବାସ କଲି

ମନେ କିବା ସତତ ତାହିଁ ଘୋଷିଲା ରେ,

କାହିଁକି ଧରଣୀ, ଚାହିଁ କିଶୋରୀମଣି,

ଗୁମାନକୁ ମାନସେ ପୋଷିଲା ରେ ।୪।

କହେ ବସୁ ଦୁର୍ଗେଶ ଅହେତୁକ ତା ରୋଷ,

ଶହେ ଗୁଣରେ ସମୁଲ୍ଲାସିଲା ରେ,

ପ୍ରାଣ ନେବାକୁ ମୋର, ବାଣ ମୀନରଥର

ଶାଣରେ ନିରନ୍ତର କଷିଲା ରେ ।୫।

(୬)ଅନାରତ-ସର୍ବଦା; ପରିଜନ-ଭୃତ୍ୟ; ନିଶାରମଣ ଜୟବିଶାରଦବଦନ-ଚନ୍ଦ୍ରକୁ ଜୟକରିବାରେ ଯଉଁ ମୁଖ ନିପୁଣ,ନବାରୁଣ-ବାଳସୂର୍ଯ୍ୟ; ବଳାହକଗର୍ବଦଳା-ମେଘର ଗର୍ବଧ୍ୱଂସକାରୀ,ଅର୍ଥାତ୍ ଅତିପଳା; କଳାପ-ମୟୁର ପୁଚ୍ଛ; ଘୋଷ-ଗଉଡ଼ ଗାଁ,ବରଛି-ବର୍ଚ୍ଛା;ମୀନରଥ-କନ୍ଦର୍ପ

(୭)

ରାଗ—ନାଆଟାକୁରଞ୍ଜ

ଅନୁପମ ହାସି, ତୁ ମୋ’ ମନୁଁ ଯିବୁ କେହି ରେ ? ।୦।

ନିଦେଶୁଁ ଭୂପର କାଲି ଗଲି ଦୂରେ ରହି ରେ !

ଚାରି କଳା ତୋ’ ବିଚ୍ଛେଦ ପାରିବି କି ସହି ରେ ? ।୧।

ମହୀଚକ୍ର ଯାକରେ ମୁଁ ରହିଲେ ହେଁ ଚାହିଁରେ !

ନିଶି-ଦିବା ଆନ ମତେ ଦିଶିବ ତ ନାହିଁ ରେ ! ୨।

ଅପେତ ଭୋଗ ମୁଁ କେଉଁ ତପେ ଥିଲି ଦାହି ରେ ! ।

ମନରେ ତ ଅଛୁ ପ୍ରାଣଧନ,ଅବଗାହି ରେ ! ।୩।

ଅନନ୍ତ ମୋଦ ବର୍ଷିବା ‘ଘନ’ ତୁ ମୋ’ ସହି ରେ !

ତୋ’ର ବିନା କି ନାଚିବ ମୋ ସୁଖ ବରହୀ ରେ ? ।୪।

କରିଥିବାରୁ ତୁ ଦେହ ପରି ମୋତେ ସ୍ନେହୀ ରେ !

ଚାରୁ ମୁଖ ଚାହିଁ ଦୁଃଖ ପାରୁ ନାହିଁ କହି ରେ ! ।୫।

‘ହରି’-ଗିରେ ଶରଦ-ଶର୍କରୀ-ନାଥମୁହିଁ ରେ !

ଜଗଦେବ କହେ ସ୍ନେହେ ଦ୍ରବିଗଲେ ବହି ରେ ! ।୬।

(୭)ନିଦେଶୁଁ ଭୂପର-ରାଜାଙ୍କ ଆଦେଶ ହେତୁ,ଚାରିକଳା-ଚାରାପକ୍ଷ ବା ଦୁଇମାସ,ମହୀଚକ୍ର ଯାକରେ-ପୃଥିବୀ ସାରା,ଅପେତ ଭୋଗ-ଛାଡ଼ିଥିବା ବିଳାସିତା,ଘନ-ମେଘ,ସୁଖବରହୀ-ସୁଖରୂପକ ମୟୁର,ଶରଦ ଶର୍ବରୀ ନାଥମୁହୀଁ-ଶରଥଚନ୍ଦ୍ରବଦନା,ଗିରେ-କଥାରେ

(୮)

ଅରଜିବି ପଛେ ଜନ ଅପଖ୍ୟାତିକି ଗୋ,

ବରଜିବି କେହି ଘନଶ୍ୟାମ ପ୍ରୀତିକି ଗୋ । ଘୋଷା ।

ତେଜି ଜାଈଦଳ ଶେଯ, ଘନସାର ମଳୟଜ,

କରିବ କେ ରାଜୀବଦଳକୁ ଗତିକି ଗୋ ।୧।

ତା ସୁନ୍ଦର ମନ୍ଦ ହାସ, ରୁଚିର ଭୂରୁବିଳାସ,

ଛାଡ଼ି ଆଡ଼ିବ କେ ଫୁଲବାଣେ ଛାତିକି ଗୋ ।୨।

ପଦକୁ ପୁରନ୍ଦରର, କରିଦେବି କରି ଛାର,

ନିତି ନିତି ତା ସୁରତେ ମାତିକି ଗୋ ।୩।

ତେଜିଣ କୋଣ ଚାହାଣି, ପୀୟୂଷ ମଧୁର ବାଣୀ,

ସହିବ କେ କାମରାଜ ଝଳି କାତିକି ଗୋ ।୪।

କରି ଗାଢ଼େ ପରିରମ୍ଭ, ତା ଅଧର ପକ୍ୱ ବିମ୍ୱ,

ପିଇଥିବି ପାହିଯିବା ଯାଏ ରାତିକି ଗୋ ।୫।

ବୋଲେ ବସୁଦୁର୍ଗପତି, ଧ୍ୟାନ କରି ତା ମୂରତି,

ନାମ ଭଜନରେ ହେବି ଯତି କି ଗୋ ।୬।

(୯)

ରାଗ—ପୂରବୀ

ଅରଜିଥିବାର ପ୍ରୀତି, ବରଜି ଦିଅନ୍ତି ମନୁଁ କେହି

ରୂପେ ପରୁଷ ପୁରୁଷଜାତି ।ପଦ।

ମନୁ ସରିଯିବା ଯାଏ ଚାଟୁ ବାଣୀ

ଭଣି ଦୂତୀପାଣି ଧରି,

ତନୁ ସରିଯାଏ ଭଜିବା ଆଶାରେ

ଅନୁସରି ଅନୁସରି ।୧।

ମୁରଲୀ ବଜାଇ ନିତି ନିତି ଯାଇ

ସଉଧକୁ ଲାଗି ଲାଗି,

ବେଶ ହୋଇ ନଟ ନଦୀତଟବଟ

ବନବାଟ ଜଗି ଜଗି ।୨।

ଚାଲିଯିବା ମାର୍ଗ ଚରଣଲାଞ୍ଛନ

ବାଲି ଗଉରବେ ତୋଳି,

ଦେଇ ଶତ ଚୁମ୍ୱ ପୁଲକାବଲମ୍ୱ

ହୋଇ ଶିରେ ବୋଳି ବୋଳି ।୩।

ତୋତେ ତ ଗୋଚର ପେଶି

ଶିଶୁଚର ଯେତେରୂପେ ମନଧରା,

କରେ ଦେଇ ମଞ୍ଜୁକୁସୁମପୁଞ୍ଜରେ

ସଜାଡ଼ି ସଜାଡ଼ି ଝରା ।୪।

ପରସନ ହେବା ନୋହିବା

ସନ୍ଦେହୁଁ ପରଶନ ଦେଖି ଦେଖି,

ଅମ୍ଳାନ କେତକୀପ୍ରସୂନ ଦଳରେ

ପ୍ରେମଲେଖ ଲେଖି ଲେଖି ।୫।

ଦେବୀବାଣୀ ଶୁଣି କହିଲେ

ମିତଣୀ ଅଷ୍ଟଦୁର୍ଗ ନାଥ ବୋଲେ,

ହେଲେ ହେଲେ ବାମ ଶ୍ରମ ଲଭି ପ୍ରେମ

ଉଚିତ ସେ ଶ୍ୟାମ ତୁଲେ ।୬।

(୯) ପରୁଷ ପୁରୁଷଜାତି-ନିଷ୍ଠୁର ପୁରୁଷଜାତି; ତନୁ ସରିଯାଏ-ଦେହ ଶୁଖିଯାଏ; ସୌଧ-କୋଠାଘର; ଚରଣଲାଞ୍ଛନ ବାଲି-ପାଦଚିହ୍ନ ଲାଗିଥିବା ଧୂଳି; ପୁଲକାବଲମ୍ୱ-ରୋମାଞ୍ଚାବଲମ୍ୱୀ ଅର୍ଥାତ୍ ରୋମାଞ୍ଚିତ; ମଞ୍ଜୁକୁସୁମପୁଞ୍ଜରେ ସଜାଡ଼ି ସଜାଡ଼ି ଝରା-ସୁନ୍ଦର ଫୁଲମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ଫୁଲତୋଡ଼ା ସଜାଡ଼ି; ପରଶନ ଦେଖି ଦେଖି- ପର୍ଶ୍ନ ଦେଖି ଅର୍ଥାତ୍ ଜ୍ୟୋତିଷିକ ଗଣନା କରି କରି; ପ୍ରସୂନ-ଫୁଲ; ବୀମ- ପ୍ରତିକୂଳ ।

(୧୦)

ରାଗ—କାମୋଦୀ, ତାଳ—ଝୁଲା,

ଅଲଂଘ୍ୟ ହେବାରୁ ମୋ ରାଣ

ପରାଣବନ୍ଧୁ ଯାହା ଦିନେ ଦିନେ ।

ସହଜେ ଦୟାଳୁ ଗୁଣ ପରିପାଳୁ

ମୋହପରି ନିଧୁବନେ ରେ, କିଶୋରି,

ସେ କାଳେ ଯେଉଁ ସମ୍ପତ୍ତି,

ତଳପ ଦୀପ ମୋ ମନ ନେତ୍ର ନିଶା

ଏମାନେ କିଛି ଜାଣନ୍ତି ରେ ।୧।

ଶ୍ରୀହସ୍ତ କଞ୍ଜଚରଣ ଆଭରଣନିବହ ହେବାରୁ ମୂକ,

ରତନମେଖଳା କ୍ଷୁଦ୍ର ଘଣ୍ଟିମାଳା, ହୁଏ,

ମହା ବାବଦୂକ ରେ, କିଶୋରୀ,

ପକାଇ ତ୍ରିପଟା ତାଳ, ଅଧୋମୁଖ ସୁନା କଳସ

ଉପରେ ନଚାଇ ନକ୍ଷତ୍ରମାଳ ରେ ।୨।

ମଣିମୟ ନଥ ନାଟୁଆ ତାହାକୁ

ବିବାଦେ ଜିଣିମା ପାଞ୍ଚେ,

କମ୍ୱୁଶିରେ ମାର ଦରପଣ ରଖି,

ତହିଁ ତିଳଫୁଲ ନାଚେ ରେ କିଶୋରୀ,

କି ମୋଦେ ଲଜ୍ଜାନାଗରୀ, ଦେଖୁଥାଇ ନାଟ

ତା ପକ୍ଷ୍ମକବାଟ ଆଡ଼ ଆଡ଼ ପେଲା କରି ।୩।

ନୀଳମେଘୀ ଶାଢ଼ୀ ଗଲା ପରି

ଭିଡ଼ି ଖସାଇ ଲହସା ଖୋସା,

ରଜତ ମୁଦ୍ରିକା ବିଞ୍ଛିଦେଲା ପରି

ସେ ସମୟ ମନ୍ଦହସାରେ,

କିଶୋରୀ, ରତି ମନମଥ ନୁହେଁ,

ପନୀର ପିଚିକା ଖେଳୁଥିଲା ପ୍ରାୟେ

ସ୍ୱେଦ ବିନ୍ଦୁ ଦିଶେ ଦେହେ ରେ ।୪।

ବେଳକୁ ବେଳ ବ୍ୟାକୁଳ କରିବାରେ

ନାରାଚେ ପଞ୍ଚବିଶିଖ, ଅଲେଖ ସୁଖ

ଆସ୍ୱାଦନେ କମ୍ପାଇ ଦେଲା ବେଳେ

ଚନ୍ଦ୍ରମୁଖ ରେ, କିଶୋରୀ,

ମୁକୁତା ଜାଲି ତାଟଙ୍କ, ଦୋହଲିବା ଦେଖି

ଦୂର ହୁଏ ଆଖି ପୂର୍ବର ଦୁରିତପଙ୍କ ରେ ।୫।

ଚୁମ୍ୱାଇ ଚୁମ୍ୱି ମୋ ଅଧର ବଦନେପୀଡ଼ି

ନେତ୍ରକଞ୍ଜ ଖୋସି, ଅତୁଲ୍ୟ ଅମୂଲ୍ୟ

ଝଳି ଝଲମଲ ଗଣ୍ଡକୁ ମୋ ଗଣ୍ଡେ ଘଷିରେ, କିଶୋରୀ,

ଯାହା ଭାଷୁ ମଲି ଇଷି, ଅଖଣ୍ଡପ୍ରମୋଦ ପ୍ରବାହେ

ମୋ ହୃଦ ଅନାୟାସେ ଯାଏ ଭାସି ।୬।

ଘନସାର ବାସ ପ୍ରଖର ନିଃଶ୍ୱାସ ଶରମଭରୁ ପ୍ରସରେ,

ନିଦାଘେ ଲୁଳିଲା ନବୀନ ମଞ୍ଜରୀ

ପରି ଜମି ମୋର ଉରେ ରେ, କିଶୋରୀ,

ଦେଇଅଛୁ ସୁଖ ଯେତେ, ତୋ ପଦରାଜୀବେ ଅଳତା

ହେଲେ ମୁଁ ସୁଝିବି ଅବା କିଞ୍ଚିତେ ରେ ।୭।

ଏପରି ସମ୍ପତ୍ତି ଛାଡ଼ି ଆସି କ୍ଷିତି

ବନଧର ନଦୀ ଦେଶେ,

ମୋ ହୃଦୟ ଫାଟି ନ ଗଲା ଯାହାଟି,

ବନିଛି ନିଶ୍ଚେଁ କୁଳିଶେ ରେ, କିଶୋରି,

ଲୋଡ଼ିଲେ ଆଉ କେ ଦେବ, ବ୍ରଜ ବରଜିଲା ଦିନୁ ସେ

ଗଲାଣି କହେ ଶ୍ରୀମୁକୁନ୍ଦଦେବ ରେ ।୮।

(୧୦) ନିଧୂବନ- କାମକ୍ରୀଡ଼ା, ତଳପ- ଶଯ୍ୟା, ବାବଦୂକ- ବହୁଭାଷୀ, ମାତ୍ର ଏଠାରେ ଶବ୍ଦାୟମାନ, କୁମ୍ଭ- ଶଙ୍ଖ, ପନୀର- ସୁବାସିତ ଜଳ, ଅଲେଖ- ଅନିର୍ବଚନୀୟ, ଘନସାର-କର୍ପୁର, ଲୁଳିଲା- ମ୍ଳାନ ହୋଇଯାଇଥିବା; ବନିଛି- ତିଆରି ହୋଇଛି, କୁଳିଶ- ବଜ୍ର, ରଜତମୁଦ୍ରିକା- ରୌପ୍ୟମୁଦ୍ରା, ଟଙ୍କା ପ୍ରଭୃତି ।

(୧୧)

ରାଗ—ଚିନ୍ତା କେଦାର

ଆଉ ଏ ‘‘ଚାଟୁ ବାଣୀ’’ କାହିଁକି ?

ସବୁ ‘ସ୍ନେହ’ ମୁଁ ଜାଣି ନାହିଁ କି ? ।୦।

ଆହେ ଗୋବିନ୍ଦ, କପଟ ମୂରତି !

‘‘ସୁଧା’’ ରେ ଉଦର ହେଲେ ଭରତି,

ଥିଲେ ଭଲ ବୁଦ୍ଧି, ଆଉ ଛାର

‘ଦଧି-ସର’କୁ କେବେ ଚାହିଁ କି ? ।୧।

ଅଛି କି ଅବଧାନେ ? ଯେଉଁ କାଳେ

ଛାପି ରାତି ଜାତି ଲତିକା ମୂଳେ

ଧରୁଁ ମୋ’ର ହାତ ‘‘ରଖ ଉମାନାଥ !’’

ବୋଲି ଯେ ପଡ଼ ଚିହିଁକି ? ।୨।

ଅହର୍ନିଶି ନିଦ ନ ଥିବ ପରା ?

ଅଳସୀ ହେଉଥିବ ଜବାଧରା,

ଆସୁଥିବ ହାଇ, ଅବିଳମ୍ୱେ ଯାଇ

‘‘ଫୁଟୁକି’’ ଠୁକ ତହିଁକି ।୩।

‘ଶ୍ରୀ ରାମଚନ୍ଦ୍ର ଛୋଟରାୟ’ ଭଣେ

ଲୁଠିବାରୁ ‘ବାଳାମଣି’ –ଚରଣେ

ଲାଗିଚି ଯାବକ ବୋଳ ମଥାଯାକ,

ଏ ‘ଦଣ୍ଡ’ ଦେଲା କେହି କି ? ।୪।

(୧୧) ଛାପି ରାତି- ଲୁଚି ରହି, ଜାତି ଲତିକା- ଜାଇଫୁଲ ଲତା, ଫୁଟୁକି- ଆଙ୍ଗୁଳିରେ ଶବ୍ଦ କରିବା, ଲୁଠିବାରୁ- ମାଟିରେ ଗଡ଼ିବାରୁ, ଯାବକ- ଅଳତା ।

(୧୨)

ରାଗ—କାମୋଦୀ, ତାଳ—ଆଠତାଳି

ଆଉ କି ସହୀ ସହି କରିବ ଗୋ,

କହି ମହତ ସିନା ସରିବ ଗୋ । ଘୋଷା ।

ଶ୍ୟାମଗୁଣ ପରକ୍ଷି, ଚିତ୍ତ ଭିତରେ ସଖି,

ରଖିଲାଣି କିପରି ଭାରିବ ଗୋ,

ମିଶି ଗଲାଣି କ୍ଷୀର,--ଭାଣ୍ଡରେ ଯେବେ ଖାର,

ଛାଣି କେ ସ୍ୱାଦୁ ବାରି ପାରିବ ଗୋ ।୧।

ବୁଝିଲାଣି ମରଜି, ଆଉ କି ହୋଇ ରାଜି,

ନିକୁଞ୍ଜେ ତୋ ସଙ୍ଗେ ବିହରିବ ଗୋ,

ସୁଧାରେ ବିଷ ଦେଇ ଯତ୍ନେ ଛାଣିଲେ ନେଇ,

ତହୁଁ କି ମଧୁ ଆଉ ଝରିବ ଗୋ ।୨।

ଦେଲାଣି ସ୍ନେହ ଭାଙ୍ଗି ତୋଠାରୁ ସେ ଶୁଭାଙ୍ଗୀ

ଆଉ କି ତୋ ବୋଲ ସେ କରିବ ଗୋ;

ଛେଦି ପାଦପମୂଳ, ସିଞ୍ଚିଲେ ନେଇ ଜଳ,

ସେ କି ନବପଲ୍ଲବ ଧରିବ ଗୋ ।୩।

ଅଷ୍ଟଦୁର୍ଗ ଅବନୀପତି ଭାଷେ ସଜନି ଆଉ

କି ତୋ ଦୁଃଖ ସେ ହେରିବ ଗୋ ;

ପରଖଦେବା ଲାଞ୍ଛ, କଲାଣି ଯେବେ ପାଞ୍ଚ,

ପଞ୍ଚବାଣକୁ ସେ କି ଡରିବ ଗୋ ।୪।

(୧୩)

ରାଗ—କାଫି—ଝୁଲା

ଆଉ ଗମାର ମାରକୁ କେ’ ମାନେ ରେ ।ପଦ।

ସହୁ ସେ ନ ସହୁ କହୁଅଛି ଅଭିମାନେ

ମୋର ହେଲେ ଡର ନାହିଁ ଧ୍ୟାନେ ରେ ।୧।

ତୋରା କର୍ପୂରହାସି ! ତୁ ପରା ଅବଧାନେ

ରଖିଲୁନି ଯେବେ ସନ୍ନିଧାନେ ।୨।

କହିଲେ ହେଁ ମୋ ଭାଗ୍ୟ ନ ସହି ଖଳଜନେ

ଧନ ଯେବେ ନ ଶୁଣିଲୁ କାନେ ।୩।

ପହୁଡ଼ ଛୁ ଯାହା ଦେଇ ବଳି ଅବସାନେ

ମସ୍ତକ ମୋ ହସ୍ତ ଉପଧାନେ ।୪।

ରସନିଧି ! ଯାହା ମୋ ତରସ ଅନୁମାନେ,

ତୋଷୁ ବିମ୍ୱ ଓଷ୍ଠ ଚୁମ୍ୱଦାନେ ।୫।

କିଶୋର କିଶୋରୀ ଚାରି ପଦକଞ୍ଜ ଧ୍ୟାନେ

କହେ ଜଗଦ୍ଦେବ ସାବଧାନେ ।୬।

(୧୪)

ରାଗ—ପୂରବୀ, ଆଠତାଳି

ଆଉ ଟିକାକୁ ଗୋ, ଆଉ ଦଣ୍ଡକୁ ଗୋ,

ବୃଥା କଥାକୁ ଗୋ, କାହିଁକି ଦୁଃଖ ରୁଷଣା ?

ଶ୍ୟାମ ମୋର ଜୀବବନ୍ଧୁ ବୋଲି, ଯିବ

ଏହି ଶ୍ରୀମୁଖରୁ ଶୁଣା ।୦।

ସରଦାର ମଧୁ ଫରମାସିଲାନି

ନିକୁଞ୍ଜମନ୍ଦିର ମଣ୍ଡା,

ଅନଙ୍ଗ-ରଙ୍ଗ ରଙ୍ଗସ୍ଥଳେ ଉଡ଼ିବ

ଶୃଙ୍ଗାର ମଙ୍ଗଳ ଧଣ୍ଡା ।୧।

ସରମ ସମୟ ସମ ରସମୟ

ସବୁ ରୂପେ ହୋଇବାକୁ,

ନିଜ ଜୟ ହେତୁ ଧ୍ୱଜ କରିବୁ

ତୁ କୋମଳ ରୋମଲତାକୁ ।୨।

ନବୀନ ଘନ ଶ୍ୟାମଳ କୃଷ୍ଣ

ପକ୍ଷେ ଚନ୍ଦ୍ରାଭିଖ୍ୟା ନ ଦିଶିବ,

ସ୍ମର ସହଚର ସାବୟବ

ଲଂଘି ବନମାଳିକା ବାସିବ ।୩।

ତଦନନ୍ତର ତୁ ମୋଠାରେ

କରୁଣାରସ ସିଞ୍ଚ ବା ନ ସିଞ୍ଚ,

ମିଳିବ ତୋ ପଦ-କଞ୍ଜକୁ ଶିଖଣ୍ଡମୟ

ଚୂଳାଞ୍ଚଳ ଲାଞ୍ଚ ।୪।

ମିଳିବାକ୍ଷଣେ ତୋ ପୀୟୂଷ

ମୟୁର ମୁଖସୁବାସ ରାଜୀବ,

ମୁରଲୀ ଚୁମ୍ୱନ ମୁରଲୀ-ମୋହନ

ମନରୁ ପାଶୋରା ଯିବ ।୫।

ଗଉର ବରନା ଗଉରବ ମନା

କରି ମନ କଲୁ ତା’ରେ,

ବଣିକହରାରି ମଳାଇବ ହରି

ମଣି କନକଲତାରେ ।୬।

ରସି ସଖିଗିରେ ହସି ରାଧା ଧୀରେ

ଭାଷିଲେ ସ୍ନେହେ ଯା’ମ ଯା’,

ରଚିଲେ ନିଃସର୍ଗ ଧୀର ଅଷ୍ଟଦୁର୍ଗ

ବସୁଧା-ବଳୟ ରାଜା ।୭।

(୧୫)

ରାଗ—ପୂରବୀ

ଆଉ ଟିକାକୁ ଗୋ, କାହିଁକି ଦୁଃଖ – ରୁଷଣା ?

‘‘ଶ୍ୟାମ ମୋ’ର ଜୀବ ବନ୍ଧୁ’’ ବୋଲି

ଯିବ ଏହି ଶ୍ରୀମୁଖରୁ ଜଣା ।୦।

ସରଦାର ‘ମଧୁ’ ଫରମାଶିଲାଣି

ନିକୁଞ୍ଜ-ମନ୍ଦିର ମଣ୍ଡା,

ଅନଙ୍ଗ-ରଣ-ରଙ୍ଗ ସ୍ଥଳେ

ପଡ଼ିବ ଶୃଙ୍ଗାର ମଙ୍ଗଳ ଧଣ୍ଡା ।୧।

ସମ ରସମୟ ସମର

ସମୟ ସବୁରୂପେ ହୋଇବାକୁ

ନିଜ ଜୟ-ହେତୁ କେତୁ କରିବୁ

ତୁ କୋମଳ ଲୋମ-ଲତାକୁ ।୨।

ନବୀନ ଘନଶ୍ୟାମ କୃଷ୍ଣ

ପକ୍ଷେ ଚନ୍ଦ୍ରାଭିଖ୍ୟା ନ ଦିଶିବ,

‘ସ୍ମର’ ସହଚର ସମୟ ଲଙ୍ଘି

ବନ ମଲ୍ଲିକା ବାସିବ ।୩।

ତଦନ୍ତରେ ତୁ ମୋ’ ଠାରେ କରୁଣାର

ରସ ସିଞ୍ଚ ବା ନ ସିଞ୍ଚ,

ଯାଚିବ ତୋ’ ପଦ-କଞ୍ଜକୁ

ଶିଖଣ୍ଡମୟ ଚୂଳାଞ୍ଚଳ ଲାଞ୍ଚ ।୪।

ମିଳିବା କ୍ଷଣି ତୋ’ ପୀୟୂଷ-ଅଧର-

-ମୁଖ-ସୁବାସ-ରାଜୀବ

ମୋହିତ ମୋହନ ମୁରଲୀ ଖୁ ରଲି

ମନରୁ ପାସୋରି ଯିବ ।୫।

ତା’ ଉର-ବିହାର-ଗଉରବ

ବିନା ହୋଇ ମନ କଲେ ତୁ ରେ !

ବଣିକ-ହରାରି ମିଳାଇବ ‘ହରି’-‘ମଣି’

‘କନକ ଲତା’ ରେ ।୬।

ହସି ସଖୀଗିରେ ରାଧା ଧୀରେ

ଭାଷିଲେ ‘‘ତୁହି ଯା ମ, ଯା’’

ରଚିଲେ ନିସର୍ଗ ଧୀର ଅଷ୍ଟଦୁର୍ଗ

ବସୁଧା ବଳୟ – ରଜା ।୭।

(୧୫) ସରଦାର ମଧୁ- ଋତୁରାଜ ବସନ୍ତ, ଧଣ୍ଡା-ମାଳା, ସମର ମସୟ- ରତିକ୍ରୀଡ଼ାର ବେଳ, କେତୁ- ପତାନା, ଲୋମଲତା- ନାହି ଉପରେ ଓ ତଳେ ଥିବା ଲୋମାବଳୀ, ଚନ୍ଦ୍ରାଭିଖ୍ୟା- ଚନ୍ଦ୍ରର ଶୋଭା, ସ୍ମରସହଚର ସମୟ- ରାତ୍ରିକାଳର କେଳି ସମୟ, ଖରୁଲି- ବଂଶୀ ବଜାଇବା ଭଙ୍ଗୀ, ବଣିକ ହରାରି- ବେପାରୀ କନ୍ଦର୍ପ, ହରିମଣି- ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ ରୂପକ ମଣି, ନିସର୍ଗ ଧୀର- ସ୍ୱଭାବତଃ ନମ୍ର ।

(୧୬)

ରାଗ—ମୁଖାବରି

ଆଗୋ ସଖି ! ଭଜିବି ମୁଁ ସେ ନୂଆ ନଟକୁ ।୦।

ହେଲେ ହେଁ ଲୋକହସା, ନିତି କରିବି ବସା

କଳିନ୍ଦ ଗିରି ସୁତା – ତଟକୁ ।୧।

ବୁଲିବି ବନେ ବନେ ତା’ ତୁଲେ ପ୍ରତିଦିନେ;

ଯେ ଯେତେ ପାରେ ତେତେ ଅଟକୁ ।୨।

ମତେ ଅବା ନ ସହି ଡକାଇ ନେଉ କେହି

ଭଟକୁ ଆଣି କଂସ – କଟକୁଁ ।୩।

କେ ଦେଲେ ଦେଉ ଗାଳି ; କରିବି ତା’ ସଙ୍ଖାଳି

ହଟକୁ ଶିଖଣ୍ଡ ମୁକୁଟକୁ ।୪।

ପଡ଼ି ଶ୍ରୀପଦ-ତଳେ ଟାଣି ଆଣିବି ବଳେ

ନିକୁଞ୍ଜ – ମଧ୍ୟ ଫୁଲ ଖଟକୁ ।୫।

ବୋଲେ ଶ୍ରୀ ଛୋଟରାୟ ନିରତେ ମୋ ହୃଦୟ

ସ୍ଥଳେ ସେ ‘ନୀଳମଣି’ ଝଟକୁ ।୬।

(୧୬)କଳିନ୍ଦଗିରିସୁତା- ଯମୁନା ନଦୀ, ତେତେ ଅଟକୁ (ପାଠାନ୍ତର- ମୋତେ ଅଟକୁ)- ଆକଟ କରୁ ବା ଅଟକାଉ, ଭଟକୁ- ଭାଟକୁ, ହଟକୁ- ଦୁଷ୍ଟାମିକୁ ।

(୧୭)

ଆଗୋ ପ୍ରିୟ ସଖି ! ପ୍ରାଣପ୍ରିୟଙ୍କୁ ପାରିଲୁ

ଟିକି ଦେଖି । ଘୋଷା ।

ରସେ ଉଲୁସାଇ ଚିତ୍ତୁଟିକି

ଘେନିବା ସମୟେ ଗୀତୁଟିକି ।

କି ତୁଔ ପାରିବ ଚନ୍ଦ୍ରିକା ତାହାର

ମିତୁଟିକି କୁନ୍ଦ ସ୍ମିତୁଟିକି ।୧।

ଥାଏ ମୋର ମନ୍ଦ ମୁଁ ବିବେକୀ

ପ୍ରାଣ ତୁଲେ ହୋଇଗଲି ବିକି ।

ଜାଲିଟି ନିକଟେ ଅନାଇ ଦେଲିଟି

କାଲି ଟିକିଏ ସେ ଚାଲିଟିକି ।୨।

ଶ୍ରୁତିରେ ତାର ଚରିତୁ ଟିକି

ଶୁଣୁଥିଲେ ହେଲେ ମୁଁ ନିତିକି ।

କି ବୃତ୍ତିରେ ସତୀ ମତିହରା ମୋର

ଧୃତି କରିଦେଲେ ଟିକିଟିକି ।୩।

ବୋଲେ କବିରବି ତୁହିଟିକି

ଗେଲେ ତାଙ୍କୁ ରାଧେ ଚିନ୍ତୁଟିକି ?

ପାଲେ ଯା ପକାଇ ନିଏ ସେ ଡକାଇ

ଚୋରି କରି ମନ ବିଭୁଟିକି ।୪।

(୧୮)

ରାଗ ମୁଲତାନି—ଆଡ଼ତାଳି

ଆଜ ଏ ରୁଷାରେ, ପାଳିଲି ନାହିଁ କି

ତୋର ହୁକୁମ ସୁସାରେ ।ପଦ।

ହେଲୁ ଯେ ଗଣ୍ଡମଣ୍ଡିତ-କର ସାରସାରେ,

ତୋ ବିନା ଅଛି କେ ମୋର ଭରସା ରସାରେ ।୧।

ଚିନ୍ତାମଣି ପରା ତୁ ମୋ ଚିତ୍ତ ଘରଷା ରେ,

ତିନ୍ତାଅ ନା କୁଚକୁମ୍ଭ ଅଶ୍ରୁ ବରଷାରେ ।୨।

ସହି ସରିଲିଟି ହର-ଅହିତ ତୃଷାରେ,

ବନ୍ଦ ପଡ଼ୁସ୍ମିତ ମକରନ୍ଦ ପରଷାରେ ।୩।

ଗୁଣାମ୍ଭୁଧି ଥରେ ସ୍ମର ସମରେ ରସା ରେ,

ଭଣାଯାଉ ତୋର ଗଣା ନ ଯା ନିରାଶା ରେ ।୪।

ଜଗଦ୍ଦେବ ବୋଲେ ଶ୍ୟାମ ବିନୟ ତୁଷାରେ,

ଶଙ୍କିଲା ଦେବୀଙ୍କ ମୀନ ପଙ୍କଜ ଦଶା ରେ ।୫।

(୧୮) (ଶେଷ ପଦ)- କୃଷ୍ଣଙ୍କ ବିନୟରୂପ ହୁମସ୍କର୍ଶରେ ଦେବୀଙ୍କ ମାନ ପଦ୍ମ ଅବସ୍ଥାକୁ ପ୍ରାପ୍ତ ହେଲା ଅର୍ଥାତ୍ ମାନ ସଙ୍କୁଚିତ ହେଲା ।

(୧୯)

ରାଗ—ମରୁଆ

ଆଜ ଏ କି ଗୁମାନ ରେ (ଚନ୍ଦ୍ରାନନା)

ଦେଖିନାହିଁ ସ୍ୱପନରେ ।ପଦ।

ସୁନ୍ଦର ରଦବାସ, ମନ୍ଦାରଦଳେ

ହାସ,-କୁନ୍ଦକୁ ପରକାଶ,

କୁନ୍ଦାନାଙ୍ଗି ମୋ ଧନି, (ପଡ଼ି) ତୁ ସିନା ମୋର ପ୍ରାଣ,

ରମଣୀଗଣ ରାଣ, ରାଣ ଅଛଟି ମାଣ,-ବକ ମୃଗାକ୍ଷୀ

ଜାଣ ଦାରୁଣ ସ୍ମରରାଣ, ଶାଣଦିଆ ତୀକ୍ଷଣ,

ବାଣଗଣରେ ନିଶ୍ଚେଁ ନେବଟି ଏ ପରାଣ ।୧।

ଚାରୁ ଚମ୍ପକଦେହା ରେ, ଚନ୍ଦ୍ରାନନା,

କାହୁଁ ଶିଖିଲୁ ଏହା ରେ, ଅଶ୍ରୁ ପ୍ରସରିବାର,

ମହୀକି ଚିରିବାର, ଆଜନ୍ମ ପରିବାର,

ସଂସାର ସାରିବାର ।୨।

ମର୍ମ ଗଲାଟି ଫାଟି ରେ, ଚନ୍ଦ୍ରାନନା,

ମାରମାର୍ଗଣଧାଟୀରେ, ବନ୍ଧୁଆ ସରିଲିଟି,

ତୋ କୀର୍ତ୍ତି ପରିପାଟୀ, ରୋପିବାର ଲତାଟି,

ମୂଳୁ ନ ପକା କାଟି ।୩।

ଦୋଷ ଦେଖି ତୁ ଦଣ୍ଡ ରେ, ଚନ୍ଦ୍ରାନନା,

ମଣ୍ଡନା କର ଗଣ୍ଡରେ, ବାହୁପାଶେ ନିତାନ୍ତେ,

ବାନ୍ଧିବା ବସନାନ୍ତେ, ଓଷ୍ଠ ବିଦାରି ଦନ୍ତେ,

ଭୂଜ କରଜ-କୁନ୍ତେ ।୪।

ଆରମ୍ଭିଲେ ତୁ ରୁଷା ରେ, ଚନ୍ଦ୍ରାନନା,

ଭରସା କେ ମୋ ରସାରେ, ତେଜିଲେ

ତୁ ମୋ କୋଳ, କେତେ ମୋ ଧୃତି ବଳ,

ସହେ କି କରବାଳ, କେଳି-କମଳ ଦଳ ।୫।

ଶ୍ୟାମ ବିନୟଭାଷାରେ, ଚନ୍ଦ୍ରାନନା,

ମନ୍ଦ ମଧୁରହସା ରେ, ଭାଷିଲେ ପ୍ରିୟବାଣୀ,

ରସେ ସେ ସୁଲକ୍ଷଣୀ, ରସିଲେ ମନ ଜାଣି,

ଶ୍ରୀ ଛୋଟରାୟ ଭଣି ।୬।

(୧୯) ରମଣୀଗଣରାଣ- ନାରୀମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଶ୍ରେଷ୍ଟ, ରଦବାସ-ମନ୍ଦାରଦଳେ- ଓଷ୍ଠରୂପ ମନ୍ଦାରଫୁଲରେ, ହାସକୁନ୍ଦକୁ- ହାସ-ରୂପ କୁନ୍ଦଫୁଲକୁ, କୁନ୍ଦନାଙ୍ଗି- ସ୍ୱର୍ଣ୍ଣାଙ୍ଗୀ, ମାଣବକ- ଶିଶୁ, ରାଣ- ରାଜା, ପରିଚାର- ଚାକର, ମାରମାର୍ଗଣାଧାଟୀ- କନ୍ଦର୍ପଶରସମୂହ, ରସା- ପୃଥାବୀ, କେଳି-କମଳ-ଦଳ- ପ୍ରୀତିପଦ୍ମପାଖୁଡ଼ା, କରବାଳ- ଖଣ୍ଡା ।

(୨୦)

ରାଗ—ବେହଗଡ଼ା—ଆଦି

ଆଜ ରସବତୀଙ୍କର ରାଜା। କୋଳୁ ନ ଯା ରେ ।୦।

ସରିଯିବି ସିନା ସୁନାଗୋରି । ଦୁଃଖ ବେଜାରେ,

ଥରେ ଆଉ ତୋ ରସପାତରେ ମୋତେ ଭିଜା ରେ ।୧।

ଦୁହିଁଙ୍କ ନାମେ ଡିଣ୍ଡିମ ବାଜୁ ବ୍ରଜ ବଜାରେ,

ଅସରସ ଲୋକ କି କରିବ ନିନ୍ଦି ହଜାରେ ।୨।

ଊଣାଯାଉ ଗଣା ଯା ଅଦୃଷ୍ଟ ଦୁଷ୍ଟ ରଜାରେ,

କରନ୍ତୁ ଦୁରନ୍ତେ ଲେଖା ମୋ ରସେ ଗରଜାରେ ।୩।

ଦେହମହୀ ପୂରିଛି ପୁଲକ ବ୍ୟାଜ ଗଜାରେ,

ଏ ସମୟେ ସ୍ମରାନଳ ଝାସରେ ନ ଭଜା ରେ ।୪।

ଶ୍ରୀମତୀ ଏପରି ହରି ଭାରତୀ-ଭାନୁଜା ରେ,

ବୁଡ଼ିଗଲା ପରି ଅଙ୍କେ ବିରାଜିଲେ ଲଜ୍ଜାରେ ।୫।

କୃପାକରି ବସୁଦୁର୍ଗ ବସୁନ୍ଧରା ରଜାରେ,

ସ୍ମିତକୁଳେ ରସିଲେ ମଦନ ମହାପୂଜାରେ ।୬।

(୨୧)

ରାଗ—ଖମ୍ୱାଜ, ଆଦିତାଳ

ଆଜି ମଦନ ସାଜିକି ନାଗର

କର ରାଜି ରେ । ଘୋଷା ।

ଲଘିଂଲ ଯା ଶଙ୍କା ଗୁରୁଭୟ ବନ-ରାଜିରେ ।

ରସସିନ୍ଧୁ ତଟରେ ସଞ୍ଚରୁ ମନ ବାଜି ରେ ।୧।

ରସବତୀ ଚକ୍ରବର୍ତ୍ତୀ ଯଶକୁ ନିହାଜି ରେ,

ଭୁଲାଇ ମୂଲାଇ ଯାନ ଦେବି ସିନା ସାଜି ରେ ।୨।

ପରିକର ନାଶ ମଣି ତାର କରେ ମାଜି ରେ,

ଧରଣୀ ମଣ୍ଡନା ବେଶ ଦେବ ସୈନ୍ୟ ସାଜି ହେ ।୩।

ଭାଷେ ଜଗଦ୍ଦେବ ଶ୍ୟାମ ବାଣୀ ଡକା ବାଜି ରେ,

ହଜିଗଲା ରାଜୀବାର ଶଙ୍କା ଭାନିତାଜି ରେ ।୪।

(୨୨)

ଆରେ ସଖି, କହିଲୁ କି ଶ୍ୟାମ ଆଗେ

ବୁଡ଼ି ସୁଆଗେ ।୦।

ରାଧା ଆମ୍ଭ ତୁଲେ କାଲି

ନିକୁଞ୍ଜ ପୁଞ୍ଜରେ ବୁଲି

ପୁଲକି ତମାଳ ବଲ୍ଲୀ

ଶାଖାକୁ ଭିଡ଼ିଲା ବୋଲି ।୧।

ବାଳ କାଳୁ ତୁ ମୋ ଜଥା

ବୋଲି ସିନା ମନ ବ୍ୟଥା

କହିଲି ଛୁଆଇଁ ମଥା

ମନେ ନ ରଖି ସେ କଥା ।୨।

ମନକୁ ନ ଭର ଯାଇ

ତୋତେ କି ନ ସମଂଜାଇ

କରଜ ଦେଲି ବଜାଇ

ଛାର ଏ କଥାକୁ ଯାଇ ।୩।

ପଟେ ଚନ୍ଦ୍ରମୁଖ ତାର

ଚନ୍ଦ୍ରରେ କରି ତିଆର

ଚାହିଁଣ ଶିରୀ ସମ୍ଭାର

ଗେଲେ ଥରେ ଚୁମ୍ୱିବାର ।୪।

ସେ ଦିନ ଦିବସ ଯାକ

କାନେ ଶୁଣି ବଂଶୀଡାକ

ତା ପ୍ରଣୟେ ରଖି ଟାକ

କରିବା ପ୍ରସଙ୍ଗଯାକ ।୫।

ନ ଜାଣନ୍ତି ଆନ ଆଳୀ

ତତେ ସିନା କଲି ଅଳି

ତା କଠଉ ତଳ ଧୂଳି

ଆଣିଲେ ହୋଇବି ବୋଳି ।୬।

କହେ ଛୋଟରାୟ ଭାବ

ପ୍ରକାଶିତ ନାହିଁ ଲବ

ଆନ ଆଗେ ମନୋଭାବ

ପାଇଲେ ସେ କାହୁଁ ଠାବ ।୭।

(୨୨) ଜଣେ ସଖୀପ୍ରତି ଆଉ ଜଣେ ସଖୀର ଉକ୍ତି, ବଲ୍ଲୀ- ଲତା, ଜଥା- ସାଥି, କରଜ- ହାତର ନଖ, ପଟେ- ଗଛ ବକଳରେ, ଚନ୍ଦ୍ରରେ- କସ୍ତୁରୀରେ, ଲବ- ତିଳେ ମାତ୍ର ।

(୨୩)

ରାଗ—ପୂରବୀ, ଏକତାଳି

ଆରେ ହେମଦେହା,

ତୁ ତ କୁହାଉ ରସିକା, କହୁ ଏହା ରେ ।।ପଦ।।

ମୋହନ ପୁଣି ସେ ହସୁଥିବ,

—ବାହାର ଭିତରେ ଦିଶୁଥିବ,

ନର ନାଗ ନାକେ ବରବରନା କେ,

ପର ଉପଦେଶେ ରୁଷୁଥିବ ।୧।

ଭାଙ୍ଗି ଧୃତି ଚନ୍ଦ୍ର ଚାହୁଁଥିବ,

—ନାଟୁଆ ନେତ୍ରାନ୍ତେ ଚାହୁଁଥିବ,

ସେ ଖେଳା ଭ୍ରୂବଲ୍ଲୀ, ଚାହିଁଦେବି ବୋଲି,

ବିବେକ ସେକାଳେ କହୁଥିବ ।୨।

ତା ଶିଖଣ୍ଡ ଚୂଡ଼ା ଝଲକରେ

—ପଡ଼ିଲେ ଦୃଷ୍ଟି ଅପଲକରେ,

ମହୀଲୋକେ ରାମା, କେ ହୀନକରମା,

କେହି ନ ପୂରିବ ପଲକରେ ।୩।

ସଞ୍ଜବେଳ କଞ୍ଜ ପରି ରହି

—କରରୁହ ମୁନେ ଚିରି ମହୀ,

ମନମଥ ମନ, ମଥକୁ ପଥକୁ,

ନୟନର ନ ଆଣିବି କେହି ।୪।

ସକପଟ ମନେ ପୋତି ମଥା

—ନ କହିବ ଯେଉଁ କ୍ଷଣ କଥା,

ସକଳ ସୁକୃତ ଫଳ ମୂରତିକି,

ସେ କ୍ଷଣୁଟି ନୋହିବ କି ବୃଥା ।୫।

କହନ୍ତେ ଏପରି ସୁଦଶନା

—ସହଚରୀ ହୋଇ ସହି ସିନା,

ଅଷ୍ଟଦୁର୍ଗା ନାଥ କହନ୍ତି କହିଲେ,

ତୋ ମରଜି କଷୁଥିଲି ସିନା ।୬।

(୨୪)

ରାଗ—ଭୈରବୀ, ଆଠତାଳି

ଆହା କି ଭାଲେ ଲିହି—ଥିଲା ଦାରୁଣ ବିହି

ହେବାକୁ କାମେ ଦହି ଗୋ ।ପଦ।

କ୍ଷଣେ ହେଲେ ଅନ୍ତର—ନୋହି ପାଶେ ଚାକର

—ପରି ସେବିଥିବାର ଗୋ

କୁଳିଶୁଁ ବଳି ଚିତ୍ତ, ମୋଠାରେ ପ୍ରାଣନାଥ,

କରିବାର ଉଚିତ ହେଲା କି ଗୋ ସଙ୍ଗାତ ।୧।

ନିତି ନିଶା ବାସରେ, ଶୟନ ଆବାସରେ,

ଥିଲା ପରି ପାଶରେ ଗୋ

ଉରେ ଜମାଇବାକୁ, କୋଳକୁ ଆଣିବାକୁ

ଚାଟୁ କଲା ବେଳକୁ, ଆଉ ନ ଦେଖିବାକୁ ।୨।

ଏ ବିରହ ବେଦନା, ସହିବାକୁ ନବୀନା

ଅଛି କେ ମୋହ ବିନା ଗୋ

ସନ୍ତାପ ଅକୂପାର, ଗଣ୍ଡେ ନ ମଜ୍ଜିବାର

ଜନେ ହେବାକୁ ପାର ଥିଲେ କହ ବିଚାର ।୩।

ମୋହନ ଅନା ଥରେ,—କୃପା ହୃଦ ପଥରେ

ନଇଲେ କିପାଁ ଥରେ ଗୋ

ଦୁଃଖେ କବିସବିତା, ଭାବେ ଶୁଣ ଲଳିତା !

ଏ କାଳେ ଏତେ ଚିନ୍ତା ବିହିଲା ଗୋ ବିଧାତା ।୪।

(୨୫)

ଆହା କି ଶୋଭା ତୋ ଠାଣିରେ

ପରଭୂତ ରୁତ ବାଣୀରେ,

ସହି ତୋତେ ମହୀ            ପୁଣ୍ୟବଳୁ ପହି

ଅବତରାଇଛି ଆଣିରେ ।୦।

ଜଗତୀ ପାବନ ହେବ

ବୋଲି ଅବା କେଉଁ ଦେବ

ବୋଲାଉଚି ଧନ୍ୟ            କି ତତେ ଲାବଣ୍ୟ

ପୀୟୂଷ ପୁରରୁ ଛାଣି ରେ ।୧।

ନାଗରେ, ନାକେ, ଭୂତଳେ

ନାହିଁ ଯା ତୁଳା ଭୂତଳେ

କି ପଦାର୍ଥ ତୁଟି             ଦ୍ୱୀପ ରିପୁ କଟି

ଅନୁମାନେ ନୁହେ ଜାଣି ରେ ।୨।

ମୁଁ ମାତ୍ର ମାଗୁଛି ଏତେ

ପରକ୍ଷି ନ ଦେଇ ମତେ

ନମଣ୍ଡିବୁ ଗଣ୍ଡ            ସ୍ଥଳକୁ ଅଖଣ୍ଡ

ସୁଷମ ପଲ୍ଲବ ପାଣିରେ ।୩।

କାହିଁକିଟି ସେ ସୁରେଶେ

ଖାତର କରିବ ଲେଶେ

ଖେଳଯିବ ଯାହା            ସୁଖେ ଚମ୍ପା ଦେହା

ତୋ ଭୂରୁ ନଚା ଚାହାଣିରେ ।୪।

ଅଷ୍ଟଦୁର୍ଗ ନାଥ ବୋଲେ

ଘନଶ୍ୟାମ ଗିରେ ବୋଲେ

ସମନ୍ଦାକ୍ଷ ହସା            ସ୍ନେହ ରସେ ମିଶା—

ମିଶିହେଲେ ଠାକୁରାଣୀରେ ।୫।

(୨୫) ପରଭୂତ ରୁତ- କୋଇଲିର କୁହୁ ଧ୍ୱନି, ଜଗତୀ- ପୃଥିବୀ, ନାଗରେ- ପାତାଳରେ, ନାକେ- ସ୍ୱର୍ଗରେ, ସୁରେଶେ- ଇନ୍ଦ୍ରକୁ, ସମନ୍ଦାକ୍ଷ- ସଲଜ୍ଜ ।

(୨୬)

ଆହା ବଂଚିବ କେହି

ଶରଦରବିନ୍ଦ ନେତ୍ରା ଚାନ୍ଦମୁହିଁ ।୦।

ଉରେ ନ ପହୁଡ଼ିଲେ ନ ଯାଏ ନିଦ

ଦୂରେ ଏବେ ପ୍ରାଣସହି ପଞ୍ଚବାଣ ଟାଣ ସହି

ରହିଲା ବିହିଲା ବିହି ଏ ବିପଦ।୧।

ହେବନି ଧୂସର ଗାତ୍ରୀ ଧାତ୍ରୀରଜେ

ନବନୀତ ସୁକୁମାରୀ      ଅବନୀ ତଳପେ ସରି

ଯିବନି ତ ପୂର୍ବଶିରୀ ନ ଥିବ ଯେ ।୨।

ମୁଖ ନିକଟ ଭ୍ରମିରେ      ସ୍ୱପକ୍ଷ ଜାତ ସମୀରେ

ଉଡ଼ାଇ ନେବ କି କୃପାଙ୍ଗୀକି ଅବା ।୩।

କି ବସିବା ବଳ ଥିବ ଆଉ ତାର

ଶିବ ଶିବ ନାମ ମୁଖେ      ସଖୀ ରଟୁଥିବେ ଦୁଖେ

ଘେରି ଗୋରୀ ଚାରି ପାଖେ ନିରନ୍ତର ।୪

ମୋହ ଅବସାନେ ମୋର ପ୍ରୀତି ଚିନ୍ତି

ତରୁଣାଧୀଶ୍ୱର ମୋତେ      କରୁଣାରୁ କହେ କେତେ

ଦୂର ବୋଲୁଥିବ ଏତେ କୁନ୍ଦଦନ୍ତୀ ।୫।

ଅନୁକୂଳ ହେବ ଯେବେ ହଂସରଥ

ଧନକୁ ମୋ ବନ ମାଳା      ସହଚରୀ ପରି ଗଳା

ଭରଣ କରି ପୂରିବ ମନୋରଥ ।୬।

ପରବାସ ନ ରଖିବି ଅଭିଳାଷେ

ଚନ୍ଦ୍ରକଚୂଡ଼ାବତଂସ            ଚିନ୍ତିଲେ ଏପରି କଂସ

ନଗରେ ବସଦୁର୍ଗେଶ ଗୀତେ ଭାଷେ ।୭।

(୨୬) କେହି- କିପରି, ଶରଦରବିନ୍ଦ- ଶରତ୍‍କାଳୀନ କଇଁ ଫୁଲ, ଧାତ୍ରୀ- ପୃଥିବୀ, ହଂସରଥ- ବ୍ରହ୍ମା, ଚନ୍ଦ୍ରକଚୂଡ଼ାବତଂସ- ମୟୂର ପୁଚ୍ଛ ଥିବା ମଥାର ମୁକୁଟ ।

(୨୭)

ରାଗ—ଇମନ କଲ୍ୟାଣୀ—ଆଠତାଳି

ଆହା ! ମୃଦୁଦେହା ବରସ୍ନେହକୁ ତୁ ହୁଡ଼ିଲୁ ।୦।

ହଜାରବାର ଯମୁନା—

ନ ଯା’ ବୋଲି କରେଁ ମନା

ଯାହା, ସୁଖ ରାହା ତେଜି ତା ହାବୁଡ଼େ ପଡ଼ିଲୁ ।୧।

ମୁଁ ଜାଣେ ତା ସଙ୍ଗ-ରସେ,

ନ ଥାଏ ତୋ ମନ ଲେଶେ,

କାହିଁ ଦୋଷ ନାହିଁ ଥରେ ଚାହିଁ ଦେଇ ସଢ଼ିଲୁ ।୨।

ତତେ ତ ଥିବ ଗୋଚର

ସେ ତ କିତବଙ୍କ ବର

ଲାଭ ବିନା ଯା ଭରସି, ତା ଭରମେ ବୁଡ଼ିଲୁ ।୩।

ଅବସାନେ ଏହି ଫଳ,

ଅଛି ବୋଲି ଜଳଜଳ-

ଦିଶୁଥିଲା, ଶିଶୁପରି କି ସୁଖକୁ ତଡ଼ିଲୁ ।୪।

କହେ ଅଷ୍ଟଦୁର୍ଗ ନାହା

ଅହେତୁରେ ଏବେ ଯାହା

ଧରାଦେବୀ-ଝରା ! ତାହା ସରାଗରେ ଗଡ଼ିଲୁ ।୫।

(୨୮)

ରାଗ—କଲ୍ୟାଣୀ, ଏକତାଳି

ଆହେ ବଂଶୀଧର ! ତନୁ-ଅଙ୍ଗୀର

ହେଲାଣି ଅଙ୍ଗୀକାର ହେ ।ପଦ।

ଏତିକି ଆୟତ୍ତ ପଦ୍ମିନୀର

—ବାହାର ହୁଅଇ ଭେଦି ନୀର ।

ହୁଅଇ କି ହାସ, ବଦନେ ବିକାଶ,

ନ ଲାଗିଲେ ପ୍ରଭାକର-କର ।୧।

ଲୋଡ଼ା କରେ ଭୃଙ୍ଗ ମଧୁପାନ

—ନ ଥାଏ କି ପୁଷ୍ପ ସମାଧାନ

ସ୍ୱଇଚ୍ଛାରେ ନେଇ, ତା ପାଶେ ରଖାଇ,

ବୋଲଇ କି ମଧୁ ପାନ କର ।୨।

ହେବାଠାରେ ପୂର୍ଣ୍ଣ ଚନ୍ଦ୍ରୋଦୟ

—ନୁହଇ କି କୁମୁଦିନୀ ପ୍ରିୟ

ଚନ୍ଦ୍ର ସିନା ନିଶା, ଅନ୍ତର ନିରାଶା

କରଇ ଦଇବ ରସଭର ।୩।

ଛାଡ଼ି, କୂପ, ନଦୀ ସରୋବର

—ରହିବା ଆୟତ୍ତ ଚାତକର

କିପରି ସେ ପାନ, କରିବଟି ବନ,

ନ ବରଷୁ ଜଳଧର ନୀର ।୪।

ଜଣାଉଛି ଜଗଦ୍ଦେବ ଗିର

—ଥାଏ ହୋଇ ମୂକ ପିକବର

କରେ ଆଗମନ, ଋତୁଙ୍କ ରାଜନ,

ନ କରେ କି ଗାନ ମନୋହର ।୫।

(୨୯)

ରାଗ—ସାବେରୀ, ଆଠତାଳି

ଏ କି ରୁଷା ରେ ଖଞ୍ଜନଦୃଶା, ସୁନ୍ଦର କୁନ୍ଦ

—ପସନ୍ଦ ସ୍ମିତ ବିନା ରେ ।ପଦ।

ବାରବାନି ଚାମିକର ଦେହା,

ବାରଣେନ୍ଦ୍ର ଗମନା ସୁସ୍ନେହା—

ସାର ସରିଲାଟି ଚାହିଁ ଏହା—

ମାରଦର ନାଶକୁ ତୁ ସିନା ଭରସା ରେ ।୧।

ଦୋଷ କରିବାର ନାହିଁ ଜାଣି

—ଏ ସକାଶୁଁ ଗଣ୍ଡେ ଆଜ ପାଣି

ମୋ ସପତଟିରେ ବୀଣାପାଣି—

ରୋଷକରଣ କହି ଦରିଆରେ ଭସା ରେ ।୨।

ଧନାଧିକ ତୁ ମୋର ଜଗତେ

—ଘନାନୀଳ କୁନ୍ତଳା ସୁଚିତ୍ତେ

ଅନା ସଦୟ ନେତ୍ରପ୍ରାନ୍ତେ ମୋତେ—

ମନା ନ କର, କର କରୁଣା ବରଷାରେ ।୩।

ଭାରି ଉରଜା ମୋ ସୁଖ ରାହା,

ମାରି ପକାଅ ସେ ଯିବ ସୁହା

ବାରିଝର ନୟନୁ ନ ବୁହା—

ଚାରି ଧରମ ହେବଟି, ତୋ ରସେ ରସା ରେ ।୪।

ସ୍ମିତ ବିଳସୁଥିଲେ ତୋ ମୁଖେ—

ଶରମୁଖେ ଖାତର ନ ରଖେଁ

ଇତରଙ୍କୁ ସୁଖରେ ନ ଲେଖେଁ—

ନିତମ୍ୱିନୀ ବର ରସକେଳିଲାଳସା ରେ ।୫।

ହରି ମୁଖୁଁ ଏ ଭାରତୀ ଝରି—

କରି ଶ୍ରବ ଅବତଂସ ପରି

ଭରି ମନକୁ ମୋଦେ କିଶୋରୀ—

ହରିଚନ୍ଦନ ଭଣେ ସୁଖେ ନେଲେ ନିଶାରେ ।୬।

(୩୦)

ରାଗ—ଖମ୍ୱାଜ, ଏକତାଳି

ଏ ରଜନୀ ବ୍ରଜବନ୍ଧୁଙ୍କୁ, ଗୋପିନାଥଙ୍କୁ,

ରଖିଲେ କେଉଁ ସଜନୀ ।ପଦ।

ତାମ୍ୱୁଳ ପୁଣି ଅଳାଇଚରେ—

ଭାଙ୍ଗି ରଖିଥିଲି ଯତ୍ନ କରେ

ଚୁଆ ଚନ୍ଦନରେ କର୍ପୂର ମିଶାଇ,

ବୋଳିବାକୁ କୃଷ୍ଣ ଶ୍ରୀଅଙ୍ଗରେ ।୧।

ଜାଲିଣ ସୁରତ୍ନ ଦୀପାବଳି—

ଉଜାଗରେ ନିଶି ପୁହାଇଲି

ନାନା ସୁବେଶରେ ବେଶ ମୁଁ ସାଜିଲି—

କା’ ପୁରେ ରହିଲେ ବେଣୁପାଣି ।୨।

ମୁଁ ଦୁଃଖୀ ହୋଇଲି ଅଭାଗିନୀ—

କୃଷ୍ଣ ମୋ ପୁରେ ନଇଲେ ପୁଣି

ନାନା ଜାତି ପୁଷ୍ପେ ଶେଯ ଶେଯାଇଲି—

ମାଧବ ରଖିଲେ କେ ତରୁଣୀ ।୩।

କହେ ଶ୍ରୀଚନ୍ଦନ ଏହି ଗିର—

ଶ୍ରୀମତୀ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ ବିରହର

ଟାଳିବାରୁ ଶଠ ନଟବର କଣ୍ଟ—

କିଶୋରୀ ହୋଇଅଛନ୍ତି ମାନୀ ।୪।

(୩୧)

ରାଗ—ଝଂକୋଟି, ଏକତାଳି

ଏ ବସନ୍ତ ଦିନେ ଯେ ବସନ୍ତି ମାନେ,

ସେ ବଧୂ ନୁହନ୍ତି ଶୀଳା ।ପଦ।

କଳ କୋଳିଳ ରୁତ—ଗାନେ ମନ୍ଦ ମରୁତ

ଆଚରୁଛି ହୋଇ ଖେଳା ଗୋ ।୧।

ସବକୁଳ ବାସନ୍ତୀ—ସର୍ବମାଳା ଦଂଶନ୍ତି

ଅନାଇ ରୋଲମ୍ୱ ଲୀଳା ଗୋ ।୨।

ଏଡ଼େ ସୁଖ ସମୟ—ନ ଘେନେ ପ୍ରାଣପ୍ରିୟ

ସଙ୍ଗେ କେ ରଚିବ ହେଳା ଗୋ ।୩।

ଏକାଳେ ରତିବନ୍ଧୁ—ଶୀଳା ମନ୍ମଥ ବନ୍ଧୁ

ଭିତରୁ ତରିବା ଭେଳା ଗୋ ।୪।

ସ୍ନେହୀରେ ଯେ ଟି ମାନ—କରେ ତାହାର ସ୍ତନ

ନିରସ ମାଟିର ଟେଳା ଗୋ ।୫।

ନୋହି ପ୍ରଣୟ ଦଶ—ରୁଷିବାର ସାହସ

କେବଳ ଦେଉଳ ଶିଳା ଗୋ ।୬।

ଶ୍ରୀ ଜଗଦ୍ଦେବ ଭଣେ—କୃଷ୍ଣକଥା ନ ଶୁଣେ

ସେ ଶ୍ରୁତି ନୁହେ, ସେ ବିଳା ଗୋ ।୭।

(୩୨)

ରାଗ—ସିନ୍ଧୁକାମୋଦୀ, ତ୍ରିପୁଟା

ଏହି ଦୋଷ ସହି, ମୁଁ ତହିଁରେ ଗୋ,

ବାଛିଚି ସୁଖଦ ରତି

କରିବା ବେଳରେ ଯୁବତୀ ଜୀଇବା

ମରିବାର ନ ଜାଣନ୍ତି ।ପଦ।

କେ କାହାକୁ କେଡ଼େ ନିବିଡ଼େ ନ

ଭିଡ଼େ ପୂରିଥିବାଠାରେ ସ୍ନେହ

କରି କି ଏପରି ଯହିଁ ନୋହେ

ପରିଚୟ କେ କାହାର ଦେହ ।୧।

ମୁଁ ସହଜ ଭୀରୁ ନ ସହଇ ଉରୁ

ଭିଡ଼ା ମୋତେ ବାଧେ ବଡ଼

ମୋହ ନିମନ୍ତେ ସେ ଦେହକୁ

କରନ୍ତି ଲୋହ ନିର୍ମିତ ନିଗଡ଼ ।୨।

ଚିବୁକ ଅଧର ଗଣ୍ଡ ଚୁମ୍ୱିବାରୁ

ସଂସାରେ ଥିବା କଥାଏ

କେ ଜାଣେ ଏମନ୍ତ ପ୍ରପଦୁ ସୀମନ୍ତ

ଯାଏ ପୁଣି ସୁଧା ଥାଏ ।୩।

ଶୁଭେ ଅର୍ଦ୍ଧକ୍ଷଣ ଚରଣାଭରଣ

ରଣ-ଡିଣ୍ଡିମ ବାଜଣା

ପୁଣି ମୋର ଚେତା କାହିଁ ରହେଟି

ତା ସେହି ନାଗରକୁ ଜଣା ।୪।

ତହୁଁ ଯେତେବେଳେ ଠଉରାଇ

କୋଳେ ଭିଡ଼ିଥାନ୍ତି ନନ୍ଦସୂତ

ତେବେହେଁ ପଳାଇ ଯିବାକୁ ବଳାଇ

ପାରଇ ନାହିଁ ମୋ ଚିତ୍ତ ।୫।

ସଖୀ ଠାକୁରାଣୀ ଶ୍ରୀମୁଖୁ ଏ ବାଣୀ

ସ୍ନେହେ ଚୁମ୍ୱ ଦେଲେ

ଅଷ୍ଟଦୁର୍ଗ ଧରାମଣ୍ଡଳୀ ଅମରା-ବତୀ

ନାଥ ରସେ ବୋଲେ ।୬।

(୩୩)

ରାଗ—ବେଗଡ଼ା, ଏକତାଳି

ଏହି ସେହି କି ମୋ ସହି, ସତ କହଟି ।ପଦ।

କହିବାକୁ ଜିହ୍ୱାଞ୍ଚଳ କରୁ କରୁ ତୁ ଚଞ୍ଚଳ

ସ୍ମରସର୍ପ କଲାନି ରସନା ଲହଲହଟି ।୧।

ଅନନୁତୁଲ ଏ ଦ୍ୟୁତି ଅନାଇ ସେ କେଉଁ ସତୀ

ଠଉରିବ ନଉକରି କରିବାରେ ନ ହଟି ।୨।

ଏହା କରି କି ଗୋ ଯଶ-କୁସୁମମାନଙ୍କ ବାସ

ବାସବ-ନିବାସଯାଏ ଯାଉଥାଏ ଚହଟି ।୩।

ଏପରି ନିଶ୍ଚେ ସଞ୍ଚିତ ହୋଇଛି ରେ ପ୍ରାଣମିତ

ଅଲୀକଲୀନ ସେ ଅବିଗ୍ରହ ରବିଗ୍ରହଟି ।୪।

କବିରବି ରାୟଗୁରୁ କରିଥାନ୍ତି ରେ ରମ୍ଭୋରୁ

ଏହାଙ୍କ ଭଜନୁ ଆନ ନାହିଁ ସୁଖାବହଟି ।୫।

(୩୪)

ରାଗ—ମରୁଆ, ଏକତାଳି

କଙ୍କେଳିମୂଳ ସଙ୍କେତ ଅତି ପ୍ରତିକୂଳ ।ପଦ।

ସଶିଖଣ୍ଡଚୂଳ, ତୁଲେ ପଛେ ଖେଳ,

ସାହସ ମାତ୍ର ପ୍ରବଳ ରେ ।୧।

ନିଧୂବନ ଲୋଳ—ତୋ ପଦକମଳ

ବାଜିଲେ ହେବ ସେହି ଖେଳ ରେ ।୨।

ଅକାଳେ ତା ଡାଳ, ମାନଙ୍କର ଜାଳ

ହେବଟି ସମୁକୁଳ କୁଳରେ ।୩।

ସେ କ୍ଷଣେ ଗୋକୁଳ—ମଧ୍ୟେ ହେବ ଠୁଳ

ତୋହରି ନାମେ କଳକଳ ରେ ।୪।

ସହି ମହୀତଳ ଯାକେ ତୋ ପାତଳ

ଲାବଣ୍ୟ ଲବେ କାହିଁ ତୁଳ ରେ ।୫।

ଅଷ୍ଟଦୁର୍ଗ ପାଳ ଭଣେ ଶୁଣି ନୀଳ—

ବାସିନୀ ହେଲେ ରାଗକୁଳ ରେ ।୬।

(୩୫)

ରାଗ—ଖମ୍ୱାଜ, ଏକତାଳି

କଦମ୍ୱ କାନନରେ କିସ ଦିଶିଲା ରେ

ଦିଶିଲାକ୍ଷଣି ବିବେକ ଖସିଲା ରେ

ମନ କଲି ବେଗେ ଧାଇଁ, ଘନଘନ ଶ୍ୟାମ ଧ୍ୟାୟୀ,

ବନବନ ବୁଲୁଥିବି ବୋଲି ସୁଶୀଳା ରେ ।ପଦ।

ଶୃଙ୍ଗାର ମଙ୍ଗଳ ବିମୋହନ ବେଶ—

ମସାର ସାର ନୀଳିମା ସୁଧାରସ

ଶରଦ ରଜନୀ କର—ନିକର ଭାନୁ ପ୍ରକାର

ଏ ସବୁ କି ସେ ଧାତେ ମିଶିଲା ରେ ।୧।

ଭେରୀ, ତୂରୀ, ବୀଣା ଶୁଣା ଅଛି କାନେ—

ଶୁକ ପିକରୂତ ଗୋପ ଉପବନେ

ଜଗତୀ ହେଲା ବିଧୂର—କି ଧ୍ୱନୀ ସେ କି ମଧୁର

ହୃଦୟ ନବବଧୂର ଦଂଶିଲା ରେ ।୨।

ନିନ୍ଦେ ବରନଟ ଖଞ୍ଜରୀଟ ଖେଳ—

ଇନ୍ଦିବର କି ସେ ନୀଳ ମହୋତ୍ପଳ

ତହୁଁ ଜନମି ଅନନ୍ତ—ଦିଶେ ବିଷାଇବାକୁ ତ

ଧୃତିକି ରଙ୍ଗେ ନିରତ ଭୂଷିଲା ରେ ।୩।

କିଶୋର ସମୟ ପରି ହେଲା ଜଣା—

କି ସୋରିଷ ମାତ୍ର ଅବା ହେବ ଊଣା

ମଦନ କୋଟି ସମ୍ଭାର-ସଦନ କରି ତାହାର

ପଦ ନଖ ଅଞ୍ଚଳରେ ବସିଲା ରେ ।୪।

କଲା ମୋତେ ବାଇ ଯହୁଁ ଦେଲି ଚାହିଁ—

ଗଲା ମହତ ମୋହର କାହିଁ ନାହିଁ

ଭଲା ମନୋହର ଦିଶେ—ଲଲାମ ଉପରେ କି ସେ

ଅଖଣ୍ଡ ଶିଖଣ୍ଡଝରା ଖୋସିଲା ରେ ।୫।

ଅଷ୍ଟଦୁର୍ଗ ପୁର ପୁରନ୍ଦର କହେ—

ଯିବା କି ସଙ୍ଗାତ ଦେଖି ମିଶି ଦୁହେଁ

ନିନ୍ଦିଲେ ନିନ୍ଦିବେ ଜନେ—ତାର ସେବନେ ସେ ବନେ

ରହିବି ତହିଁ ମୋ ମନ ରସିଲା ରେ ।୬।

(୩୬)

ରାଗ—ସାବେରୀ, ଆଠତାଳି

କର କ୍ଷମା ରେ, ରତି-ପ୍ରତିମା ତୁ, କର କ୍ଷମା ରେ

ଜଣା ନ ଥିଲା ମାଜଣା, ହେବେ

ବୋଲି ଜେମା । ଘୋଷା ।

କେଉଁ ପ୍ରତିହାରିଣୀ କି ଦାସୀ,

କହିଥାନ୍ତା ଯେବେ ଧାଇଁ ଆସି,

ତା ନ ମାନି ପଶିଥିଲେ ଝାସି,

ମାନ ଉଚିତ ମୋଠାରେ ତନୁମଧ୍ୟମା ରେ ।୧।

ବାରି ପାରି ନାହିଁ ରେ ସୁକେଶୀ,

ବାରି ମଧ୍ୟେ ତୁ ଥିଲୁ ବିଳସି,

ଚାରି ପାଶେ ଘେରିଥିଲେ ଦାସୀ,

ଭାରି ନିତମ୍ବ ସ୍ତନ- ଜଘନ-ସୁଷମା ରେ ।୨।

ଭିଡ଼ି ରଦନେ ବସନାଞ୍ଚଳ,

ତଡ଼ିଲ୍ଲତାରୁ ହୋଇ ଚଞ୍ଚଳ,

ବଳାଶିଞ୍ଜିତ କରି ପ୍ରବଳ,

ପଳାଇ ଯା ମଣ୍ଡିଦେଲୁ ମଣ୍ଡପ ସୀମାରେ, ।୩।

ଦାଉ ପାଇ ମୁଁ ହେଜିଲି ଏବେ,

ଆଉ ଏପରି କରିବି ଯେବେ,

ସାରିଦେବୁ ମୋତେ ପରାଭବେ,

ବାରିଜାକ୍ଷୀ ପୀନସ୍ତନେ ଆଜକ ଜମା ରେ ।୪।

ଶୁଣି ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ ବିନୟ ବାଣୀ,

ହରଷରେ ସେ ରମଣମଣୀ,

ନିଧୁବନ ରଚିଲେ ସେକ୍ଷଣି,

ବୋଲେ ବସୁଦୁର୍ଗ ବସୁନ୍ଧରା-ସୁତ୍ରାମା ରେ ।୫।

(୩୭)

ରାଗ—କେଦାର, ତ୍ରିପୁଟା

କରିବ କି ରାଜି, ଚନ୍ଦ୍ରାନାନୀ ଆଜି,

ମୋ ଅଙ୍କେ ବିରାଜି ଖେଳିବାକୁ,

ସମରେ ନ ଭାଜିବାର ମାର ପାଜି,

ମଜ୍ଜା ବଳ ରାଜି କଳିବାକୁ । ଘୋଷା ।

ମୋର ଅନଳପ ପୂରବର ତପକଳାପ-

କଳପବଲ୍ଲରୀ ସେ ଗୋରୀ,

ହେଲା କି ଏଥର ମୋ ମନୋରଥର

ସମୁଚିତ ଫଳ ଫଳିବାକୁ ।୧।

ନବୀନ ବିଳାସବତୀ ସେ ତ ତ୍ରାସ—

ଲତା ଦୁଇପାଶ ମଧ୍ୟେ ତା ନିବାସ,

ମୋହପରି ପାଞ୍ଚିଅଛି ମୁଁ ଯେ କାଞ୍ଚି

କିଙ୍କିଣୀ ନିଚୟ ଚାଳିବାକୁ ।୨।

ଅଭିନବ କ୍ରୀଡ଼ା କଳେ ଗାଢ଼ ଭିଡ଼ା

ଅନୁଭବରୁ ତ ଲଭୁଥିବ ବ୍ରୀଡ଼ା,

ହେବ ଅନୁକୂଳ କି ଉରୁ ଦୁକୂଳ—

ତଳସ୍ଥଳେ ପାଣି ଚାଳିବାକୁ ।୩।

ଶିଶୁ-କଳାକାର-ଚୂଡ଼ାମଣିପର

ଅମଳରୁ ଜ୍ଞାନ ନ ଥିବ ମୋହର,

ପାରିବି କି ବାରି ନିକି ସୁକୁମାରୀ

ଶ୍ରୀଅଙ୍ଗ ଲତାଟି ଲୁଳିବାକୁ ।୪।

ରଦନ-ବସନ ବିମ୍ୱକୁ ଦଶନ—

ଅଞ୍ଚଳେ ପୀଡ଼ିତେ ହେବି ସୁଧାସମ,

କୁନ୍ଦବିକଶନ ତା ମନ୍ଦହସନ

ଦୁଇ ଶୋଭା ନେତ୍ରେ ତୋଳିବାକୁ ।୫।

କହେ ବଳଦେବ କବିରବି ନବ—

ନଟବର ଚିନ୍ତି ପ୍ରିୟାସଙ୍ଗୋତ୍ସବ,

ମିଳି ସଖା ବ୍ରଜେ ମୋଦେ କଲେ ବିଜେ,

କୁଞ୍ଜରୁ କୁସୁମ ତୋଳିବାକୁ ।୬।

(୩୮)

ରାଗ—ଝଝୋଁଟି—ବେହଡ଼ା ଏକତାଳ

କରିବା କି ବୁଦ୍ଧି ଶ୍ୟାମ ଜାଣିଲାଣି ପୁଣି ଲୋ ।୦।

ସୁନା ସରୋରୁହ ଲତା ହୋଇବାର କୁସୁମିତା

ସଞ୍ଚାରିବାର ଚଞ୍ଚଳେ ଚଞ୍ଚରିକ ଶ୍ରେଣୀ ଲୋ ।୧।

ଖଣ୍ଡରସ ସରସରେ ନ ରସେ ସତ ରସରେ

ଅରୁଚି କରୁଚି ପୀୟୂଷକୁ ମଣି ଲୁଣି ଲୋ ।୨।

କିଶୋରୀର ରଦାମ୍ୱର ଧ୍ୟାନେ ପୁଣି ପୀତାମ୍ୱର

ଉପରେ ପକ୍ୱ ବିମ୍ୱର ଚୁମ୍ୱେ ଗଣି ଗଣି ଲୋ ।୩।

କୁଚକୁ ଚିତ୍ତାରେ ଧ୍ୟାୟି ଚୁଚକ ଉରେ ଲଗାଇ

ଲୋଚନ ବୁଜୁଛି ପରିରମ୍ଭ ସୁଖ ମଣି ଲୋ ।୪।

ନବଲତାକୁ ନିବିଡ଼େ ପ୍ରବଳ ଉନ୍ମାଦେ ଭିଡ଼େ

ପ୍ରାଣେଶ୍ୱରୀ ହା କିଶୋରୀ ! ବୋଲି ହୁଏ ଗୁଣି ଲୋ ।୫।

ଆମ୍ଭ ଆଳିର ତ ବେଶ ଉଚିତ ହେଲା ବୟସ

ଧରି ହୃଦେ ମଣ୍ଡିବ କି ହରି ନୀଳମଣି ଲୋ ।୬।

ଅଷ୍ଟଦୁର୍ଗ ପୁରନ୍ଦର କହେ ଦୂରୁଁ ଯୋଡ଼ି କର

ଭୀରୁ ମଦ-ଗଜକୁ ତା ଭୂରୁଭଙ୍ଗୀ ଶାଣି ଲୋ ।୭।

(୩୯)

ରାଗ—ନଟ—ଝୁଲା

କଳାକୁଶଳା ରେ ସତେ କହିଲା କି ସଖି ?

ତୋ ବିନା ମୋ ସ୍ନେହ ଆନେ ଥିଲା ପରି ଦେଖି ।ପଦ।

ନୂତନାମ୍ୱୁଦମଣ୍ଡଳିକି କି ଚାତକାଣ୍ଡଜ ତେଜଇ,

ଭୂତଳେ ସରସୀଜଳେ ନିକି ତା ତୃଷା ଭାଜଇ ।

ସ୍ୱର୍ଣ୍ଣଦୀକୃତଲୀଳ ହଂସ କି କୂପକେଳିକି ସାଜଇ,

ଏକର କି ଆନ ନାରୀ ଚିବୁକେ ବାଜଇ ।୧।

ତୋ କୃପାତରୁ ମୋ ମଦୋନ୍ନତି ଶାଖି-ମୌଳି ନ ମାଇଲା,

କୌତୁକେ ରଚିବାର ପାଟବ ମୋ ପରା ଜନ ମାଇଲା ।

ମାନସେ ଅନୁମାନ ସେ ପରିହାସିନୀ ଜନ ମାଇଲା,

ପଙ୍କଜ ବାନ୍ଧବେ ତ କଳଙ୍କ ଜନମାଇଁଲା ।୨।

ତଥ୍ୟ ମାନି ଅତଥ୍ୟ ଭାଷି ତ ପୋତନା ମୁଖ୍ୟ ମାନରେ,

ବାହାକୁ ପ୍ରବଳାଇ ଦେ ପରିରମ୍ଭବୈଭବ ଦାନରେ ।

ତୋଷ ମୋ ରସନାକୁ ତୋ ମଧୁରାଧ ମୃତ ପାନରେ,

ରସ ଧନ, ମଦନମର୍ଦ୍ଦନ ବିଧାନ ରେ ।୩।

ରସରଙ୍ଗିନୀ ଆସ ସୁନ୍ଦରୀ ହାସକୁନ୍ଦ ବିକାଶରେ,

ବାସବାଶ୍ରୟ ବାସ ଭାଗ୍ୟ ବିଳାସ ଦେ ନ ବିନାଶରେ ।

ଭାସମାନ ଜବାଧରା କି ନିରାଶରେ ନିଜ ଦାସରେ,

ଅନ୍ତରାୟ ନ ରଚ ମୋ ସୁଖାଭିଳାଷରେ ।୪।

ଆଧିକାତର ନନ୍ଦନନ୍ଦନ ଚାରୁପାଟବ ବାଣୀରେ,

ରାଧିକା ସୁଗୁଣାଧିକା ସ୍ୱକପୋଳକୁ ନିଜ ପାଣିରେ ।

ଛାଡ଼ିଲେ ରଖିବାର ମାନସମୋହନ ସ୍ମିତ ଠାଣିରେ,

ବନ୍ଦେ ଅଷ୍ଟଦୁର୍ଗନାଥ ଲୁଠି ଧରଣୀରେ ।୫।

(୪୦)

ରାଗ—ବିଲାହୋରି—ଝୁଲା

କଲା ଭଲା ଅଭିସାର; ଲାଘବ ଏକା ସାର ରେ ।୦।

ସକପଟ ପଟୁ ଚାଟୁରେ କରଇ ସଦୃଶ ଉର ଭୂଷାରେ

ବଞ୍ଚାଇ ନାରୀକି ସାରି ଯା ଦିଅଇ

ଏ ଗୁଣ ବଡ଼ ଅସାର ରେ ।୧।

ଦଣ୍ଡକ ରାତିରୁ ଜଗି ଜଗି ହେଲା, ମଣ୍ଡନ ମଣି ତୁଷାର

ପରମ ଡରେ କି କିଶୋରି ପଳାଏ

ଚରମବେଳେ ନିଶାରେ ।୨।

ବାସି ହୋଇ କୁନ୍ଦହାସୀ ବେଶ

ଯେବେ ଉଦୟ ହେଲା ପୁଷାର

କି ଚିତ୍ର ବିଚିତ୍ର ବିଳାସନିଧିର

ପ୍ରବଳିବାର ରୁଷାର ରେ ।୩।

ଚାଲିବ ଦାଣ୍ଡରେ କାଲି ବରଯୋଷା

କେହି ହୋଇଲାଟି ସାର

ସହିମାରୁ ଡରୁ ନ ଥାଏ ସେ ଟଭାସ୍ତନାର

ଭେଟ ହେଲା ଅସୁସାର

ଏହି ଏକା ପରା ଫଳ ଶ୍ୟାମପଦ

ତଳ ଶରଣପଶାର ରେ ।୫।

ସଖୀଙ୍କି କେ ଚନ୍ଦ୍ରମୁଖୀ କହିବାର

ହରି ପ୍ରସଙ୍ଗ ପ୍ରସାର

କରିଛି ହରିଚନ୍ଦନ ଜଗଦ୍ଦେବ

ମୁକୁଟ ତଟମସାର ରେ ।୬।

(୪୧)

ରାଗ—କେଦାର, ତାଳ ରୂପକ

କହ ରେ ଜୀବସଙ୍ଗିନୀ ! ତୋ ମନ

ଘନଶ୍ୟାମରସେ ବଳିଲା କି ।

ପଦେ ପଦେ ସୁଖଦେବା ପ୍ରେମ

ଲେଖ ମିଳିଲା କି ବାଞ୍ଛା ଫଳିଲା କି ।ପଦ।

ତରଣିଜାକୂଳ, ନୀପମୂଳସ୍ଥଳ, କୁତୂହଳରୋଳ,

ଏ ତୋ ନେତ୍ରାଞ୍ଚଳ, ମୋହନ ବିଗ୍ରହେ,

ଅକପଟ ସ୍ନେହେ, ଢଳିଲା କି ଚିତ୍ତ ଚଳିଲା କି ।୧।

ପୁରଦଳନାରି ଅମଳେ ତୁ ଘାରି

ହେଉଥିଲୁ ନାରୀମଣି ମନୋହାରୀ,

ଧଇର୍ଯ୍ୟ ସରୋଜ ବନନୀଳ ଗଜ

ଦଳିଲା କି ତହୁଁ ଲୁଳିଲା କି ।୨।

ଅବସର ଦଣ୍ଡକରେ ସେ ଶିଖଣ୍ଡ-ମଣ୍ଡନ

ଅଖଣ୍ଡ ନୟନାନ୍ତ ଦଣ୍ଡ,

ତୋ ମରଜି ବକ୍ର ବସୁନ୍ଧରା

ଚକ୍ର ନଳିଲା କି ସବୁ କଳିଲା କି ।୩।

ଏ କି ଚମତ୍କାର, ସେ ତ ସୁକୁମାର,

ଶୃଙ୍ଗାର ମଙ୍ଗଳମୂରତି କିଶୋର,

ତାହା ମନ ମୁନ ତୋ କଠିନ

ସ୍ତନ ଗଳିଲା କି ଏଥୁଁ ବଳିଲା କି ।୪।

ରଜତେ ରଜତ ଶାତକୁମ୍ଭେ ଶାତକୁମ୍ଭ

ସିନା ଝଳେ ଜଗତେ ବିଦିତ,

ଜମ୍ୱୁନଦସାର ତଳରେ ମସାର

ଝଳିଲା କି ତାପ ଟଳିଲା କି ।୫।

ଜଗଦ୍ଦେବ ବାଲୁକେଶ ବସୁନ୍ଧରା-ବଳୟ

ଅମରପତି ବୋଲେ ତ୍ୱରା,

ଖେଦ-ତମିରକୁ ମୁଦ କଉମୁଦୀ

ଗିଳିଲା କି କାଳ ମିଳିଲା କି ।୬।

(୪୧) ପୁରଦଳନାରି ଅମଳେ- କନ୍ଦର୍ପଭୋଳରେ, ନଳିତା- ନଳଦ୍ୱାରା ମାପିଲା; ମସାର- ଇନ୍ଦ୍ରନୀଳମଣି; ଜମ୍ବୁନଦସାର- ସୁବର୍ଣ୍ଣ; ଶାତକୁମ୍ଭ-ସୁବର୍ଣ୍ଣ ।

(୪୨)

ରାଗ—ଶ୍ୟାମ କଲ୍ୟାଣ, ଆଡ଼ତାଳ

କହ କି ହେଲା, ସହି କି ହେଲା, କପଟ ରୁଷାରେ ।ପଦ।

ନ ଚାହିଁ ପୁଣି ତାଙ୍କ, ଶ୍ରୀମୁଖହରିଣାଙ୍କ,

ସଖୀ ଆଖି ରଖିଲୁ ରସାରେ ।୧।

ଛାମୁ ନଜର ମଣି, -ମୟ ମଣ୍ଡନଶ୍ରେଣୀ,

ବୁଣି ଦେଲୁ ପୁଣି ମୃଗଦୃଶା ରେ ।

ଚରଣେ ପୁଣି ଦଳି ପକାଇ ଦେଲୁ

ଚଳି ତୁ ସୁନ୍ଦର କୁସୁମ ଭୂଷାରେ ।୩।

ଦେଖି ତୋ ରୁଷା ରୀତି

ଗିରିଧରଙ୍କ ଧୃତି ଥିଲା କି

ହୋଇଲା ଅତି କୃଶାରେ ।

ମୃଦୁ ଶ୍ୟାମଳ ଗୋରା ଝାଉଁଳିଗଲେ

ପରା ହର-ପର-ଶର-ଜ୍ୱର ତୃଷାରେ ।

କରୁ ଏହି କଟାଳ ମଣ୍ଡିଦେଲା କି କାଳ

ପୂର୍ବଦିଗ ପର୍ବତକୁ ପୁଷାରେ ।୬।

ଶ୍ରୀ ଜଗଦ୍ଦେବ ବୋଲେ ତେବେ କଲୁ କି ହେଲେ

ବେଳେ ଧରି କୋଳେ ତାଙ୍କୁ ସୁସାରେ ।୭।

(୪୨) ଶ୍ରାମୁଖହରିଣାଙ୍କ- ଶ୍ରୀମୁଖଚନ୍ଦ୍ର; ରସା- ପୃଥିବୀ; ଗିରଧର- ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ; ହରପରଶର- କନ୍ଦର୍ପଶର; ପୂଷା- ସୂର୍ଯ୍ୟ

(୪୩)

କହ ନାହିଁ କି ପହିଲୁ ତତେ ରେ ।୦।

ନାହିଁ କରେ ଯହିଁକି            ଚାହିଁ କରି ତହିଁକି

ବର ଯୋଷା ନ ରସିଲୁ ହିତେ ରେ ।୧।

ବଂଚାଇ ନୀପତରୁ            ନଚାଇବାରୁ ଭୂରୁ

ସଖୀ ତା ନ ରଖିଲୁ ଚିତ୍ତେ ରେ ।୨।

ନଗର ଯାକ ହଟା            ନାଗର ପୀତ ଚେପଟା

ତୋ ଲାଗିରେ ଥିଲାକି ବିଭାତେରେ ।୩।

କୀର ଖିଆ ବିମ୍ବର            କି ରଖି ଆଡ଼ମ୍ୱର

ଦଶନ ବସନରେ ନିରତେ ରେ ।୪।

ତାହା ସଙ୍ଗମେ ଅତି            ସାହସ ନୁହେଁ ନୀତି

ହତ ସତୀ ବ୍ରଜ ଯାହା ସ୍ମିତେ ରେ ।୫।

ନିତ୍ୟ ହେବ କି ସ୍ନେହ      ସତ୍ୟ ମୋ ଧନ କହ

ନ ପାରିବୁ ଛପାଇଲେ ମତେ ରେ ।୬।

ରାଧା ଏ ଗିରା ଶ୍ଳେଷ      ଘେନି କଲେ ଆଶ୍ଳେଷ

ଅଷ୍ଟ ଦୁର୍ଗନାଥ କହେ ଗୀତେ ରେ ।୭।

(୪୩) ବରଯୋଷା- ଶ୍ରେଷ୍ଠ ଯୁବତୀ, ପେଟା- ଲୁଗା, ବିଭାତେରେ- ପ୍ରଭାତରେ, କୀର- ଶୁଆ, ବ୍ରଜ- ବ୍ରଜପୁର ନାରୀ ।

(୪୪)

ରାଗ—ଜୌନପୁର ତୋଡ଼ି ତାଳ ଆଠତାଳି

କହି ନାହିଁ କି ରେ ପହିଲୁ ତୋତେ ମୋ ଚାଲି,

ମହୀମହିଳା ପରି ମୋ ଦୋଷ

ପ୍ରାଣସହୀ ସହିନେବୁ ବୋଲି ।ପଦ।

ନବ ଛଇଳା ରେ ନାହିଁ କି ତୋ

ଦିବ୍ୟ ଅବଧାନେ ତହୁଁ ଲବ,

ପରିରମ୍ଭକାଳେ ଜଣାଇଥିଲି

ଯା ଧରି ତୋ ପାଣିପଲ୍ଲବ । ୧।

ଛୁଆଇଁ ନ ଦେଇ ଯେ ଚାରୁ

ଚିବୁକ ନୁଆଇଁ ବସିଛୁ ମଥା,

କି ବନଜନେତ୍ରା ନ ଜାଣୁ ଏ ତ

ମୋ ଜୀବନ ଘେନିବା କଥା ।୨।

ଚୁମ୍ୱାଇ ମୋତେ ତୋ ଶ୍ରୀମୁଖ

ମୋ ମୁଖ ଚୁମ୍ୱୁ ପରା ଅନୁରାଗେ,

ଅନା ଥରେ ଏବେ ସଡ଼ିଗଲିନିଟି

ଅନାଥ ପରି ତୋ ଆଗେ ।୩।

ବିଧୁବଦନାରେ ଏତିକି ମୋ

ଦୋଷ ନିଧୁବନେ ବାରମ୍ୱାର,

ବସନ ନ ରଖି ପ୍ରତି ଅଙ୍ଗ

ଚୁମ୍ୱି ଦଶନଅଙ୍କ ଦେବାର ।୪।

ମୋଷ ହୋଇଯାଏ ଚେତନାର ବନ୍ଧୁ

ତୋ ସଙ୍ଗମେ ମାର ମୋଦେ,

ସାରସରସାରେ ଘେନ ତ ମୁଁ

ଜଗି ପାରଇ କି ପ୍ରତି ପଦେ ।୫।

ସାଧାରଣେତର ଶ୍ୟାମଚନ୍ଦ୍ର ଗିର

ରାଧା ପିଅନ୍ତେ ଶ୍ରବଣେ,

ଅଷ୍ଟଭୂତି ପରି ଆଲିଙ୍ଗନ

କଲେ ଅଷ୍ଟଦୁର୍ଗନାଥ ଭଣେ ।୬।

(୪୫)

ରାଗ—କାମୋଦୀ

କହିବାକୁ ସଙ୍ଗିନୀ ତୋ ଆଗେ

ଲୋ ଲାଜେ ତୋଳି ନୁହ ମଥା ।

ସାଧିବାକୁ ମନ ଥିଲେହେଁ ପ୍ରାଣକୁ

ବାଧିବା ଯାଏ କି କଥା । ଘୋଷା ।

ଦେଖୁଛୁ ତ ମିତ ଚୁମ୍ୱିବାର ମର୍ତ୍ତ

ମିଳିନ୍ଦ ସୂନସମାଜ,

ପିଏ କି ବଲ୍ଲରୀ ଗୋଟିଯାକ

ଧରି ଘେନ ତ କି ଲୋକଲାଜ ।୧।

ଜଳି ଯାଇଥିବା ଦେବତାଟା ଅବା

ଅଳି କରୁଥାଏ କେତେ,

ବଳି ଦେବାକୁ କି ତାକୁ ଏତେ

ସରି ଦଳି ଦେଉଥାନ୍ତି ମୋତେ ।୨।

କଞ୍ଜମଞ୍ଜରୀରେ କୁଞ୍ଜରର ହେଲେ

କିଛି ଅନୁରାଗ ଥିବ,

ଅଞ୍ଜନନିଭର କୁଞ୍ଜ କଲଭର

ଚିତ୍ତେ ନାହିଁ କୃପା ଲବ ।୩।

ରଖ ରଖ ବୋଲୁ ବୋଲୁ କି ଖର

ସେ ନଖର ଶିଖର କେଳି,

ନୁହଇ ମୋ ଦେହ ଅଳପ ତଳପ

ତଳକୁ ଛୁଇଁବା ଭଳି ।୪।

ଯେ ଚରଣ ଧରି ଜଣାଉ ଏପରି

ଆଚରଣ ପରିପାକ,

ପୁଣି କି ଭଙ୍ଗୀରେ ନବନୀତାଙ୍ଗୀ ରେ

ବୋଲି ପଡ଼ୁଥାଏ ଡାକ ।୫।

କହି ଏ ରୂପରେ ପ୍ରଣୟ

କୋପରେ ପୂରାଇ ସୁଖ ସୁକେଶୀ,

ଛପି ଶୁଣୁଥିଲେ ତାପିଞ୍ଚ-ଶ୍ୟାମଳଚ୍ଛବି-

ଦେଲେ ଉଚ୍ଚେ ହସି ।୬।

ସେ ସରସ ପଳାଉଣୀ ବେଳ

ବଳାକଳାପକିଙ୍କିଣୀ ରବ,

ଧ୍ୟାନେ ଜ୍ଞାନେ ସେବି କି ସୁଖାନୁଭବୀ

ହେବେ ନୃପ ଜଗଦ୍ଦେବ ।୭।

(୪୫) ମିଳିନ୍ଦ- ଭ୍ରମର, ସୂନସମାଜ- ପୁଷ୍ପସମୂହ; ବଲ୍ଲରୀ- ଲତା; କଞ୍ଜମମଞ୍ଜରୀ- ପଦ୍ମକଢ଼ି; କୁଞ୍ଜର- ହାତୀ; ନଖର- ନଖ; ତାପିଞ୍ଛ ଶ୍ୟାମଳ- ତମାଳ ପରି ଶ୍ୟାମବର୍ଣ୍ଣ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ ।

(୪୬)

କହି ମହତ୍ତ୍ୱ ସିନା ସରିବ ଗୋ

ଆଉ କି ସହୀ ସହି କରିବ ଗୋ ।୦।

ଶ୍ୟାମ ଗୁଣ ପରଖି

ଚିତ୍ତ ଭିତରେ ସଖୀ

ରଖିଲାନି କିପରି ଭରିବ ଗୋ

ମିଶି ଗଲାନି କ୍ଷୀର

ଭାଣ୍ଡରେ ଯେବେ କ୍ଷୀର

ଛାଣି କେ ସ୍ୱାଦୁ କରି ପାରିବ ଗୋ ।୧।

ଦେଲାଣି ସ୍ନେହ ଭାଙ୍ଗି

ଶ୍ୟାମଠାରୁ ଶୋଭାଙ୍ଗୀ

ତା ବୋଲ ଆଉ ସେ କି କରିବ ଗୋ

ଛେଦି ପାଦକ ମୂଳ

ଛିଞ୍ଚିଲେ ତହିଁ ଜଳ

ନବ ପଲ୍ଲବ ସେ କି ଧରିବ ଗୋ ।୨।

ବିଶାଖା ସହଚରୀ

ଗଲାନି ତ ଓହରି

ଆଉ କେ ସାହସକୁ କରିବ ଗୋ

ଗଲାଣି ଯେବେ ଦିବା-

କାଳ ରଥାଙ୍ଗ ଯୁବା

କାମ ତାପ କେ ହରି ପାରିବ ଗୋ ।୩।

ଗଲା ତ ସରି ଅନୁ-

ରାଗ ନାଗରୀ ମନୁ

ଶ୍ୟାମ କଟାକ୍ଷ କିସ କରିବ ଗୋ

ସରିଗଲା ତ୍ରିଯାମା

ଏବେଟି ସେ ଚନ୍ଦ୍ରମା

ଆଉ କି ତତ୍ତ୍ୱ କରିପାରିବ ଗୋ ।୪।

ଅଷ୍ଟଦୁର୍ଗ ଅବନୀ-

ପତି ବୋଲେ ସଜନୀ

ଆଉ କେ ଶ୍ୟାମ ଦୁଃଖ ହରିବ ଗୋ

ପ୍ରାଣ ଦେବାକୁ ଲାଞ୍ଚ

କଲାଣି ଦେବ ପାଞ୍ଚ

ପଞ୍ଚବାଣକୁ ସେ କି ଡରିବ ଗୋ ।୫।

(୪୬) ସହି କରିବ- ସ୍ୱୀକାର କରିବ, ରଥାଙ୍ଗ-ଚକ୍ରବାକ, ତ୍ରିଯାମା-ରାତି, ପଞ୍ଚବାଣକୁ-କନ୍ଦର୍ପ

(୪୭)

କା ମନେ ଥିଲା ଏ କଥା ଗୋ,

ଶ୍ୟାମ ଅଙ୍ଗସଙ୍ଗ ହେବ ଅନ୍ୟଥା ଗୋ ।ପଦ।

ସ୍ୱପ୍ନ ହୋଇବ ଶିଖଣ୍ଡମଣ୍ଡନ,

ନୋହିବ ନେତ୍ର ବିପଦଖଣ୍ଡନ ଗୋ ।୧।